Tíminn - 29.04.1959, Blaðsíða 8

Tíminn - 29.04.1959, Blaðsíða 8
8 TÍMINN, miðvikndaginn 29. april 1959» Sjötíu og (imm ára: Sveinn Sveinsson á Kotvelli KJÖRDÆMAMÁLIÐ Bóndi 20. aldarinnar er fæddur undir heillastjörnu eins og gamla fólkið sagði um þá sem taldir voru voru hafa heppnina með sér. Það sem forfeður hans langaði að fí-amkvæmda en vantaði þrótt til, leikur nú í höndum hans. Jarðabætur eða aukning ræktar- Iands var fram á þessa öld mikium erfiðleikum bundið. Jarðabóta- xnenn u;ðu nær eingöngu að nota handverkfæri og áburðarskorturinn stóð sem veggur í vegi þeirra. Nú er þe3su öðruvísi farið því nútíma bóndinn getur á nokkrum vikum bylt og unnið heilt tún og áburð- urinn er til staðar sem kunnugt er. Þetta kom mér í hug, þegar ég varð þe3s var að einn nágranni niinn frá fyrri dögum, Sveinn Sveinsson á Kotvelli hafði náð 75 ára aldri og látið af búskap, en hann er einn þeirra sem lifað hafa tímana tvenna við bússýslunna. Sveinn er skaftfellskur að ætt fæddur 23. apríl 1884. Hann stund aði vinnumennsku framan af ævi, og barst þannig að Stóra-Hofi á Rangárvöllum og var þar vinnu- maður í nokkur ár. Ekki er mér kunnugt um ætt hans eða skyld- fólk þar eystra. Hitt er kunnugt að í tíð föður hans og afa voru flest- ir bændur fátækir leiguliðar. Laust fyrir miðja 19. öld voru bændur í báðum Skaftafellssýslum 424 en þar af aðeins 74 sem bjuggu á eig- in jörðum að einhverju eða öllu leýti. Drjúgur skerfur af lítilli framleiðslu búanna fór því í jarða- og kúgildaleigu til presta og ríkis- manna. En eftir aldamótin fór jarðrentan lítilsháttar að breytast og rúmum tveimur áratugum síðar ;hrundu „smjörfjöllin" og allt bar- dús með landsskuldafé og prests- lömb var úr sögunni. Nú finnst mönnum að þetta hafi komið að sjálfu sér, eins og oft er um umbætur sem fallið hafa al- '-þyðú manna í skaut. En hér skal ekki rætt um það. Sveinn hóf búskap á Kotvelli í Hvolghreppi laust fyrir 1920 og gift . jst þá Helgu Jónsdóttir frá Krók- túhi. Jörðin var notadrjúg og lá mjög vel við ræktun. Hún var þjóð jörð áður kirkjujörð og leigð með vildarkjörum. Varla hafa efnin verið mikii, er þaú settu saman bú, en það er skemmst frá að segja að þau hafa komizt leiðina frá fátækt til bjarg- álna fyrir ósérhlifni dugnað og þrotlausa vinnu. Jafnframt bú- skapnum tók Sveinn oft að sér ýmsa vinnu fjarri heimilinu til þess að drýgja tekjurnar, og hafði Helga þá búsýslu með höndum. Því fer þó fjarri að þau hafi á- sælzt annarra fjármuni, þvi bæði eru þau gestrisin, og svo greiðvik- in og sýtingslaus í viðskiptum sem bezt má verða. Það eru mikil um- skipti á Kotvelli siðan þau Sveinn og Helga settust þar að búi. Eg gæti trúað að túnið hafi þrefaldast og nú er það allt eggslétt og vél- tækt. Manni fannst í gamla daga að æði spölur væri milli Vallar og Kotvallar, en nú er þar stutt á milli túna því Vallarbræður hafa mjög stækkað tún sín til þeirrar áttar. Helga kona Sveins (f. 3. okt. 1879), er dóttir Jóns og Helgu, sem bjuggu í Króktúni, sú Helga