Tíminn - 22.01.1959, Side 4

4
T f M I N N, fimmtudaginu 22. janúar 1959.
Dr. Jón Dúason
Orðið er frjálst
Danir unnu Grænlandsmálið á rétti Is-
lendinga til Grænlands
1) Um, þá meira en hálfa þri'ðju
■ 'ld, sem Noregs'konungar voru að
í'oisa við að leggja fsland undir
, ig, fékk Grænland, landið með
i dlar konungsgersemarnar, að
/era í fullum friði fyrir þeírra
■ reitní, þótt viðnámsþróttur þess
'iæri næstum enginn. Þetta kom
, f tvennu: 1) Grænland réð ekki
jálft yfir Iöggjöf sinni eða utan-
!andsmálum, heldur var þetta í
iöndum Alþingis á íslándi. 2) Ef
r.onungur náði íslandi undir sig,
■ ylgdi Grænland sjálfkrafa með
, em nýlenda þess. Þegar bændur
i orðanlands höfðu lofað konungi
í katti 1256, sendi Hákon árið eft-
•’r 3 menn til Grænlands, til að
í.ætla þar um skatt, því fjár síns
oru menn ráðandi út þar. Á ár-
i mum 1257—61 fékk hann nokkra
•rlausn á þessu, en handgöngu
nga, enda var hennar ekki beiðzt,
>g aldrei fékk konungur nokkra
irjandgöngu á Grænlandi aðra en
iá, sem fram fór á íslandi 1262
—64, og gilti að sjálfsögðu eins
:angt og íslenzk lög gengu lengst.
'Og aldrei var heldur nokkur kon-
angur hylltur á Grænlandi eftir
1262, því að hyllingarnar á íslandi
, ;iltu á Grænlandi, og eins vítt og
slenzk lög gengu, og því hefir
iildrei nokkur konungur á Græn-
andi hylltur verið.
Eins var þetta með tilliti til
Aanmerkur síðar. Meðan Danir
■ trituðust við það, að innlima ís-
! and í Danmörku 1851—1903, fékk
fijrænland að vera í friði, því að
:f það tækist að innlima ísland,
rnyndi Grænland fylgja sjáífkrafa
’:ieð. En með heimflutningi ís-
' andsmálanna til Reykjavíkur
>904 dvínaði þessi danska von. Þá
iar hafizt handa um að reyna að
,bjarga“ Grænlandi, og innlima
! >að í Danmörku. Fram til þess
t'ima hafði danska Ríkisþingið
i Idrei vogað sér að setja lög fyrir
jbetta íslenzka land. En nú var haf
: zt handa um að „danisera" Græn-
íand, og danska Ríkisþingið setti
■ín fyrstu lög fyrir Grænland 1905.
i Jjóðerniskúgun og fordönskun
iirænlands er haldið sleitulaust
ifram, enn. En þetta var og er
■kki nóg. Það varð einnig að gera
ið engu hinn meira en þúsund
ra gamla yfirráðarétt íslands yf-
:ir Grænlandi, og skapa Danmörku
íaýjan yfirráðarétt yfir því. Þetta
itti að fara fram á þann hátt, að
'Danmörk tryggði sér viðurkenn-
ihigu allra mikilsvarðandi ríkja á
/firráðarétti Danmerkur yfir
írænlandi. Þessi viðurkenninga-
■mölun var hafin 1915 og stóð
ram á árið 1921. Eitt þeirra landa
em Danmörk tók Ioforð af, var
síoregur. Eftir að hafa í raun og
eru gefið Norðmönunm dýrmæt-
osta part Grænlands, Svalbarð,
:ékk danska stjórnin utanríkis-
nálaráðherra Norðmanna, Ililen,
liil að lofa því munnlega þ. 22. júlí
1919, að norska stjórnin skyldi
kki vera á móti því að Danmörk
ignaðist yfirráðarétt yfir öllu
•Grænlandi, þ. e. öllu því, sem þá
7ar eftir. Svo ætlaði Danmörk,
rem þá fór með utarrríkismál fs-
ands, að gefa upp hinn forna
r/firráðarétt íslands yfir Græn-
í'andí, og skapa sér sjálfri nýjan
yfirráðarélt yfir landinu með því
oð nema það handa sjálfri sér á
,tvöhundruðáradaginn“ fyrir för
idans Egede til Grænlands'. Slíkt
ti'áðabrugg sem þetta hefir svo vit-
nð sé aldrei áður átt sér stað í
llri veraldarsögunni. En þegar
Danmörk hefði gefið út nýja náms
/firlýsingu, myndi enginn vera í
' fa um, að hinn forni réttur væri
uefinn upp.
