Tíminn - 21.10.1958, Page 8

8
T í M I N N, þriðjurtaginn 21. október 1958,
Ræða f iármálaráðherra
unnt verð.ur aS afla fjár til þess-
ara raála á næsta ári, og næstu ár-
um. Sementsverksmiðjunni er að
vísu lokið, en þó er eftir að byggja
þar pökkunarstöð. En þá eru það
togarakaupin, raforkuáætlunin,
Ræktunarsjóður og Fiskveiðasjóð-
ur og svo hafnargerðir, sem ríkis-
stjórnin hefir lýst yfir að gangi
næst þessum framkvæmdum í sam
bandi við útvegun lána erlendis
frá. Mun ég ekki ræða þau mál
frekar hér að sinni.
l»á er þess að geta að samning-
ar hafa verið gerðir um viðauka
við viðskipta- og greiðslusamning-
inn við Sovétríkin. Að þau greiði
út «f vöruskiptareikningi íslands
um 60 millj. króna og auki yfir-
drátt á þeim reikningi sem því svar
ar. Er þett'a andvirði hinna 12
stóru fiskiskipa, sem nú fara senn
að koma fullsmíðuð frá Austur-
Þýxkalandi. Fé þetta á að endur-
greiða á 12 árum með 2%% vöxt-
um.
Fagnaí Sementsverk-
smíSju, nýjum raforku-
verum og fiskiskipum
Full ástæða er til þess að minna
á að á þessu ári hefir merkum á-
föngum verið náð í framkvæmdum
ríkisins.
Sementsverksmiðja ríkisins er
farin að framleiða. Frá upphafi ís-
lands 'byggðar hefir það verið einn
veikasti hlekkurinn í þjóðarbú-
skapaum, að sækja ;hefir þurft meg
in fcluta hins varanlega byggingar
efnis til annarra landa. Mó nærri
geta .hvílíkur fjötur þetta heíir
verið þjóðinni um fót alla tíð. Það
verður því að teljast með merkari
atburðum í atvinnusögu landsins,
að Sementsverksmiðju hefir verið
komig á fót, og að nú er hægt að
framleiða innanlands úr inniend-
um hráefnum þetta höfuðefni til
margháttaðra framkvæmda. Er rík
ástæða til þess að fagna þessum
railda sigri.
í»á er rétt að rainna á, að á þessu
ári befir einnig verið lokið við að
byggja tvö mikil raforkuver, annað
fyrir austan og hitt fyrir vestan.
Oíámsárvirkjun og Mjólkárvirkjun.
Á Grímsárvirkjun að framleiða
2.800 kw. og Mjólkárv. 2.400 kw.
Eiga þessar stöðvar ásamt vara-
stöðvum í sambandi við þær að
sjá fyrir nægilegri raforku í þess-
um iandshlutum, og í báðum héruð
unum eru miklir möguleikar til
þess að auka framleiðslu raforku
eftir þvi, sem reynslan sýnir þörf
á.
Bygging þessara aflstöðva veldur
tímamótum í þessum byggðarlög-
•um, Verður unnið að því bæði þar
og annars staðar að leggja línur
útfrá aflstöðvunum eftir því sem
fjármagn og aðstaða leyfir. Er að
sjálfsögðu nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir því, að slíkt verður að
gera í áföngum og óhjá-
kvæmilega á löngum tíma, því að
þess er enginn kostur, að við það
verði ráðið með öðrum hætti.
Er ánægjulegt að minnast þess
hviersu stór skref þegar hafa verið
stigin á örstuttum tíma í raforku-
málum dreifbýlisins. En óhjá-
kvæmilegt um leið að minna á,
að þessi risaskref, hafa reynt mjög
á þjóðarskútuna og fjáröflun ver-
ið ákaflega érfið.
Eg efast um að við gerum okk-
ur hversdagslega grein fyrir því,
hvftík risaskref stigin hafa verið
nú síðustu missirin í raforkumál-
um dreifbýíisins.
Nú í árslokin verður búið að verja
til áætlunarinnar um 371 milljón.
Til samanburðar má geta þess, að
sú fjárhæð svarar til samanlagðs
stofnko3tnaðar beggja virkjananna
við Sogið, írafossvirkjunarinnar og
þeirrar nýju, sem nú er í smíðum
og vel það.
Eln Sogsvirkjanirnar eru hvor
um sig stærstu og dýrustu mann-
virki, sem íslendingar hafa ráðist
í. Hvor um sig ennþá meiri mann-
virkí en Áburðar- og Sementsverk-
smiðjan. Hér hefir því ekki verið
um neitt smá ótak að ræða í raf-
urkumálum dreifbýlisins.
