Tíminn - 12.10.1958, Qupperneq 7

>ÍMIN’N, saunudaginn 12. ohtóbcr 1958.
7
- SKRIFAÐ OG SKRAFAÐ
Vestmannaeyja- og Hornafjarðardjnp - Áðvörun þjóðminjavarðar - Hlunnindajarðir fara
í eyði - Fiskirækt í ám og vötnum - Skálholt og kirkjuþingið - Nauðsyn upplýsinga uœi
lausar jarðir - sextíu skurðgröfur í sveitunum
IJndirtoúningur er hafinn að
smíði stí'andferðaskips, sem á að
vera í Cöram milli Reykjavíkur og
Vestmaíinaeyja, einkum til
vöruflntninga, en fólksflutn-
ingur t*iili lands og E-yja fer að
mestu fram með flugvélum ncma
fluglending sé ófær vegna veðurs.
JMýja ákiginu mun einnig ætlað að
hafa fastar viðkomur á Hornafirði,
en Hornafjarðarferðir verða þó
sennilega mun færri en Vest-
mannacyýaferðir. Þegar nýja skip-
ið kemur tii sögunnar, ættu strand
ferðaskipin, og þá einkum Herðu-
breið að geta komið að meiri not-
iim en mi fyrir þær hafnir á Aust-
ur- og Norðausturlandi, þar sem
hin st'ærrí strandferðaskip leggjast
ekki að bryggju. Á N-austurlandi
hefir sú breyting á orðið á þessu
sumri, að Herðubreið getur nú
lagst að bryggju á Kópaskeri. Mun
þá ctm sukast eftirspurn eftir
flutningsními í Herðubreið vegna
hafna f}*rir norðan Langanes.
Gamlar vinnuaðferSir
gleymast
Kristján Eldjárn þjóðminjavörð
ur ræídi nýiega merkilegt mái í
útvarpinu. Hann vakti athygli á
því, að jmisar vinnuaðferðir, sem
hér á landi hafa tíðkast öldum
saman, bæði á landi og sjó, væru
nú óðum að leggjast niður, og að
hætta væri á að þær gleymdust að
meira eðn minna leyti, ef ekki væri
komið-í veg fyrir að svo færi. Nú
t. d. vex upp í sveitum landsins
fjöldi drengja, sem ekki lærir að
slá rneð orfi og ljá. Breytingin í
atvinnuftfinu er svo hröð, að all-
margir átta sig varla á að það,
sem fyrir slcömmu var nútíð og
framtíð, er nú allt í einu orðin
saga, og sú saga gleymist, ef heim
ildir um toana eru ekki nógu giögg
ar. Þess vegna má það nú ekki
dragast , að skráðar verði sem
gleggstar atvinnulífslýsingar frá
fyrra Muta þessarar aldar á meðan
enn era einhvers staðar í notkun
þær vinmiaðferðir og þau áhöid
eða 'tæki, sem tíðkast hafa og á
mcðan það fólk sem starfandi hef
ir verið í atyinnulífinu á þessum
tíma getur enn lýst starfi sínu og
samtíðarmanna sinna.
KvikMyndir, og jafnvel venjuleg
ar ljósmyndir, geta hér einnig kom
ið að góöu haldi. í sumum héröð-
um mn* hnfa verið uppi einhver
hreyfing í þessa átt, og cr það vel.
Þess er og að vænta að íslenzkir
fræðimenn, ta'ki forustu í þessu
máli og bcr að þakka þjóðminja-
verði, aífS hann skuli nú hafa kvatt
sér hijóðs i áheyrn aiþjóðar.
Um hlimiiimli
á jiirlura
Sú var tiðin að hlunnindajarðir
voru ailra iarða mest metnar hér
á landi. En hlunnindi hafa menn
kaliað einu nafni þau náttúruauð-
ævi, er bændum máttvi að gagni
lcoma og: eigi stóðu í sambandi við
bústofninn. Meðal slíkrh hlunninda
frá fyrstu úð má nefná jax- og sil-
ungsveiði i vötnum, seiýéiði, fugla-
og eggjatekju í björgúm; vörp ým-
iskonar, einlcum æðarvörp, reka,
rjúpnavÉiði, grastekju, svarðar-
tekjn o.S.frv. Viða eru þessi hlunn
indi etta a, m. 'k. sum.þeirra far-
in að ganga úr sér í seinni iíð, og
síðan fólki fór að fækka á sveita-
heimilum. hefir mjög dregið úr
notkiin tþeirra. Svörður eða mór
er nú mjög lítið notaður til elds-
neytis, dg rekaviður miklu minna
en áður var. Fáir siga í björg nú
orðið, enda mun bjargfugli hafa
fækkað. Seiveiði er miklu minni
en áður var. Sums staðar hafa
hlunnindajarðir farið í eyði t. d.
nyrst á Vestfjörðum, á Langanesi
og í Breiðafjarðareyjum, af því að
menn sætta sig nú ekki lengur
Skálholti. Hús bússtjóra og peningshús.
vii's samgöngur, sem áður voru,
og vinnukraft skortir tii að hag-
nýta náttúrugæði. En varhugavert
er að afskrifa hlunnindabúskap-
inn, svo sem ýmsir vilja gera. Góð
ar rekajarðir getá t. d. gefið af
sér drjúgar tekjur, þótt bústofn sé
lítill. Girðingarstaura sem unnir
eru úr rekaviði má selja góðu
verði, og mikil eftirspurn er eftir
þessari vöru. Æðardúnn cr dýr
vara og eftirsótt, og ef takast
mætti að auka til muna þau æðar-
vörp, sem nú cru í landinu eða
koma upp nýjum vörpum — sem
sums slaðar hefir verið gert með
góðum árangri •—• er þar um mik-
ilsverða búbót og hagkvæma fram-
leiðsluaukningu að ræða.