En þegar kom að því að dagur
vöhundruðárahátíðarinnar* rynni
i pp, gugnaði Danmörk á því, að
: remja þenna einstæða glæp, og
j:að var ekki tillitssenii til íslands
i-em réði því. Hinn nýi námsréttur
Ipurfti viðurkenningar. Danmörk
/ar nú komin í harða deilu við
Noreg út af Austur-Grænlandi, og
.Noregur taldi sig ekki bundinn af
því munnlega loforði, sem utan-
ríkisráðherra Noregs hefði gefið,
lega, að Grænland hefði aldrei átt
nokkurt þjóðfélagslegt sjálfstæði,
en hefði aUa tíð sjðan á víkinga-
öld verið nýlenda eða dóminion.
Danmörk neitaði þvi þar að Græn-
og -auk þess hefði það loforð að ianci héf'ði att nokkurt fullveldi,
sögn Norðmanna verið gefið undir uianríkismal cða allsher.iaiþing,
forsendum um atvinnufrelsi fyaúr ‘e^ur aðeins heraðsþing. Hvaða
Norðmenn á Austur-Grænlandi, norræna bjoðfelagi þessi nýlenda
sem þó hvergi var neinn skrifstaf- a, Grænlandi hefði tiiheyrt, aug-
ur fyrir. Bandaríkin voru þá og lvstl Danmörk serstaklega í öðru
búin að gera dönsku stjórninni ^essu skrifaða plaggi með því að
Ijóst, að þau myndu ekki viður- landnámsmenn Gi-æn-
kenna meira en þau væru búin ancis ðefðu tekið þjóðfélag sitt
að lofa, en það var aðeins: að aiit félagslega skipulag
Danmörk mætti „útfæra sína efna me® ser ^ Grænlands. Annars er
hagslegu og pólitísku hagsmuni til þ3® sjalfgefið af öðrum réttar-
alls Grænlands“, og þó væri þetta S0Sulegum upplýsingum, að engin
loforð því skilyrði bundið, að þess- onnur norræn þjóð en íslendingar
ir hagsmunir væru ekki til sölu ®at,att n-v^cnclu 1 yestur frá Is-
til þriðja ríkis, Á betligöngunni lan<1’ en saækv- Gragas og Jóns-
um viðurkenningar hafði Bretinn '>o c “cn,!’u isi' lot> uln allt hnatb
tekið Damnörk kverkataki, og neit svæðið í vestur frá Islandi. I
að um viðurkenning, nema Dan- t-vrstu ræ®u sinni ;um Grænland
mörk gæfi Bretlandi forkaupsrétt þarna (l 4- nefnd), án alls efa sam
á Grænlandi. Eftir að Bandaríkja- !nnl \ öansica utanrikisráðuneyt-
stjórn var búin að láta sendiherra inu’ þvs*1' f°rmaður dönsku sendi-
sína í Khöfn og Lundúnum mót- fveitarinnar: Hermod Lannung,
mæla þessari ráðagerð, leystist ^Y1 vfir 1 heinum og berum orðum,
máUð þannig, að í stað forkaups-,a® Grænland hefði frá upphafi
réttar lofaði Danmörk að spyrja ve°a veri® hluti íslenzka þjóðfé-
Bretland til ráða, ef hún nokkru , laSsins („Politically Greenland
sinni tæki til yfirvegunar að af- .'as Wit'r Iceland ). Og í yfirlýs-
henda Grænland. í mínum augum in=u' sem danska utanríkisráðu-
neytið gaf út til dönsku þjóðarinn
ar 27. nóv. 1954 ítrekaði það þetta
sama („I politisk Henseendé hörte
Grönland sammen med Island“).