var dóttir Runólfs hreppstjóra á Bergvaði sem á sinni tíð var kunn ur gáfumaður þar eystra. Helga er kona orðvör og yfirlætislaus, og ekki veit ég hyernig henni fær- ist að standa fyrir nútíðai*veizlu. En ég þekkti einu sinni litla stúlku sem átti langt í skóla og leið henn ar lá hjá-Kotvelli. Helga gaf sér tíma til að ganga í veg fyrir hana gera henni gott, og fylgjast með ferðum hennar um torleiðir. Svona voru veizlurnar hennar Helgu. Þau Sveinn og Helga eiga tvö börn, Hermann, sem tekið hefir við búskap á Kotvelli og Helga starfsstúlka í Reykjavík. Eftir því sem líður á ævi manns ins verður umhverfið honum ann- arlegra. Nýtt fólk og nýjar lífsskoð anir hafa tekið völdin. Gamlir fé- lagar og samstarfsmenn hverfa og fækkar fundum þeirra sem eftir eru. Það er eins og að vera einn á fótum þegar aðrir eru háttaðir. Þetta er nú að verða hlutskipti þeirra Kotvallahjóna. En það er víst að greind þeirra og góðvild mun lýsa þeim rétta leið, þar sem þau nú dvelja í skjóli sonar síns og tengdadóttur, og hlúa að búi þeirra eftir mætti. Eg óska þeim blessunar á þess- um merkidegi bóndans. B. K. Minningarorð: Sigorður Jónsson, fyrrverandi bóndi, Dýrafirði ■Aðfairanótt 16. þ: m. lézt að ILandspítalanum Sigurður Jónasson fyrrv. bóndi að Leiti í Dýrafirði á 89. aldursári. Sigurður var Skagfirðingur að eett og uppruna, fæddur að Litla bæ í Blönduhlíð 22. nóv. 1370 Foreldrar h-ans voru þau hjónin Bfargrét Hallsdóttir og Jónas Jón asson. 1896 fluttist Sigurður að Núpi í Ðýrafirði, og mun þar hafa miklu iráðið um, að systir hans Rakel fcona Kristins Guðlaugssonar var þá orðin húsfreyja að Núpi, 6. apríl 1899 kvæntist Sigurður frændkonu sinni Jónínu Sigurðar dóttur, Hallssonar. Voru þau hjón systkinaböm og áttu þau 60 ára hjúskaparafmæli 6. apríl s. 1. Þau hjón eignuðust 6 börn, 4 dætur og 2 syni. Synirnir eru báð ár látnir (Marvin og Gúðmundur), en dæturnar eru Rakel húsfrú að Klukkulandi í Dýraf., Elínborg bú sett á Akureyri og Aðalheiður og Jóhanna búsettar hér í Reykjaví. „Allt er lífs, því líf er hreyfing jafnt ljóðsins blær sem krystalls steinn. Líf er sambönd sundurdreifing, — 3jálfur dauðinn þáttur einn.“ Nú við hin miklu þáttaskil er hann kvaddur af öllum vinum og Aoglýsið í TÍMANUM samferðamönnum með innilegri samúðankveðju til eftirlifandi konu og dætra, með þann bjarta minningargeisla, sem blikar yfir ævistarfi góðra drengja. Sl. föstu- dag var Sigurður borinn til mold ar frá Fossvogi. — Blessuð sé minning hans. Bjarni fvarsson. Austin vörubíll árg. 1947 er til sölu. Hent- ugur fyrir fyrirtæki, eða sveitaheimili. Mótor nýupp- gerður, allt rafkerfið nýtt. 12 volta straumur. Ný kúpling, gírkassi nýupp- gerður. Drif og bremsur í góðu lagi. Allar fram- og afturfjaðrir nýjar. 