Tíminn - 29.04.1959, Qupperneq 7

T í M I N N, miðyikudaginn 29. apríl 1959.
7
Enn er tækifæri til að koma í veg fyrir tilræðið
og það munu íbúar hinna f ornu goðorða gera í sumar
llerra forseti. j
Það er ekki sízt vegna þess, að
ég er -ei'nn iaf þeim fáu bændum,'
sem eiga nú sæti hér á hv. Alþingi
að ég leyfi mér að taka til máls
um það frv., er hér liggur fyrir. i
Á að fœkka bændum ^
Þó að bændur séu ekki margir
Jiér á Alþingi nú, þá mun af ýms
um talið, að þeir sóu hér full-
jnargir. Frv. þelta mun því m.a.
vera fram komið vegna þess, að
því er ætlað að fækka bændum
enn á Alþingi,- enda mun raunin
verða sú, þegar fram í sækir og
frv. þetta er orðið að lögum og
farið að hafa sínar verkanir í
r r
Ræða Agústs Þorvaldssonar, fyrri þingmanns Arnesinga, við
2. umræðu um kvjördæmafrumvarpið síðastliðinn föstudag -
og þing hér fyrir meira en þúsund
árum.
Skoðanafrelsi og kosningarétt-
ur er hinn dýrmætasti arfur og
eígn, sem þjcð vor á. Það er þess
vegna eðlilegt, að nokkuð sc um
það hugsað öðru hvoru, hvernig
et'gi að deila þessari eign mcðal
þcgna þjóðféiagszns og varðveita
þennan arf.
Ýmsir telja, að útkoman af at-
, ., „„„ . kvæðagreiðslu einstaklinganna eigi
þioðf^mu.jþær^sem^ættotjr að koma sem jafnast m góða fyrir.
þá og þjóðarheildina, og þetta er!
að vissit leyti rétt, þannig að at-
til af höfundum þess, að það hafi
að bændur munu ekki verða marg-
ir á Aiþingi. Bændastcttin er þó,
þrátt fyrir mikla fækkun fólksins
í sveitum, ein stærsta starfsstétt
í þjóðfélaginu, og hún afkastar
mjög miiklu verki, miðað við að-
stæður allar. Bændurnir og fjöl-
skylthrr þeirra eru um % hluti
þj óðarinnar.
kvæðin vikti sem jafnasi, ef svo
mætti til orða taka, þar sem þau
eru greidd.
Munur búsetu til áhrifa
Það má vitanlega færa ýmis rök
fyrir þessu, en hinu má þá heldnr
ekki gleyma, að aðstaða þjóðfélags
Ég neUa ekkf aff metast um þegnanna aff öðru leyti tii áhriía
þaff viff nokkum rnann, hvorir a gang mál.a er ærið misjöfn, eftir
séu ineiri og betri þegnar, þezr þyj hvar í landinu menn eru bú-
setn í borguni búa eða himr, sem settir. Það er þess vegna ckki alveg
í drelfbýliim hafa aðsetur og at- lVíst, að það sé fulikomnasta lýð-
vitmu, en það held ég að sé óum- ræðið, þótt öll aíkvæðin séu jafn-
deiiaalegt, að landið okkar sé til þung á metum. Það getur verið
fyrir okkur, sem þar búum. Þjóð ntikiu meira virði fyrir kjósand-
in á að njóta landsins og gæða ann til áhrifa á þjóðmál og sín eig-
þess, ftii til þess þarf þvóðin að in hagsmunamál að vera búsettur
dreáfa sér um landið og halda nálægt, þar sem löggjafar- og fram
því í byggð. Landið sjáift er kvæmdavald hafa aðsetur og þar
gruudvöllur að tilveru þjóðarinn- sem flestar þýðingarmestu stofn-
ar, og þjóðsktpulag okkar er að anir þjóðfélagsins eru staðsettar
verulegu leyti grundvallað á svo sem bankar, menntastofnanir,
landsháttum, þ.e.a.s. náttúrufari höfuðstöðvar stéttarsamtaka og
iandsins og bjargræðisvegum fieira.