Fiskirækt hér og
erlendis
í seiani tíð hefir verið á-
hugi fyrii- því að fjölga laxi í ám,
þar sem laxveiði hefir verið. Laxa
klak hefir verið stundað og reynt
að koma í veg fyrir ofveiði. Vafa-
samt er talið að klakið hafi borið
þann árangur, sem vænst var, og
skal hér ekki um það dæmt Ýms-
ir halda því nú fram, að klak nægi
ekki heldur þurfi að ala upp seyði
unz þau hafa náð nokkrum þroska.
í grennd við Reykjavik hefir ver-
ið hafið uppeldi á innfluttri fisk-
tegund, svo nefndum regnbogasil-
ungi, og mun eitthvað hafa verið
flutt út af þeirri vöru. Nú eru sum
ir þeirra skoðunar að vænlegt sé
að stunda uppeldi íslenzkra vatna
fiska (þ. e. lax- og siiungsuppeldi)
og að skilyrði til þess séti víða góð. j
Sumar tegundir af íslenzkum sii-;
ungi eru hið mesta lostæti og iík-j
leg útflutningsvara. Það er stað-j
reynd, að sdms staðar í heiminúm
hefir fiskirækt í vötnum verið
stunduð öldum saman, og verið
mjkilsverð atvinnugrein. Á Norð-
urlöndUm og í Ameríku er fiski-
ræktin orðin viðurkennd vísinda-
grein, og færist, mjög í aukana. Vel
má vera, að þeir tímar komi hcr
á landi, að verulegur hlnti bænda
fari að rækta fisk í ám sínum og
vötnum eða lónum og ósum
við sjó fram, og að íslenzkum
sveitabúskap verði að því lið, sem
um munar. FramtíðarmöguleikBr
eru margir, og þarna er cinn, sem
til greina kemur, og vert er að
gefa gaum.
Skálholt
Á síðasta Alþingi beitti Ágúst
Þorvaldsson alþm. sér fyrir því, að
flutt var tillaga til þingsályktunar
um að flytja aðsetur biskups frá
Reykjavík að Skálholti, en biskup
inn var, sem kunnugt er, fluttur
þaðan til Reykjavíkur, samkvæmt
ráðstöíunum danskra stjórnarvalda
um aldamótin 1800, eða um það
leyti sem Alþingi hið forna var
lagt niður. Gcrðust margir alþing
ismenn úr öllum þingflokkum
flutningsmenrf að tillögunni. Ágúst
flutti, er tillagan var tekin til með-
ferðar, langa og snjalla framsögu-
ræðu, en tiliagan varð ekki út-
rædd. Þótti rétt að kirkjuþing það,
sem nýbúið var að stofna með lög-
um, fjallaði um málið áðurven því
yrði ráðið til lykta. Nú er búið að
kjósa fulitrúa á kirkjiíþingið, og
kemur það saman í tyrsta sinn á
þessu ári.Þa r eiga sæli bæði and-
legrar stéttar menn og verald-
legrar. Á kirkjuþinginu verður
senniléga einhvcr ágreiningur i
Skálholtsmálinu, milli þeirra, sem
yfirleitt telja embætti og stofnan-
ir þjóðarinnar bezt komnar í höf-
uðslaðnum, og hinna, sem tclja
höfuðstaðaregluna vafasama, og að
embætti og stofnanir, scm starfa
fyrir þjóðarheildina, geti oft á
tíðum starfað með eigi lakari ár-
angri (á öðrum stöðum.
Jarðamiðlun
Maður kom að máli við Tímann
nýlega og spurðist fyrir um það,
hvort ekki væri til á vegum ríkis-
ins eða bændasamtakanna einhver
stofnun, sem hefði með höndum
útvegun bújarða til kaups eða
leigu fyrir þá, er þessa óska. Hann
áleit að milliganga í þessum efn-
um væri nauðsynleg. Þeir sem
vildu selja jarðir eða leigja öðr-
um, ættu að geta tilkynnt það ein-
hverri stofnun t. d. Búnaðarfélagi
íslands eða Landnámi ríkisins, og
sama ættu þeir að geta gert, sem
vantar jarðnæðL Þarna væri þá
um eins konar jarðamiðlun að
ræða. Manninum var svarað, að
blaðinu væri ekki kúnnugt um
siíka jarðamiðlunarstofnun. En
blaðið vill hér með koma luig-
myndinni á framfæri og telur hana
ath.vglisverða. Bóndi eða bóndaefni
á Suðurlandi sem vantar jörð til
ábúðar, veit oft lítil deili á jörð-
um, sem eru að iosna úr ábúð fyr-
ir norðan, austan eða vestan og
gagnkvæmt. Má vera, að með upp-
lýsingastarfsemi í þessu efni mætti
stundum koma í veg fyrir að jarð-
ir fari í eyði.