12 feta pallur. Góðar sturtur. Selst ódýrt og góðir greiðsluskil- málar. Jón S. Pétursson, Görðum, Hnappadalssýslu. Sími um Haukatungu. (Eramhald af 7. siðui kosningaréttur fólksins er nrfur, sem kynslóðirnar hafa skilað af sér. í frumvarpinu er þess- um arfi rænt frá héruð- unum. Það má líkja héruðunum við undirstöðusteina eða súlur í byggingu. Á þeim liefnr Alþingi hvílt. Nú koma þessir flokkar, sem standa að kjördæmabreyt- ingunni og rífa súlurnar undan byggingunni, en við þessa breyt- ingu skckkist byggingin svo og gliðnar, að minni liyggju, að hún verður brátt ónothæf og' dettur að síðustu sundur í marga parta. Hlutfallskosningar. munu leiða til enn þá meiri sundrungar og klofnings í íslenzkri flokkapólitík en hingað til hefur þekkzt, og hef- ur þó mörgum þótt nóg um slíkt. Þá getur farið svo, að ýmsir þeir, sem nú hrósa sér af.'því að koma þeárri breytingu á, sem hér um ræðir, verði ekki sérlega ánægðir yfir þessu verki. Allur landslýður- irm mun uppskera af þessari breyt ingu svo sem til er sáð af þeim, er hér eiga hlut að máli, en þó mun engin stétt manna verða eins hart leikin af því og bændastéttin, enda mun leikurinn fyrst og fr-emst til hennar gerður, og má það þess vegna furðulegt heita, að ýmsir hv. alþm., sem kosnir hafa verið á þing með atkvæðum bænda, skuli ætla að ljá þessu máli fylgi sitt. Mér finnst að þeir með því vinni sér alleinkennilega stöðu í stjórnmálasögu þjóðarinn- ar. í þúsund ár var þessi þjóð eingöngu bændaþjóð. Þrátt fyrir náttúruhamfarir, hungur og drep- sóttir og útlenda áþján, þá seigl- aðist þetta fátæka bændafólk í sínum lágu hreysum kynslóð eftir kynslóð, og það gerði meira. Það bjargaði ekki aðeins sögu þjóðar sinnar, heldur einnig hinni feg- urstu og göfugustu tungu og skáldamáli í heiminum og sögu norrænna þjóða. Þetta afrek vann fátæka bændaþjóðin íslenzka. Og á þessu afreki er í dag og alla daga ókomna, byggð tilvera okkar íslendinga sem þjóðar. Nú á þéttbýlið öllu að ráða um skipun Alþingis, því þótt fólkið í dreifbýlinu haldi sínum kosn- ingarrétti, þá eru kjördæmin þannig saman sett, að það verða þéttbýlustu staðirnir, sem úrslit- um hljóta að ráða í öllum lrosn- ingum, og hvar verða þá áhrif bændanna? Ég fyrir mitt leyti er ekki í nokkrum vafa um það, að með þeirri breytingu, sem frv. þetta ráðgerir á kjördæmaskipuninni, er stefnt að breyttu þjóðskipulagi, og ég er viss um, að margir, sem nú- eru fylgjendur þess, innan þings og utan, hafa ekki gert sér það ljóst. Það er söguleg slaðreynd hvar- vetna í heiminum, að\ bændur þjóðanna eru manna tregastir til að breyta þjóðlífsháttum og að engar stéttir manna eru seinni til byltingarþátttöku. Þess vegna eru byltingarforingjar og einræðis- seggir við enga stétt manna eins grimmir eins og bænduma, og þess vegna er oft byrjað á því að veikja á einhvern hátt viðnám bændanna. Dæmin í sögunni um slíkt eru mörg, og eitt slíkt dæmi er að gerast núna í Tíbet. Þar er komm únisminn að brjóta undir ok sitt fátæka', en dyggðuga og trúfasta bændaþjóð. Nýr hólmgönguvöllur Þeir, sem ráða fyrir þeiiTÍ breytingu á kjördæmaskipuninni, , sem með þessu frv. á að lögleiða, þeir hugsa sér sumir hverjir áreið ! anlega, að þelta verði upphaf að nýju þjóðskipulagi, þar sem fólkið i