Tíminn - 20.02.1959, Qupperneq 7

T í M I N N, föstudaginn 20. febrúar 1959.
7
Saga framkvæmdanna á Seyðisfirði
SeyðisfjörSur og Seyðfirðingar
að ógleymdum undirrituðum, hafa
■verið mjög á dagskrá að undan-
förnu. Mun þar mestu urn valda,
að höfuðatvinnuvegir kaupstaðar-
húa eru í miklum fjárhagsörðug-
leikum, eins og oftar. Ég hefi
ekki hirt um að eltast við að
svara þessu, þar til nú. Stafar það
einkum af þvi, að miklar annir
hafa kaliað, vegna tilraur.a til að
leysa úr vandræðunum, og svo
hitt .að margt af því, sem skrifað
er, tel ég vart svaravert.
Ég tel, að brýna nauðsyn beri
þó til að skýrsla um fjárfestingu
og framkvæmdir á Seyðisfirði s.l.
íf ár komi fvrir almannasjónir, og
á þá að vera auðvelt fvrir þá, er
vilja kynna sér málið, að leggja
á það dóm. Hins vegar mun ég
leitast við að blanda setn minnst
jnn í þessa skýrslu hleypidómum
þeim og illgirnisskrifum, er ein-
kennt hafa skrif nokkurra blaða,
er um þessi mál hafa skrifað að
undanförnu. Ekki cr þó hægt að
komast hjá því að svara nokkrum
al' öfgafyllstu ósannindunum.
í skrifum þessum hefir það m.a.
komið fram, að búið sé að éyða
fjórum milljónatugum til þess að
fryggja mér þingsæti á Seyðis-
firði. Verður það m.a. rakið hér
á eftir, hvað hæft er í slíkum
staðhæfingum.
Áður en vikið er að þcssum
málum, þj'kir rétt að beitdja á
það, að fyrir síðari heimsstyrjöld-
•ina var útgerð og fiskverkun aðal-
atvinnuvegur Seyðfirðinga. Þá var
(haldiö út frá Seyðisfirði myndar-
legum flota vélbáta, og þó að út-
gerðin. gengi oft á tíðum erfið-
lega, þá má fullyrða, að almennt
var atvinnuástandið ekki verra en
gerðist.
Fljótlega eftir að ísland var
herriumið, se'tti brezki flotinn
upp stóra flotabækistöð á Seyð
isfirði og mun það um árabil
ihafa verið, ásamt Hvalfirði, aðal-
aðsetur flota Bandamanna í N.-
Atlantshafi. Fylgdist það þá að,
að vel borguð landvinna keppti
við útgerðina um vinnuaflið, og
svo hitt, er olli algjörum þátta^
iskilunt í atvinnusögu þeirra, er
fjörðinn byggjá, að Bandamenn
lokuðu innsiglingunni í fjörðinn
og gerðu þar með útgerð þaðan
nær ókleifa. Enda hélzt það í
ihendur, að þegar að hernáminu
lauk, var öll útgerð Seyðfirðinga
komin í rústir. Meðan aðrir staðir,
sem byggðu afkomu sína á útgerð
lifðu sitt blómaskeið, blæddi ut-
gerð Seyðfirðinga út. Aðrir, er
byggðu afkomu sína á útgerð,
kepptust við að festa gróða styrj-
aldaráranna í uppbyggingu
vinnslustöðva og fiskiskipa. Þeir,
sem við útgerð fengust á Seyðis-
firði, voru svo lamaðir eftir þau
áföll, er þeir höfðu orðið fyrir,
áð þar varð ekki af uppbyggingu.
Til bæjarins var að vísu kcypt-
ur togari og 2 tvokallaðir Svíþjóð-
arbátar, en öll uppbygging í
landi fórst fyrir, þannig að þessi
mikilvirku framleiðslutæki komu
bæjarbúum ekki nema að sára-
litlu gagni á móts við það, ef að-
staða befði verið til staðar til að
tnýta afla þeirra.