])css, og á níennfngararfi kyn-
slóffamna, trú cg siðum, tungu Landfræðileg mörk héraða
og sögu, og má suma þá þætti Þegar litið er yfk ísland> þá
rekja aftur i graa foineskju. sést {1jótt> að byggðcr land sins eru
Þingræðið í landi okkar er emn sundurskornar af ýmsum torfær-
af þessrum þáttum. í fornum frá- ™, svo sem vatnsföllum, eyðisönd
sögnum eru frásagnir um hnoða, um e®a fjnWgörðum, auk þess sem
er valt á undan mönnum, er urðu Lóár og firðir skera byggðarlög
þeirrar gæfu aðnjótandi að höndla vl®a sundur og afmarka þau. Þetta
það, og hnoðað vísaði veginn til ölli því og veldur því sums staðar
gæfu og gengis. Þrátt fyrir margs vissu leyti enn, að fólkið sem
konar þrcngingar og þrautir, sem skipar hvert byggðarlag eða hérað,
mætt hafa islenzku þjóðinni, þá cl’ sérstætt hvað snertir^ viðhorf
hefur hún samt'átt eitt slikt gæfu
íil dæmis um það, að það hafi
verið sótt til annarra þjóða.
Þarna var því ba>ði um sögu-
lega og landfræðilega ákvörðun
að ræða, þeg'ar sýslurnar — goð-
orðin fyrst og sýslurnar síðan
voru stofnaðar. Sýslurnar áttu
svo sína lögréttumenn, er voru
þeirra fulltrúar á Aiþingi.
Eftir að Alþingi var, endurretst
varð niðurstaðan sú, að sýsiurnar,
sem upphaflega voru sjálfstæðar
þinghár í hiriu forna og fræga
þjóðveldi, þær urðu nú kjördæmi
cfni heldur en fagurgala og mútu-
tilraunum frá einhverjum agerit-
um. Og inni í kjörklefanum væri
þá heldur engin synd að svikja
slíkar mútur.
Þegar hin nýja skipan er kom-
in á, er og verður ómögulégt fyr'r
kjósandann að kom,a við .persónu-
légu mati sinu á frambjöðehdum,
nema þá nieð þeim léiðiníega
hætti að beita útstrikunum eða t'l;
færslum á nöfnum frambjóðencla.
Slíkar tilraunir til breytingar
koma sjaidan að neinu -ga'gni fyrir
kjósanda, en geta orðið til mikils
chagræðis og Íeiðinda fyrir þá, er
slíku eru beittir. Að mínu áliti er
mjög skaðlegt að stækká kjör-
dæmin ti-l' þess áð' kjóséndum
fjölgi við það, því það er þá alveg
nýtt, ef það verður betra ■ og vit-
Agúst Þorvaldsson
til hins endurreista Alþ'.ngis, og j urlegra, sem stór hópur nianna af-
hefir svo staðið með l.itlum breyt-1 ræður, heidur en það eða þau
ingum hingað t:l, og flestir stjórn úrræði, sem færri menn m,eð nán-
niálaforingjar þjóðarinnar hafa í
hvert sinn, sem breyting hefir
verið gerð, keppzt við að heita
[því, að héruðin eða hin f'ornu
kjördæmi yrðu látin halda sér.
fjórðungi. Þessi háttur revndist þá
hin bezta trygging fyrir frjálsræði
búandamanna, á sama veg og
stækkun kjördæmanna nú, og
fieiri þingmenn í hverju þeirra
verði aukin trygging fyrir frelsi elz^a löggjafarþing í heimi er
kjósendanna.“ grundvailað á. Mikið telja þenr
Nú skal rifiS niður
En nú kveður við nýjan tón.