Á þessu ári einu verður varið
113 millj. í áætlunina og er það
miklu hærri fjárhæð en nokkru
sinni verður á einu ári varið til
Sogsvirkjunarinnar, sem nú er i
smíðum.
Þetta verða menn að vita sem
gleggst til þess að geta metið það,
sem er að gerast. Það er augljóst
að það er ekki mögulegt að fara
jafnhratt á næstunni í þessu máli
og gert hefir verið um sinn. Ó-
mögulegt að útvega svo mikið fjár-
magn. En áfram verður að sækja
sem djarflegast því að þöríin er
mikil.
Þá er þess að minnast og yfir
því að gleðast, að á npestu niánuð-
um bætast í fiskiskipaflotahn 12
tvö hundruð og fimndíu smálesta
fiskiskip. Hið fyrsta eftir nokkra
daga og svo hvert af öðru. Verða
þessi glæsilegu skip myndarlcg við
bót við flotann, og munu dreifast
um landið víðsvegar.
Verið er að vinna að kaupum
stórra togara og fjáröflun í því
skyni.
Þegar menn gera
óviljandi aS gamni sínu
Þegar minnst er á þau stórvirki,
sem verið er að vinna og ræða um
fjáröflun til þeirra hlýtur mönnum
að koma í hug, það sem kalla
mætti kímnihlið þessara mála. —
Reynt hefir verið að útvega lánsfó
til framkvæmda eftir því, sem hægt
hefir verið. Þegar byrjað er á fram
kvæmdum eða þegar þeim er lokið
gera menn sér oft dagamun og
halda þá ræður. Á þessum tillidög-
um eru skuldirnar, sem stofnað er
til vegna framkvæmdanna, kallað-
ar lán og útgjöldin sem þær valda,
köliuð fjárveitingar. Þykist þá
hver mestur, eins og gengur, sem
með einhverju móti getur talið sig
Lánsfjárhæð
Bandaríkst lán kr. 65.3 millj.
(Framkvæmdabankinn)
Vestur-þýzkt lán 17.6 —
Vestur-þýzkt lán 6.7 —
Bandaríkst lán 81,6 —
— (PL-480) 36,4 —
Bandaríkst lán 81.6 —
Vestur-þýzkt lán 32.9 —
Bandarískt lán (PL-480) 27.7 —
Svissneskt lán 1.9 —
Samtals kr. 351.7 m.
Talsvert hefur verið rætt fram
og aftur um þessar lántökur eins
og gengur. Sumt af því er dálítið
kátlegt. Stundum hefur því verið
haldið fram, að núverandi ríkis-
stjórn ætti ekki aðgang að nógu
miklu lánsfé og ekki eins miklu
lánsfé og aðrir hefðu átt aðgang
að. Síðan er i sömu andránni talað
um hina stórhættulegu skuldasöfn-
un erlendis og eyðslulán í þvi sam-
bandi.
Ég hefi nú gert grein fyrir því
hverjar þessar lántökur eru og til
hvers fénu hefur verið varið. Væri
mjög æskilegt, að þeir, sem talað
hafa um hættulegar lántökur og
eyðslulán, gerðu grein fyrir þvi,
hverjar af þessum framkvæmdum,
sem ég hefi getið í sambandi við
lántökurnar, þeir telja til eyðslu.
Ég hefi bent á undanfarið að
þessar lántökur eru óvenjulega
stórfelldar og að við getum ekki
gert ráð fyrir því að taka á næst-
unni svo há erlend lán, jafnvel til
svo nauðsy.nlegra framkvæmda.
Höfuíhættan
Rifjast upp í þessu sambandi
okkar aðaláhyggjuefni og höfuð-
hætta í efnahagsmálum. Hin litla
lánsfjármyndun innanlands. Kem-
ur þar margt til greina. Fólk vill
ekki leggja fyrir fjármuni sína
vegna verðbólguhættunner, en viil
festa allt fé strax í þvi, sem kölluð
eru raunveruleg verðmæti.
Sé ég ekki annað en að við
verðum að fara í vaxandi mæli inn
á þá toraut' að verðtryggja sparifé,
ef ekki fæst samkomulag um að
hverfa frá vísitölukerfinu í kaup-
hafa verið riðinn við að útvega lán
eða fjárveitingar. Keppist þar hver
við annan og er af því öllu mikil
saga.