I
^JJriótjcm l\ö&Lt(ó:
^dndi
inn
°<£ e<£
nunum augum
er þetta nánast aðeins dulbúinn
— Síðari grein —
, ... , ,, , _, \Þessi réttarstaða Grænlands virð-
forkaupsrettur. Og þetta, asamtV^ nú viðurkennd af ö]l]um þeini)
mörgum öðrum ráðstöfunum Dana
ætti fyrir langalöngu að vera bú-
.ð að opna augu almennings hér á
landi fyrir því, hvílíkur voði það
er, að eiga Grænland lengur í
vörzlu Dana, því að þeir geta
hvaða dag sem er selt það eða af-
hent upp í sínar þarfir. Og þótt
slíbt athæfi væri glæpur sam-
kvæmt landslögum, myndi það
vera fullkomlega löglegt eftir
þjóðaréttinum. Vér yrðum að hafa
slíkt sem hundsbit.
Þegar dró að tvö hundruð ára
hátíðinni, var það orðið lýðum
ljóst, að dönsk námsyfirlýsing ýfir
allt Grænland 1921 myndi fram-
kalla öflug mótmæli frá Noregi og
Bandaríkjunum, >g að líkindum
frá Hollandi og fleirum, og þá
myndi Bretinn varla sitja aðgerða-
laus hjá. Dönsk námsyfirlýsing þá
myndi því nánast hafa þýtt það
eitt að afneita þeim forna íslenzka
yfirráðarétti, sem Danmörk fór
með fyrir íslands hönd. Og án
hans treysti Danmörk sér ekki til
að mæta Noregi í þeirri hörðu
deilu, sem sýndist framundan við
það land. Því hvarf Danmörk frá
því að sir.ni, að gefa út danska
námsyfirlýsing yfir allt Grænland.
En í Grænlandsmálinu leit Fasti
alþjóðadómstóllinn svo á, að lof-
orð Ihlens fr. frá 22/7 1919 væri
bindandi fyrir Noreg, og að nám
Norðmanna í Grænlandsóbyggðum
10. júlí 1931 væri brot á því lof-
orði, og því ólöglegt og ógilt (bls.
73 í dóminum).
2) „Hlustandi" er ekki 1 nokkr-
um minsta vafa um það, að Græn-
land hafi verið hluti úr íslenzka
þjóðfélagsinu í fornöld. Það er
danska ríkisstjórnin heldur ekki
nú. í Grænlandsmálinu hélt Dan-
mörk því fram í Haag, að allir
landnámsmenn Grænlands hefðu
komið frá Grænlandi í lok 10. ald-
ar. í þann tíð fóru þegnar allra
norrænna þjóðfélaga sjálfir með
aUt þjóðfélagsvaldið, og þjóðfélag-
ið var þá þjóðin sjálf. Af því hlaut
óhjákvæmilega að leiða, að Græn-
lí: nd væri nýlenda íslands. En
hvoi'ki Noregur eða Danmörk voru
þá þess sinnis, að leggja íslend-
ingum slika viðurkenningu upp í
hendur ,enda var Grænlandsmálið
þá einnig á dagskrá hér (sbr.
Grænlandstillögur Jóns Þorláks-
sonar á Alþingi 1931), enda vör-
sem nokkra teljandi þekking hafa
á málinu, eða satt vilja segja.
Þessi réttarstaða Grænlands er
staðfest af Grágás, Kristinnrétti
Árna biskups, Járnsíðu og Jóns-
bók, sem enginn rengir að sé lög-
bók vor íslendinga nú.