Nú skal rífa niður þáð, sem búið
er að standa uni langan aldur og
rnenn sig vitrari forfeðrum sín-
um, sem .nú telja hina fornu skip-
an óhafandi, Hin forna þingaskip-
an var grundvölluð á því[ sem för-
feður okkar töldu hæfa þjóðinni
eftir vild. en það eru nú sumir, bezt og verða henni helzt til far-
sem teija, að frumorsökin til sældar, en sú nýja skipa.n, ssm
þess, að þjóðveldið leið undzr lok nú á að' taka upp, er byggð á því,
Þarna er það talin hafa verið
gæfa þjóðarinnar, að menn gátu
verið þar í þzngi, er þeiin sýnist
og sagt stg úr goðorði og í annað
til þjóðfélagsins og kröfur þess
til hms opiribera algerlega sérstæð
ar fyrir hvert hérað. Héi'uðin hafa
orðáð til sem siík vegna landfræði
legrar afmörkunar, og þess vegna
hafa þau sín sérkenni og fólk*ð
I •lcndingar fundu upp þmgs jorn ðar { lciðandi ýmsar þarfir, sem
eru sérkennandi fyrir hvert herað
út af fyrir sig.
Á þjóðveldisöld ísienctinga voru
þ nghárnar myndaðax með tilliti til
linoða, þar sem hún hefur átt A1
þingi.
Alþingi var líftaugin
arskipulag, og þó að þjóðin missti
frelgi sitt, þá var þó Alþingi lerigst
af sú iíftaug, sem þjóðin hélt sér
í. Endurreisn Alþingis áð frum-
kvæði Jóns Siguiðssonar og fle;ri legu og náttúrlegra eða eins og
góðra manna var upphafið að því nú kom,izt að orði landfræði-
frelsi og þeirri velmegun, er þjóð l6gfa takmarkana. Kynslóð efiir
in býr nú við.
kynslóð óíst upp og lifði við það
í þingstjórnarlandi eins og okkar skipulag Go8arnir voru hánir ver-
landi er vissulega ekkL lítils virði aldl,egu vaadsmenn héraðanna, og
að vernda valdahlutföll landsbyggð
arinnar á Alþingi. Landlð er grund
völlur að tilveru okkar sem ein-
vorb ngunum, sem þá voru hald-
in, má líkja við sýslufundina nú
. , . „ á okkar dögum, því þax voru ým,s
staklmga og sem þjoðfelags. Þetta lgg van.da.máll Sem uppi voru á
fundu forfeður oikkar þegar þeir
hverjum tíma í hverr. þ.ngha,
hafi verið sú, að menn gátu gemg
ið lir einu goðorffi og í annað, og
að goðoi J gátu gengzð kaupum
og sölum, svo að ríkur cg valda
gráðugir menn gátu þannig náð
tökum á miklu goðavaldi, er
náði yfir stór svæði landsins,
líkt og nú er ráðgert, að kjör-
dæmin verði í því frv., er hér
iiggur fyrir. Þetta Ieidídi þá
til mikilla óheilla í stjórnarfari
landsins, og því er miður, að
mikil ástæð'a er til að óttast
slíkt hið sama af þeirri breyt-
iugu á kjördæmaskipaninni, sem
nú á að gera.
Stórdellur þær, sem urðu á
Sturlungaöld um valdið yfir hér-
uðum landsins, leiddu til þass,-
sem cllum er kunnugt, að þjóðin
nússti frelsi sitt, hih pólitíska
refskák, sem höfðingjar og ríkis-
menn þeirra tírna tefldu um yfir-
ráðin yfir byggðaxlögum Mndsins,
endaði með falli hins fræga þjóð-
skipulags, sem ekk; var þá ann-
ars staðar til en hér á íslandi.
Eký.i dsnskt fyrirbæri
Hð erlenda konungsvaid, sem
seildLst hér til yfirráða, varð að
byggja upp framkvæmdavald í
l::md-nu, e.n á það hafði mjög
skort á tínnim þjóðveldisins. Þá
urðu til sýslurnar með sérstökum
valusmánmi hver. þeirra. É'j
sem nokkrir forustumenn pó-li-
tískra flokka, telja flokkum sínum
iielzt miuni verða tíl framdráttar
riú í bili.
Hin elzta og virðulegasta stofn
un þjóðarinnar, Alþingi, hefir
hingað til verið að meginstofni
byggt á þeirn grundvelli, sem
hin einstöku byggðarlög, sýslu-
og bæjarfélög í sjáifu þjóðíélag-
inu. Þar er um atvinnulegar og
fjárhagslegar heildir að ræða,
sem þjóðfélagið sainanstendur
af, og það er stofnað af nauð-
syn þessara sérstæðu hcilda t l
samstarfs um lieill þcss Iands,
þar sem þau eru. Alþingi á að
vera vörður og verndari cin-
stakra Iandshluta um leið og þa'ð
er samnefnari, sverð og skjöld-
ur þjóðarinnar og Iandsins alls
inn á við og út á við.