En á virkum dögum horfir þetta
dálítið öðru Yísi við. Þá heita lán-
in bara skuldir og fjárveitingarn-
ar útgjöld og þá þarf ekki að fara
í grafgötur um hver það er, sem
stofnað hefir til skuldanna og út-
gjaldanna.
Það er ólíklegt annað en að mörg
um finnist sumt af því, sem um
þetta. er ritað, góður viðauki við
kímnibókmenntir þjóðarinnar,
enda raunar engin vanþörf á að
auka við þær, því að í þeim efnum
höfum við oft búið við nokkra fá-
tækt.
Er því sórslök ástæða til þess
að gleðjast yfir því að ýmsir leggja
sig svo fram þeim til efiingar og
ekki minnkar skemmtigildi þessa
ritaða máls neitt við það, þótt því
sé víst ekki öllu beinlínis ætlað að
lenda í þeirri bókmennlagrein.
Þvert á móti má segja, að það geri
þetta mál allt saman enn kátlegra
og auki á skemmtan þá, sem af
því má hafa.
Of mikiS — of lítiÖ
Eg vil nota lækifærið til þess
að rifja það upp, sem áður hefir
komið fram, að nú hafa á tveim
ur árum verið tekin opinber lán er
lendis, sem nema samtals um 351
milljón ísl . kr. Er þá ekki tal’ð
með lán, sem Flugfélags fslands
hefir tekið, 33 milljónir og ekki
andvirði austur-þýzku skipanna 12,
enda ekki byrjað að draga á við-
skiptareikning okkar í Sovétlýð-
veldunum þeirra vegna þótt samið
hafi verið um það eins og ég
greindi frá áðan.
Opinberar lántökur sundurliðast
þá þannig:
Ráðstöfun lánsfjárins
Ræktunarsjóður, Raforkusjóður,
Fiskveiðasjóður, Sementsverksm.
Flökunarvélakaup
Akraneshöfn.
Sogsv., Raforkusjóður
Sogsvirkjunin.
Raforkusjóður, Sementsverksm.
Ræktunarsjóður, Fiskveiðasjóður.
Raforkusjóður, Sementsverksm.
Ræktunarsjóður, Fiskveiðasjóður.
Sogsvirkjun, Rafmagnsv. ríkisins.
Frystihús o. fl. framkv.
gjalds- og afurðamálum. Yrði þá
líka að setja vísitöluákvæði á láns-
fé a. m. k. lánsfé til lengri tíma.
Hér kemur einnig til, hversu
erfitt stofnunum og fyrirtækjum
hefur verið gert að eignast fjár-
magn. Er þar gleggsta dæmið um
Sogsvirkjunina, sem er í raun og
veru nveð lögum bannað að eign-
ast nokkuð fé, og getur þess vegna
aldrei byggt sig upp eða aukið af
eigin rammleik að óbreyttum lög-
um. Er þar þó um að ræða eitl' hið
mesta fyrirlæki landsins. Afleið-
ingin er að alltaf þegar þarf að
auka raforkuframleiðsluna, verður
að byggja allt á lánum, og ef þau
ekki fást í tæka tíð, þá er voðinn
vís.
Þessu þarf að breyta, að sínu
leyti eins og skattalögununv var
breytt á síðasta þingi, til þess að
auðvelda eðlilega fjársöfnun fyrir-
tækja og íélagasamtaka.
Vaxandi lifeyrissjóðir og trygg-
ingarsjóðir geta orðið öflug undir-
staða fjársöfnunar, enda séu glíkir
sjóðir byggðir á raunverulegri fjái>
söfnuni
Atvinnuleysistryggingarsjóður
hefur þegar orðið mikil lyftistöng
í þessu tilliti, auk þess. sem hann
er ómetanleg trygging fyrir verka-g
fólk.
Lífeyrissjóður togarasjómanri^
hefur verið stofnaður, og lvann ef-
byggður á fjársöfnun. áÉ
Vil ég í þessu sanvbandi lcyf|
mér að minna á þáltill. sem Fran&i
sóknarmenn fluttu á Alþingi 1956
um að athuga möguleika á því af
hyggja upp lífeyrissjóð þeirrþ
stétta, sjómanna, bænda, verkd-
manna og annarra, sem ekki njóta
lífeyristryggingar hjá sórstökunv
lífeyrissjóðum.
Síðan hefur lífeyrissjóður tog-
aramanna verið settur upp og hill-
ir undir fleiri. Þannig þarf að
halda áfram.