1. milljónatugurinn
Eins og að líkuin lætur, þá
voru uppi háværar raddir á Seyð-
isfii'ði um að við svo búið mætti
ekki standa. Ég hygg, að í fyrstu
Ihafi það verið ætlunin, að cig-
endur Síldarbræðslunnar h.f.
leystu þe.nnan vanda með því að
stækka og endurbyggja lítið frysti
(hús, er fyrirtækið átti. Held ég,
að mér sé óhætt að fullyrða, að
það hafi verið komið á góðan rek-
spöl, en framkvæmdir strandað á
fjárhagslegu getuleysi þess fyrir-
tækis. — Þegar hér var komið
sögu, var atvinnuástandið orðið
þannig', að annað hvort var að
gera aS hrökkva eða stökkva. Sjá-
anlegt var, að bærinn var að leggj
Eftir Rjörgvin Jónsson, alþingismann
ast í auðn. Víst er um það, að
allir flokkar í stiórn kaupstaðar-
ins tóku þá höndum saman og á-
kváðu, að bærinn yrði að hrinda
byggingu fiskiðjuvers í fram-
kvæmd. Sendi bæjarstjórnin full-
tiúa frá öllum flokkum til Reykja
víkur til að vinna að framkvæmd
málsins, ásamt þingmanni kaup-
staðarins, Lárusi Jóhannes'Sýni. —
•Mér er ekki kunnugt til hlítar um
undirtektir þær, er nefndin fékk
hér syðra, en víst er um það, að
upp úr þessu hefst bygging Fisk-
iðjuvers’.ns. Gísla Hermannssyni
verkfræðingi, tæknilegum fulllrúa
Sölumiðstöðvar Hraðfrystihús-
anna, var falið í samráði við
nefndina að teikna húsið og á-
kveða stærð þess og afkastamögu-
leika.
I-Iér er þá komið að fyrsta kapít-
ulanum í mtlljónatuga atkvæða-
kaupum mínum, Sambands ísl.
samvinnufélaga og Framsóknar-
og Alþýðuflokksins í sambandi
við Seyðisfjörð. — Hitt gleymist
að vísu, að verkið er ákveðið og
bygging hafin, áður en undirrit-
aður hafði litið Seyðisfjörð aug-
um.
Eins og að framan greinir, var
Gísli Hermannsson ráðunautur
Seyðfirðinga um þessa fram-
kvæmd fyrstu árin og teiknaði
húsið, síðari hluta byggingartím-
ans var Þóroddur Th. Sigurðsson
verkfræðingur, nú vatnsveitustj. í
iReykjavík, tækmilegur ráðunatit-
ur byggingarncfndarinnar. Sér-
stök nefnd sá um byggingu húss-
ins frá upphafi. Fyrst var það at-
vinnumálanefnd bæjarstjórnar, en
í henni hygg ég að átt hafi sæti
frá upphafi 2 fulltrúar frá Sjálf-
stæðisflokknum, 1 fulltrúi frá A1
þýðuflokknum, 1 fulltrúi frá Fram
sóknarflokknum og 1 fulltrúi frá
Sósíalistaflokknum.
Mér er nær að halda, að um
byggingu hússins hafi frá upphafi
verið nær einróma samkomulag
um öll þau framkvæmdaatriði, er
máli skipta. Sjálft húsið var byggt
í ákvæðisvinnu af byggingarfélag-
inu Snæfell á Eskifirði. -— Til-
boð þeirra í fyrri hluta bygging-
arinnar var samþ. af fulltrúum
allra flokka í bæjarstjórn nema
Sósíalista, en fulltrúi þeirra vildi
taka tilboði frá Garðari Eymunds-
syni, byggingameistara, Seyðis-
firði.
Um útvegun frystivéla og frysti
tækja var samið við Landssmiðj-
una í Reykjavík gegn atkvæðum
Sjálifslæðismanna, er viklu taka
tilboði frá Vélsmiðjunni Héðni
Tilboð Snæfells í byggingu síðari
| hluta hússins var samþykki ein-
róma í bæjarstjórn. — Niðursetn-
ingu véla önnuðust ásamt Lands-
smiðjunni Vélsmiðjan Stál á Seyð
isfirði og Vélsmiðja Seyðisfjarðar.
Raflagnir önnuðust Sveinn Sigurðs
son rafvm., Seyðisfirði og Sam-
vinnufélag rafvirkja í Reykjavík.
— Smíði innréttinga annaðist
! Skipasmíðastöðin, Seyðisfirði.
j Öll þessi verk hygg ég að séu
jvel af hendi leyst,'og að þau séu
i frekar þeim til sóma, er innt hafa
þau af hendi. — Þess má svo
til gamans geta, að undirritaður
átti aldrei sæti í nefndum þeim,
er höfðu með byggingu þessa að
gjöra.