Þess vegna er það að mínu á-
liti höfuðvilla að siíta af hinum
fornu héruðum fulltrúaval til Al-
þingis og slengja saman byggðar-
logum, sem ekki eiga saman í at-
vinnulegu cg hagsmunalegu till'ti.
Og þótt vissir póiitískir flokkar
lelji sér hag að því að fara með
slíku rupli og rání um þann sögu-
lega arf, sem íbúar hinna fornu
héraða hafa haft, að taka af
voru að .stofna goðorðin og þing- Tædd og til lyikta leidd. Síðan var
hárnar, sem undirstöðu að Alþingi. þelm máiUm, sem ekki tókst að
ráða þar til lýkta, vlsáð 11 Al-
Þarf fleira en hús þilngis og fylgt þar eftir af goð-
og heimili urn úr þinghánni og þingreiðar-
mönnum þeirra.
T'.marnir breytast og m.ennirnir
með, en landið og iífsskilyrðin
haldast í horfi að óbreyttum nátt-
úrugæðum. íslenzkur maður er
Var það þjéðargæfa?
í nefndaráliti mejrlhluta stjórn
þeim hinia sérsitöku fulltrúa, sem
úe’j þeir hafa hingað til valið sér, og
séC*og"heyrt*því hMdið'to, að lát,a Þá 1 staSin'n(.hafa rétt tif
þetta skipulag hafi verið að velja fulltrua 1 félagl vlð folk
danskri fyrirmynd. Það rétta hygg
égv vera, að fyrirkomulag þetta
haf verið haft um öll Norður-
lönd og yfirleitt í Evrópu norðan-
verðri, svo þetta vair ekkert sér-
stakt danskt fyrirbrigði eins og
ýmdr hafa viljað læða inn í bug
n orjna, enda að mestu komið á
annarra og ólíkra héraða, þá muni
svo fara, að þjóðin sjálf í heild
hafi ekki nema iílt af slíku.
Izr "émenni kjordæma
hæftuíegt?
Því er haildlð frám sem rökum
fyrir nauðsyn breytingarinnar, að
venjulega svó gerður, að hann þarf arskrárnefndar er komizt svo að
fleira en hús og heimili og feng orði, með leyfi hæstv. forseta:
sér og sínum til framfærslu. ís- „Með þeirri skipan, sem lögð
lendingurinn á sál, sem honum er er til í frv., er tek:nn upp þráCmr
annt u-aa .að fái að njóta einstakl- inn, sem slitnaði, er þjóðveldi ís-
ingíeðlis síns, inna.n þeirra freisis lendinga leið undir lok. Kjördæm
tákm.arkana, sem mlnnstar geta in nú svara að ýmsu til hinna
verið. í landi okkar er enn sem bet fornu þinga og fjórðunga á okkar
ur fer lítið um hópsálir. Hér má fyrri frelsisdögum. Þá þurfti eng
kenna í flestum miinnum andleg .nn að una því að vera i þingi með
einkennl hinna kynbornu hölda og goða vegna þess eins, að þeir væru
vikinga, sem þjóðin rekur ættir í sömu þinghá, heldur gat hann
sínar til og sem stofnuðu þjó.ðfélag kosið hvern sem var í hinum sa^->
hér, áður en Islemd ngar gengu fámenmi kjördæmanna liafi í sér
undir Danakonung. Þetta fyrir- fólgnar lýðræðislegar hættur,
l.'omulag er víðast enn í gildi, enda þarnn^g :að hægt sé að hafa áhrif
ari kynni og líkari hagsmuni kunna
að afráða.
íslenzka þjóðin hefir á liðn-
um 50 árum mjög sótt fram til
alhliða framfara og náff á þeim
tíma fullu frelsi. Áreiðanlega
er þetta glæsilegasti tíminn í lífi,
hennar. Alþingi hefir svo sem
eðlilegt var og skylt háft for-
ustu í málefnum þjóðaririnar.