Landþurrkun i sveitum
Þegar Hermann Jónasson, þáver-
andi og núverandi landbúnaðar-
ráðherra, lét flytja inn fyrstu ný-
tizk-u skurðgröfuna, urðu þáttaskil
í ræktunarsögu landsins. Víða var
svo komið að áframhaldandi stækk
un túna var varia framkvæmanlsg,
þar sem ekki var um annað að
ræða til ræktunar en meira og
minna blautt land, sem þurfti að
ræsa fram, en framræsla með haml
verkfærum séinleg og erfið, cn
auk þsss svo dýr orðin að til vand
ræða horfði. Ef hin nýja tæk.i.
hefði ekki komið til sögunnar, niá
búasl við að 'þróunin ’hefði orð;ð
sú, að haldið hefði verið áfrani
ræktun í þe'm sveitum og á þeim
jörðum, sem áttu móa og annað
þurrlendi til að leggja undir plógr
inn en dregist aigerlega aftur úr
þar sem ekki var hægt að brjóta
land án þess að íramræsla væri á
undan gengin. Sem betur fer, og
þakka ber hinni nýju framræslu-
tækni, hefir ræktun og túnauki
verið mikill og almennur svo að
segja alis staðar á iandinu á sein,u.
árum, og veitir sízt af því að
engjáheyskapur á snöggum eða ó-
greiðfærum engjum, er nú að
miklu leyti úr sögunni, en bústofn
eykst og sú stefna breiðist út, að
gefa búfé meira og kjarnbetra fóðr
ur en áðúr tíðkaðist og auka þam’
ig afurðamagn hverrar skcpnu. —
Rúmlega sextíu vélknúnar Skurð-
gröfur starfa nú í sveitum lands-
ins á hverju sumri, og eru ai'köst
þeirra mikil eins og blasir við
hvers manns augum, sem úm land
ið fer. Fyrir nokkrum árum beitti.
Steingrímur Steinþórsson búnáðar
málastjóri og Framsóknarflokkur'
inn á Alþingi, sér fyrir því að
jarðræktarframlag til vclgrafinna
skurða var hækkaður upp í 65%
og Ræktunarsjóður hefir lánað alTk
að 20% af framræslukostnaði. Ura
leið og landið þornar, breytist gróð
ur þess. Jafnvel þótt það sé ekkx
brotið þá verður það meira virðí
en áður sem beitiland, sérstaklega
ef eitthvað er á það borið. Búskap
araðstaða í mörgum sveitum lands-
ins mun gerbreytast, er áhrif hinti
ar aimennu framræslu koma í Ijóx
Landið verður betra og færri böi
bog; ;a.
Þjóðin verður áð meta giMi |iðSS að
heyja löggjafarþing í frjálsi landi
Prédikun séra Páls Þor
leiíssonar, próíasts, - vií
setningu Alþingis
Texti 5. Moseb. 11, 11-12. Land-
ið, sem þú heldur nú inn í til að
tnka það til eignar er fjallaland
og dala og drekkur vatn af himn-
um, þegar rignir, land, sem Drott-
inn Guð þinn annast, stöðúglega
hvíla augú Drottins þíns yfir því,
írá ársbyrjun til ársloka. —
Orð þessi eru töluð til Móse
liins mikla spámanns og leiðloga
í ísrael. Þau eru loforð um að
framundan bí'ði land mikilla fyrir
heita, gjöf til smáðrar lítillar þjóð
ar. Lausnin undan oki framandi
valds kostar langa eyðimerkurför,
sem reynir til ítrasta á þor og dug.
En það er ekki eingöngu frjó-
semi lands, sem hillir upp yzt við
sjónhring heldur er það í raun-
iuni annað og meira, sem að baki
felst. Það er hugsjón, ný köllun,
hiutvcrk, sem þessari litlu þjóð
er sérslaklega falið að inna af
hendi í sögu mannkvnsins. Hún á
að bera merki nýs siðgæðis fram
til sigurs. Hún á að slíta af sér
fjötra fávíslegrar fjölgyðistrúar.
Hún á að hlusta í djúpum lífs síns
á raust hins eina, sanna guðs og
gerasl þátttakandi í áformum hans
og sköpun.
Síðar meir fékk þjóðin nánar
að kynnast fyrirheitum guðs, unz
henni var tilkynnt, að' Messías,
konungur framtíðarinnar, ætti að
fæðast meðai hennar.
Framhald á 8. síðu.
'
Forseti Islands, hr. Asgeir Ásgeirsson og séra
Dómkirkjunni. í baksýn eru forsetafrú Dóra Þóii
Lufsson, ganga jr
Hr og forsætisréó-
herra Hermann Jónasson.
(Ljósm.: Tíminn JHM.).