Þessi réttarstaða Grænlands er
og vottuð og staðfest af sáttmála
íslendinga við Ólaf digra ca. 1016,
Gizurarsáttmála frá 1262 .og eið-
stafnum við hahn, og af síðari
eiðstöfum við Gamla sáttmála, af
einvaldsskuídbindingunni í Kópa-
vogi 1662 og fjölda annarra ó-
ren‘gjanlegra beimilda.
Lögberg (og síðar í tið Jónsbók-
ar, lögrétta) var sameiginlegur
æðsti birtingarstaður hiris ísl,-
grænl. þjóðfélágs.
Sem öll önnur ísl. lög fengu
Járnsíða oig Jónsbók gildi á Græn-
landi við lögtöku þeirra á Alþingi
íslands, og voru svo sendar til
Grænlands og tórtar þar, og gilti
Jónsbók æ síðan á Grænlandi, og
er fjöldi sannanna til fyrir því.
Með Járnsíðu, en þó sérstaklega
með Jónsbók, var íslenzku kon-
ungsvaldi og íslenzkri embættis-
stjórn komið á Grænland, og hefir
aldrei nokkur annar konungdómur
verið þar til en þessi íslenzki, svo
enginn konungut komst til vaida
á Grænlandi án þess, að hafa ver-
ið hylltur á íslandi, og einveldiö
á Grænlandi hvíldi á íslenzku ein-
valdsskuldbindingunni, enda um
enga aðra einvaldsskuldbindingu
að ræða þar, þar sem norska ein-
valdsskuldbindingin gilti hvergi
fyrir utan Noreg sjálfan ,og norsk
lög og norskt fullyeldi náði aldrei
lengra én vestur á mi'tt haf í ált
til íslands.
Á grundvelli Gamla sáttmála og
fyrirmæla Jónsbókar ríkti konung
ur íslands sem erfðabú frá 1662 (á
grundvelli einvaldsskuldbindingar
innar í Kópavogi), auk þess sem
einvaldskonungur íslands yfir
Grænlandi. Árið 1723 fól einvalds-
konungur íslands verzlunarfélagi
í Björgvin stjórnarframkvæmdina
á Grænlandi til 25 ára, en hélt
yfirráðaréttinum, hinum konung-
lega erfðarétti og einveldinu yfir
Grænlandi í sinni eigin hendi,
þegar Björgvinjarfél. hafði gefizt
upp 1727, tók konungur stjórnar-
framkvæmdina á Grænlandi í eig-
Eftir Kristján Röðuls
hafa komið út fjórar
Ijóðabækur, og í ritdómi
um síðustu bók Krist-
jáns Fugl í stormi, segir
skáldið Kristmann Guð-
mundsson: Það er aug-
Ijóst að bessi höfundur
leggur talsvert í sölurn-
ar fyrir list sína og það
mætti vel segja mér að
hann ætti eftir að koma
ýmsum á óvart. Hann er
sjálfstæður, líkist eng-
um.
Hér fer á eftir kvæðið
Andinn og ég — það sýn
ir baráttu og erfiðleika
á þyrnivegi skáldsins, og
reyndar allra, er ganga
þá leið.
Á andvökunótt. þegar ljóð mitt er léttvægt fundið
og líf mitt er dapurt og þunglega áhyggjum bundið,
þá virðist sem hönd sé á rjáli við rökkvaðan glugga
og riti með blóði í óttunnar dimmasta skugga,
liarmaljóð þeirra allra, sem undan mér gengu
örlaga-slunginn veg og lastyrði fengu
fyrir að hugsa og yrkja á íslenzka tungu
öðruvísi en skálkarnir fínu sungu.
Hún fylgir mér sýnin með forynjuaugum til grafar,
flögrar um hug minn og veldur mér sárlega tafar,
á ljúfustu kvöldum, þá andinn með óði mig fyllir,
eitrar liún loftið og fegurstu stundunum spillir.