Eflir því sem mér er tjáð, er
byggingarkostnaður Fiskiðjuvers
Seyðisfjarðar nálægt 12V2 milljón
króna, og er þá upptalinn allur
útbúnaður, t.d. fiskvinnslu- og
flökunarvélar fyrir nær 2 milíj-
ónir króna. — Framlag Seyðis-
fjarðarkaupstaðar til byggingar-
innar mun nenna nær 3 milljón-
um króna. Annars fjár til bygg-
ingarinnar hefir verið aflað að
láni.
Hinn óeðlilega langi byggingar-
tími fvrirtækisins, er stafar fyrst
og fremst af fjárskorti, veldur
því, að vextir á byggmgartíman-

I
um eru óeðlilega stór hluti af
byggingarkostnaði og nema örugg j
lega nokkuð á aðra milijón króna.,
— Fjárútveganir til byggingarinn- j
ar hafa frá upphafi hvílt á bæj-
arstjórn, og bafa þingn.enn kaup-j
slaðarins, þeir er verið hafa á
byggingáVtímanum, aðstoð bæj-
arstjórn eftir því, sem tími þeirra
og áðstæður leyfðtt.
Frá því á árinu 1952 og til
1953 hvíldi mestur hluti milli-
göngu þessarar á Lárusi Jóhann
essyni, fyrrv. þingm. kaupstaðar-
ins. Frá árinu 1953 til ársins
1956 á þeim. Lárusi Jóhannessyni,
þáverandi þm. kaupstaðarins og
Eggert Þorsteinssyni, er þá var
landskjörinn þm. fýrir Seyðisfjörð
og einnig mjög á Jóhannesi Sig-
fússyni bæjarstjóra, ásamt undir-
rituðum frá árinu 1954, en það
ár var undirr. kosinn í bæjar-
stjórn kaupstaðarins. Frá því á
árinu 1956 hafa þessar útveganir
lent í minn hlut. — Allar stærri
ákvarðanir viðkomandi bygging-
unni Voru teknar í samráði við
ríkisstjórnir þær, er við völd voru
hverju sinni, og ég hcld, að eng-
inn af þeim, er þessi mál þekktu,
hafi gengið að því gruflandi, að
hér var um framkvæmd að ræða,
er ekki mátti reikna með að yrði
arðbær fyrst i stað, en jafnframt
gert sér það fullljós't, að urn
ekkert var að velja, ef á annað
borð átti að viðhalda byggð á
Seyðisfirði.
Bygging þessa myndarlega fyrir
tækis varð minnsta kaupstað lands
ins ofviða ljárhagslega. Bænum
og bæjarbúum var það ofviða að
byggja upp hvort tveggja í senn,
fiskiðjuver og fiskiflota. Þrát't
í'yrir tímabundna fjárhagsörðug-
leika, er hitt víst, að Fis'kiðju-
verið er og verður burðarásinn í
atvinnulífi okkar, er Seyðisfjörð
byggjum. Það er trúa manna á
Seyðisfirði, að með tilkomu Fisk
iðjuversins hafi verið lagður
grunnurinn að heilbrigðu atvin.nu
lífi þar á staðnum. Fiskiðjuver’ð
kostar vissulega margar krónur,
og rekstursgrundvöllur þess- er
ekki nægilega tryggður ennþá.
Hiná skulu menn minnugir, að
þessi bygging er undirstaðan að
því, að á Seyðisfirði geti fólkið
fengið að taka þátt í störfum við
þjóðnýta framleiðslu. Sdó mín er
líka sú, að ekki muni tvö ár líða
áður en framleiðsluvörur Fisk-
iðjuvers Seyðisfjarðar skipta orð-
ið milljónatugum árlega í gjald-
eyristekjum þjqðarinnar.
Þetta er þá sagan um fyrsta
milljónatuginn. Frainkvæmdin
fonnuð og hafin áður en lirapp
uiinn sá Seyðisfjörð. Fyrri liluta
framkvæmdarinnar lokið og búið
að undirbúa síðari hlutann áður
en haim var ltosinn í bæjar-
stjóri. Byggingu hússins var lok
ið og búið að semja um allar
aðalframkvæmdir áður en hann
komst á þing. — Ekki dónalegt
fyrir kóna að hafa þcnnan millj-
ónatug í atkvæðakaup, eða kvað
finnst ykkur.
2. milljónatugurinn
Þá er bezt að snúa sér að
næsta milljónatugnum, þ. e. rekstr
arhallanum á togaranum.