Hin gömlu héruð, þinghár for-
feðra okkar, liafa sent hingáð
fulltrúa sína til að taka þátt i
þessu starfi, og ný bæjarfélög,
serii myndazt hafa á þessum
tíma, hafa bætzt í lióp þeirra
gömlu byggðarlaga, sein liér
áttu og eiga sína fulltrúá
I héruðunum hefur oft.,verið
barizt hart td fylgis, svo •sern.,eðli-
legt er, í landi skoðanaT og mál-
freisis, og þar hafa ýmsir átt högg
í annars garði á leikveiii. þjóð-
niálabaráttunnar, en þegár á allt
er litið, þá hygg ég, að þejr, sem,
hfað haía þetta tímabii.'ög'Tékiff
hafa einhvern þátt í s’tjórninála-
baráttunni, hefðu ekk'b''.':Viijað
missa af þeim þætti í lífi sinu og
þjóðarinnar- eins og hann .hefur
ve.ið. _ ,,; ...
Ýmsir af okkar mestu og
beztu stjórnmálamönnjiih hafa
einmitt verið uppgötvaðir af
fólkinu í fámennu kjördæini, þar
sem heilbrigt mat og skynsemi
fékk not.ð sín.
Ég er sannfærður um, .'áð þetía
hefur veriö okkar stjóvrimálalífi
hollt og hefur orðið þjóðinni allri
t:l heilla. Ég held, að þegar búiff
cr að slengja mörgum kjþrdæm-
unum saman, þá verði rei'sri hinna
einstöku héraða eða byggðarlaga
mjög skert. Höfundar þeirra breyt.
inga, sem frv. ráðgerir, .eru' sýnl-
lega ekki að hugsa um tilveru og
rétt einstakra héraða. Þeirra
stefna er að Iiræra öllu sem- mest
saman, .hvort sem það getur átt
saman eða ekki, og gera úr þessu
eiha flalneskju, þar sem metnað-
ur fólkslns í hinum eihstöku,
fornu hcruðum, má síri leinskis
um að hafa áhrif á þjó'ðmálin og
hiynna sérstaklsga að s.érþörfum
þess héraðs. Heidur skai það vera
eins og máður reitur á skákborði,
nafnlaust, týnt og grafið sem
áhrifavaldur á þingi þjóðarinnar.
Nýr siður beðaður
Sú þjóð, sem byggði uþp elzía
löggjafarþing í heimi á ' grund-
veili þess, að hín afmörkuðu hér-
uð ættu þar sína fulltrúa, á nú að
taka upp nýjan sið, þar .sem að-
eins þeir, sem búa í þéttbýlustu
héf ir það reyn-zþ vel, og ekk; sízt á fólkið með gylllboðum og jafn- stöðunum, koma til með að geta
haft öll völdin. Hin dreifða byggð
og jaðrar hinria nýju kjördæma
hljóta að missa raunverulega alla
möguleika til álirifa í þe'rri gern-
ingahríð, sem hlutfallskosningar
gera ævinlega vegna eðlis síns að
kjósendunum.
Réttur hinna fotnu hc-aöa og
'Frambaid á 8. síffu).
hér hjá okku-r íslendingum. Og vel hretnum imútum. Eg fvrir mitt
livað'a skipulag yfirleitt er það í leyti tel enga hættu á slíku, því
okkar þjóðfólagsháttum nú, sem svo langi sem kbsning er ieyni-
ekk. ar að e'nhverju leyti ruranið leg, á kjörklefiiftn að vermda kjós-
aí útlendri rót. Við höfum yíir- andflnn og þar getúr kjósandinn í
lei-tt' sótt fyrirm.yndir um f-le tar fr'ffi framkvæmt s-koðun sína. og
br-eytingar á okkar þjóðfél-ag-hög- ekki trúi ég öðru en að hver
u"_ ;t 1 annairra þjóða. Þess ve>«.na mafiur virði og meti meira aö
þ■>••'<' ekki að takia betta e;tt - <%■<• faim eftir sjálfs sín-s mati á rná-1-