En verði vísitölukerfið notað á-
fram á sama hátt og verið hefur
og Verðbólguhjólið þar nveð látið
snúast enn um sinn, þá verður að
setja verðtryggingu á innstæður
og útlánafé slíkra sjóða og annan
hliðstæðan sparnað. Mcnn hljóta
að sjá þann bráða voða, sem af
því hlýtur að stafa, ef áíranv á að
velta verðbólguhjóiinu, og allir
eig-a að fá sinn hlut bættan jafnóð-
um, nema þeir einir, sem leggja fé
til hliðar í lánsslofivanir eða í
tryggingarsjóði til ellinnar.
Þegar stjórKÍn tók vií
Áður en ég kem að sjálfu fjár-
lagafrumvarpinu, mun ég fara
nokkrum orðurfv unv ástandið ái-
mennt í atvinnu- og efnahagsmál-
um. Er það nauðsynlegur inngang-
ur að umræðum um fjárlagafrum-
varpið, þar sem ástand cfnahags-
málanna yfirl'eitt hlýtur að setja
sinn svip á ríkisbúskapinn.
Það er kunnara en upp þurfi að
rifja, að allt frá því á stríðsárun-
uvn og sérstaklega frá 1942 hefir
verið varanlegt verðbólguástand í
landinu, þó nálgaðist jafnvægi í
þjóðarbúskapnum unv tveggja ára
skeið.
Þegar núveratidi ríkisstjórn tók
við haustið 1956 var þannig ástatt,
að framleiðslan hjó við s'tórfellt
uppbótarkerfi Vísitöluskrúfan var
í fullum gangi. Gífurlegur halli
fyrirsjáanlegur framundan á öll-
um atvinnurekstri og ríkisbúskap.
Ríkisstjórnin ög stuðningsflokk-
ar hennar hlutu að gera ráðstafan-
ir þegar haustið 1956 tíi þess að
halda framleiðslunni gangandi.
Varð ofan á að lappa upp á gamla
uppbótarkerfið. en breyta þó nokk-
uð til. Náðist samkonvulag við
launastéttirnar og framlciðendur
um að falla frá hækkun á kaup-
gjaldi og verðlagi sem svaraði 6
stigum í vísitölu, og dró það nvjög
úr veltu verðbólguhjólsins um
sinn. Mun víst enginn hafa scð eft
ir því að þetta-¥»r gert eða talið
tjón af því, nema þá stjórnarand-
stæðingar, sem revndu að spilla
því að þetta samkomulag næðist.
Ekki var búizt við því að ráð-
s'lafanirnar haustið 1956 gætu vald
ið stefnuhvörfuiiv né stórfelldum
breytingum. Kom það einnig í Ijós
s. 1. haust, þegar yfirlit náðist unv
aíkomuhorfur firainlciðslunnar og
þjóðarbúskapinn að tekjur til þess
að standa undir uppbótum og rík-
isbúskap höfðu: vcrulega hrugðizt
vegna aflahrests og sakir þess, að
of mikið var treysi á tekjur af
innflutningi miður nauðsynlegra
vara.
Varð þá augljóst, einnig vegna
aukins franvleiðslukostnaðar, að
enn varð að gera nýjar ráðstafan-
ir, ef framleiðslan og þjóðarhú-
skapurinn ætti að geta gengið
hindrunarlaust. Var gerð nvikil út-
tekt á þessum máium öllum. Sýndi
það sig við þá álitsgerð, senv færir
lvagfræðingar gerðu, að til viðbót-
ar þessu þurfti enn að bæta stór-
kostlega hlut framleiðslunnar.
Sýndi það sig, að afla hefði þurft
2—300 millj. króna nýrra tekna,
til þess að geta haldið áfrarn með
gamla laginu.
Jafnframt þessu varð æ ljósara,
að stórfelldar hættur fylgdu upp-
bótarkerfinu í þeirri mynd, sem
það þá var. Uppbætur voru ákaf-
lega misjafnar til cinstakra at-
vinnugreina, og sumar urðu að
búa við nær engar eða jafnvel eng
ar uppbætur. Misræmið í verðlagi
,var af þessum sökum orðið óbæri-
'legt og stórfelld hætta á því að
einstakar þýðingarmiklar greinar
þjóðarbúskaparins drægjust sanv-
an eða vesluðust upp með öllu
vegna þessa ósamræmis. Átti þetta
bæði við einstakar greinar útflutn
ingsframleiðslunnar og ekki síður
einstaka þætti iðnaðarins í lánd-
inu og margvjslega þjónustu. Má
þar nefna siglingár, skipasmíðar,
járniðnað og svo mætti lengi
telja þær atvinnugreinar, senv
þrengt var að nveð ganvla uppból-
arkerfinu.