Þá minnist ég þess, er ég leigði í lágreistum kvisti,
og Ijóðguðinn ungi í kytrunni daglega gisti
og birti mér Þrúðheim með þúsund vaggandi blómum, §
með þúsund hörpum, sem skulfu af draumblíðum
ómum
Og þeir komu dagar að saman við sátum i skugga,
þá súðin var köld og öskrandi bylur á glugga,
hugurinn snauður, öll gleði var gengin tii þurrðar,
galtómur maginn og fæturnir veikir til burðar.
Þá gengum við út og geymdum á kvistinum harminn, p
grenjandi stórhríðin lamdist um fáklædda barminn, ^
hungrið mig kvaldi í eldinum svíðandi sínum,
sveif eins og vælandi ránfugl í innyflum mínum.
uðust og báðar þessar þjóðir að in hendur, og stóð svo til -1734. Þá
leggja fram í málinu nokkui’t | fól konungur íslands Severin kaup
plagg, er varðaði rétt íslands til manni, og eftir 1750 til 1774 Al-
Grænlands sérstaklega, nema ein-
valdsskuldbindinguna í Kópavogi,
menna verzlunarfélaginu stjórnar
framkvæmdina á Grænlandi, en
sem norska stjórnin lagði fram. En hélt hinum íslenzka yfirráðarétti
í 4. nefnd aðalþings S.Þ. 1954 lýsti j — hinum ísl. konungserfðarétti og
Danmörk því tvívegis yfir skrif- • hinu isl. einveldi yfir Grænlandi
I
I
I
I
í sinni eigin hendi. Árið 1774 tók
konungur íslands stjórnarfram-
kvæínda á Grænlandi í eigin
hendur og stóð svo óbreytt em-
bættisstjórn hans íil 1848. Það ár
v,ar þingræði innleilt í Danmörku,
án þess að svo væri einnig gert
samtímis í ísl. þjóðfélaginu. Dansk
ir ‘grundvallarlagaráðherrar sett-
ust inn á stjórnarskrifstofur kon-
ungs. Og erfða- og einvaldskon-
ungur íslahds fól þeim að annast
hin daglegu stjóranrstörf íslands
og Grænlands. Þetta var aðeins
afturtækt starfsumboð. Einveldið
í höfuðlandi ísl. þjóðfélagsins var

Við héldum um bæinn, við hímdum á götunnar
stéttum,
frá liúsunum lýstum barst ilmur af gómsætum réttum,
og innan við gluggana sællífir höfðingjar sátu
í sjálfbirgings ró og dýrustu kræsingar átu.
Við skunduðum þangað, sem fornsala-búðin var
forðum
ferlegu skrani var hrúgað á gnýjarans borðum,
þar tvísté hann sjálfur með svipinn lymskan og
blakkan,
ég seldi lionum úrið og gatslitna veti’arfrakkann.
Þá gátum við satt okkar hungur og hugsað í næði,
huganum svalað við aldanna leyndustu fræði,
skyggnzt inn í veröid, sem hulin er hervæddum
þjóðum,
hljóðfallið numið í daganna ókomnu ljóðum.
|
|
i
I

afnumið í áföngum: 1874, 1903,
1915, 1918 og 1944, en stjórnar-
framkvæmdinni og einveldinu yíir
Grænlandi, sem konungur heldur
samkv. Gamla sáttmála og einvalds
skuldbindingunni í Kópavogi, hef-
ir liann enn ekki skilað hinni ís-
lenzku þjóð. ísland hefir enn ekki
glatað yfirráðarétti síniim yfir
Grænlandi með neinum þeim
hætti, sem þjóðarrétturinn kann-
ast við, að yfirráðaréttur geti glat
azt á. Danmörk fer nú með stjórn-
arframkvæmdina á Grænlandi, en
yfirráðaréttinn yfir því á hún ekki
• Framh á 8 síSu.)