Á nýsköpunarárunum svo-
nei'ndu var keyptur til Seyðis-
fjarðar togari. Um kaup hans var
stofnað hlutafélag, er samanstóð
af einstaklingum og bæjarfélag-
inu. Rekstur skipsins gekk frá upp
hafi illa. Hvgg ég þó, að þeir, er
að rekstri þess' stóðu, hafi gert
það, er í þeirra valdi stóð, til
þess að reyna að sjá rekst^þess
sem bezt borgið.
Eins og að framan greinir var
engin nothæf aðstaða fyrir hendi í
landi til þess að verka afla skips-
ins, og varð reksturinn því að
byggjast á siglingum á erl. mark-
að og sölu innan lands, til þeii-ra,
cr afla vildu kaupa hverju sinni.
—- Stöðugur rekstrarhalli var á
skipínu og hlóðust sífellt á það
auknar skuldir. Á árinu 1956 lor
fram á skipinu svonefnd 8 ára
skoðun í Þýzkalandi, varð þá rík-
issjóður að ganga í ábyrgð fyrir
þeirri viðgerð, lil að hægt. væri
r.ð losa skipið. Unt áramótin 1956
og 1957 lenti skipið í vélarbilun,
og varð að leita vars í Færéyj-
um til viðgerðarinnar. Var það þá
kyrrsett vegna vangoldinna launa
til færeyskra ' sjómanna. Ríkis-1
sjóður gekk þá enn í að losa skip-:
ið, en vcgna vélarbilunarinnar og
tafa, er stöfuðu af kyrrsetningu
skipsins, var afli þess ónýíur að
kalla. Kröfurnar vegna yiðgerðar-
innar í Þýzkalandi voru sem óð- i
ast að falla um þetta leyti, og1
lentu allar á ábvTgðaraðilanum.
Sjóveðskröfur, að upphæ'ð á aðra
milljón króna, hvíldu á skipinu.
— Eftir ósk framkvæmdastjóra og
stjórnar Bjólfs h.f. átti ég ítrek-
aðar viðræður við ríkisstjórnina
eg Valtý Blöndal, bankastjóra Út-
vegsbanka íslands um möguleika
lil aðstoðar útgerð skipsins. Banka
stjórinn tjáði mér, að bankinn
teldi sig ekki geta aðsloðað frek-
ar við útgerð skipsins. Á sömu
leið fór með ríkisstjórnina. Þeg-
ar hér var komið málum, var ekk-
ert annað að gera fyrir útgerð
skipsins heldur en að gefast upp
og lýsa yfir gjaldþroti.
Sjálfstæðismenn voru frá upp-
hafi einráðir um alia fram-;
kvæmdastjórn Bjólfs h.f. Ég skal
cngan dóm leggja á það, hvort
þar var vel eða illa stjórnað, hygg
þó, að þeir hafi reynt það sem
unnt var, til að gera reksturinn
sem skárstan.
Hitt þori ég að full-
yrða, að ef að tapið við útgerðar-
irekstur Bjólfs h.f. hefir nuniið
milljónatug eða meira, og hafi
eitthvað af því runnið til atkvæða
kaupa, eins og helzt má skilja á
sumum þeim blöðum, er um þetta
hafa skrifað, þá hafa þeir lækir
runnið annað en til frambjóð-
enda vinstri flokkanna á Seyðis-
firði.
Það er svo kapituli út af fyrir
sig, að dag- og vikublöð, já jafn-
vel opinber málgögn átjórnmála-
flokka, skuli levfa sér að drótta
því að íbúum heils bæjarfélags',
að sannfæring þeirra ,sé til sölu
hæst’bjóðanda.
Hér hefir þá verið gerð grein
fyrir öðrum milljónatugrium og
getur hver sem er, gert sér grein
fyrir því, hvort hann hafi verið
notaður sem mútufé til að koma
mér á þing. Læt ég svo útrætt
um annan milljónatuginn.
3. milljónatugiinnn
Eftir að útgerðarfélagið Bjólfur
varð fjárþrota komu fram óskir
um það frá nær öllum Seyðfirð-
ingum, hvar í flokki, sem þeir
stóðu, að reynt yrði að tryggja
það. að skipið yrði áfram gerfc
út frá Seyðisfirði.