Það varð því enn ljósara en
nekkru sinni fyrr að óhugsandi
var að halda áfranv með gamla lag .
iru. Eftir nviklar athuganir og mik
ið þóf, eins og gerist og gengur,,.
varð ofan á að fara nýjar leiðir., ■.
án þess þó að kasta fyrir borð öll-.
um framleiðsluuppbótum.
Nýja Ietíiíi
Höfuðatriði þessarar nýju leiðar
var að lögfesta 55% yfirfærslu-
gjald með nokkrum undantekning-
um þó. Greiða uppbætur framveg-
is á allan útflutning og nær allar
gjaldeyristekjur landsmanna,
nokkuð mismunandi þó, en miklu
jafnari en áður hafði tíðkazt.
Segja má með fullunv sanni, að
m;eð þessu hafi í raun réttri verið,
stigið skref út úr uppbótarkerfinu. .
Með þessu var mörgum fram- ,
leiðslu- og atvinnugreinum bjarg-
að frá samdrætti og stöðvun og
þjóðinni frá þeim voða, að tekjur
hennar drægjust stórlega saman,
og lifskjörin versnuðu, vegna lvins
gífurlega ósamrærivis', sem farið
var að kreppa iskyggilega að ein-
stökum greinum, senv áður er .
minnst.
Benti ég á það rækilega í fyrra ,
vetur og margir aðrir, að hvað
sem öllu öðru liði, þá væri þessi
'breyting svo þýðingjarni'ikil og
bjargaði frá svo bráðunv voða, að
ihennar vegr.a væ(ri sú úriausn,
sem þá var gerð, merkilegt ný-
mæli og þess vert að fyrir því
væri barizt.
Mundi þessl þáttur málsins
halda gildi sinu jafnvel, þótt verð
bclguhjólið sjálft yrði látið vella
áfram og öðruvísi kynni að fara
um önnur atriði nválsins en til
var ætlazt, þegar ráðstafanirnar ■
voru gerðar í vor.
Þessar ráðstafanir voru mjög
mikið til hagsbóta framieiðslunni
yfirleitt, enda hefir hún víst
sjaldan verið rekin af meira fjöri ;
en síðan þessi nýju-lög voru. sett.
Á hinn bóginn var það aug-
ljóst, að öllum ráðstöfunum, senv •
til grcina gátu komið, hlutu að
fylgja verulegar verðhækkanir.
Jafnvel þeirri leið að skipta um
mynt og lækka allar fölur, hltitu
einnig að fylgja verðhækkanir i
hlutfalli við gjaldeyrisverð, kaup-
gjald og innanlandsverðiag.
Almenn gaignrýni stjórnarand-'
stæðinga útaf verðhækkunum í
sanvbandi við nýjar ráðstafaivir í
þessu cfni, hefir því aldrei verið
annað en markleysa.' Augljóst
mál, að þótt þeir hefðu átt mál-
um að skipa, lvefðu aldrei getað
orðið minni verðhækkanir en
efnahagslögin gerðu ráð fyrir. En
væntanlega miklu nveiri hækkanir,
ef nokkuð er að marka tal þeirrá
um, að í stað þeirra ráðstafana^
sem gerðar voru, hefði átt • að
stiga alla leið út úr upphótar-
kerfinu í eínu skrefi. En því
hefðu fylgt miklu nveiri verðhækk
anir en urðu í sumar. Raunar dett-
ur vísl engunv nveð óbrjálaða dónv
greind í hug, að þeir hafi búið
yfir nokkrunv heppilegri úrræðum
eða haft nokkra minnslu mögu-
leika til þess að hafa sterkafi
henvil á þessum málum en raun
hefir á orðið, og því máske ó-
þarft að nvinna á þetta.
Ráðstafanir í efnahags- og fram
Jeiðslumálunv á s. 1. vori, voru
miðaðar við, að uppbæturnar
mundu duga framleiðslunni og
fjáröflunin ríkisbúskapnunv, ef
grunnkaup almennt hækkaði um
5%, cins og lögfest var sem einn
þáttur í málinu. Jafnframt 'vár
greinilega tekið fram, að hækkaði
grunnkaup alnvennt meira, vnundi
það kalia á nýjar ráðstafanir
vegna framleiðslunnar. Á rivóti
þessari 5% kauphækkun var 9
stiga hækkun á vísitölunni látin
niður falla við mælingu á kaup- 1
gjaldi og afurðaverði.
Vísitalan og veríibólgan
Hagfræðingar þeir, sem skoð-
uðu efnahagsmálin s.l. haust og
vetur á vegum stjórnarvaldanna,