Ég átti þá, eftir ósk frá bæj-
arstjórn, ýtarlegar viðræður um
þetta mál við ríkissljórnina. Varð
það niðurstaða þeirra viðræðna,
að ríkisstjórnin beitti sér fyrir
því, að Seyðsfjarðarkaúpstáð yrði
selt skipið. Söluverð og veðlán.
tekin í sambandi við,kaupin.:vqru
6V2 milljón króna. J2ru það þ.au
veðlátt, er skipið s'tendur .í,..enu
í dag. Raunveruleg vefclán skip_-
ins hækkuðu nqkkuð frá því, sem
upphaflega var ákveðið,-: við það
að flckkunarviðgerð sú, er fram-
kvæmd var í Þýzkalandi reyndist
mjög ófullkemin, og kostaðibundr
uð þúsunda að lcomg, skipinu í
fiskihæft ástand. ■
Seyðisfjarðarkaupstaður hefir
nú rekið togarann í tvö ár. Rekst-
urinn hefir frá upphafi því’ miður
gengið ákaflega báglegia. Skipið
hefir verið mjög óheppið- með
afla; og útkoman orðið • s'töbugt
rekstrartap. Rekstrargrundvöllur
togskipa, sem gerð eru út frá AÚst.
urlandi, hefir að visu verið mjög
erfiður undanfarin ár, en þó hefir
rekstur b.v. Brimness gengið' erf-
iðlegar en það gefur tiíefni'tíl
Ég held þó, að það, sérti válðið
hefir úrslitum um rekslur skips-
ins; hafi verið það, að~ það vár
ekki látið fara á karfaveiðar , á
þessu hausti. Til þess;.]águ .aðal
lega tvær ástæður: Skipsstjórnin.
taldi vnjög hæpið, að unnt reynd
ist með árangri að byrja þéssar
veiðar í septemliermánúði, þar
sem allra veðra væri von á þess-
um fjarlægu miðum. Töldi Iiánn
eins' víst, að þá væru skiþín í-síh-
um síðasta karfatúr á þessum
vetri, og svo hitt, að haustfiskiri
hafði verið mjög gott við Aust
urland tvö síðast liðin- haust og
sölur háar og öruggar. Þess gæt(:
og mjög í þess'ari ákvörðun, að
ekki voru til staðar að.sfæ'ður á
Seyðisfirði til að nýta riema mjög
lítinn hiuta af karfaafia sk'i’psins.
þar sem ekki er karfafíöku'narvéi
í Fiskiðjuverinu. Hér fór éihs og
gengur, að um tvær leiðir' -vai
að velja. Útgerðarstjórnjn á SeyC
isfirði (_óg er í henni) valdi; þá
röngu. í stað þess að kárfavéið-
arnar hefðu örugglega bætt hag
skipsins um hundruð þúsúnda, þá
liélt áfram að siga á ógæfuhiið-
ina. Útgerð skipsins kóínst í fjár-
þrot, skipið stöðvaðisLi :
Mér kemur ekki til hugár. að
skorast undan þeirri ábyrgð, er á
mér hvílir sem einn nefndarmanne
í útgerðarstjórn togarans. Mig
minnir, að ailar ákvarðanir, ei
teknar hafa verið um útgerð skips-
ins á þeim fáu fundum, er ég hef:
setið, hafi verið afgreiddar sam
hijóða. Um pólitiska sljórn á þessu
atvinnutæki er það eitt að segja,
að ég hefi ekki hugmynd um, hvai
Þórður Sigurðsson, fyrrv. framkv.-
stj. stendur í pólitík. Ilins vegar
hygg ég, að núverandi framkv.stj
þess, Stefán Ágústsson, ’ sé
flokksbundinn Sjálfstæðismáður
Til að fyrirbyggja þó -allan mis-
skilning, vil ég undirstrika það, að
ég hcfi aldrei orðið þess var
hvorki í srnáu né stóru í í'rarn-
kvæmdastjórn hans, hvar hann er
í flokki.
Tapið á rekstri b/s Brim
ness er orðið mikið. Ég 'veit ekki
nákvæmlega, hve miklu það nem-
ur. Taprekstur er aldrei góður, og
í það minnsta ekki eftirsóknar-
verður. Sjáifsagt er að grafast fyrir
um orsakir hans og bæta úr því.
sem ábótavant kann að reynast.
Hitt er nokkurn veginn öruggt, að
b/v Bi’imnes ér í dag 9—9%' mill-
jón króna virði. Tölur þessar hefi
ég frá mönnum, er fullyrða, að
þær standist, enda ekki ósennileg-
ar, þegar tekið er tillit til þess, að
t. d. Austur-þýZku togbátarnii
kosta á nær 7. milljón kr.
Skipið stendur þvj í dag fyrir
öllum þeim skuldum, er á því 'hvíla,
(Framhald á 8. síðu).