landinu verði ekki spurt á líkan i hátt og verið hefur um það, hverh ig eigi að stjórna málum þjóðar- innar. Og þótt saman fari nu í bili áhugi þessara flðila fyrir breyt- ingunni, þá er stefnt í tvær gagn stæðar áttir, þannig að annar að- ilinn ætlar sér að láta hinn svo kallflða sósíalisma með þessu ná skjótum tökum á þjóðfélaginu, og mega þá allir vita, hvað í vændum er. Hinn aðilinn ætlar sér að láta hinn harðasta kjirna auðugra borgara í höfuðstaðnum og ná- grenni hans ná yfirráðunum í landinu. Þessa ■ tvær stefnur eru með samkomulagi sínu nú í kjör- dæmamálinu um þá breytingu, seni áformuð er, að h.isla sér völl til hjaðningavíga mn yfir- ráðin. Stór og mannmörg' kjör- dæmi eru tilvalinn . hólmgöngu- völlur þessara aðilg, Réttur héraðanna haldist Við Framsóknarmeáh‘.;íeljum, að til þes's að þjóðinni^|r.ði forð’að frá þeim örlögum, sé;^m að gera að halda rétti hinna ^|jmu héraða til þess að velja og sénda á lög- gjafarþingið fulltrúa.' Og þegar misræmis fer að gæta vegna bú- setu fólks í landinu^ þá fjölgi fulltrúum frá þeim stöðum, þar sem fólk hefur tekiðT sér í stór- um stíl bólfestu og ibýatala hefur aukizt mikið. vl _______________ 3. síðan komandi togari var ihnan 3 mílna, þegar hann náðist, var honum venjulega skipað að varpa akkeri til þess að hægt væri að ná ná- kvæmri og óvéfengjanlegri staðar ákvörðun. MeS geislabaug uíh höfuSið Togararnir máttu yera innan landhelginnar, svo fr’amarlega sem þeir væru eikki að veiðum. Þeir höfðu sannarléga vit a.að færa sér þetta í nyt eftir því 'sem þeir bezt gátu. Þannig áttu skiþstjórar til að segja, með geislaþaug um höf uðið: — Eg veit að ég er í land- helgi, en yið höfðum ekki verið að véiðufn síðústú 12 tímana! Þá var ekki annða að gera en rannsaka Hvort trollið væri úti Það reyndiist ekki vera svo, og í ofanáiag gat skipstjóri sýnt okkur þurrt troll. En þá rákum við oft augun í sundurhöggna togvíra, sem sýndu að trollið hafði verið látið sökk\ra er við komum. að togaran um. Með því að lfta í lestina var líka hægt að ganga úr skugga um hvort yéitl hafði verjð nýiega. Liðsforinginn skilinn effir Stundum sigldúm við umhverfis landið tvisvar á.n þóss svo mikið sem að hafa hendur í hári elns tog ara. Stundum v:u* bms vegar mikið að gera, og það' 'kom fyrír, að skilja varð liðsforingja eftir í einhverjum togaranna. meðan Fylla eltist við ajjra. Liðsforingj anum var þá upjpjilag!, ef hann fyndi órækar sannanir fyrir land- helgisbroti viðkomandi togara, að skipa skipstjóranum að lialda þeg ar í stað til íslenzkrar hafnar. Liðsforinginn hafði .aðeins tvo menn með sér, og þeir urðu að vera á stoðugu var'ðbergi ef þeir áttu ekki að enda í brezkri höfn! Kampavínið franska — Það var ekki aðeins land- helgisgæzla, sem eftirlitsskipið fékkst við. Oft komum við nauð stöddunr togurum til hjáipai- og við rákum okkur á að skipstjórárn ir áttu vart orð til þess að lýsa þaikklæti sínu, þegar svo bar undir Einhverju sinni komum við inn á fjörð, þar sem nokkrar franskar skonnortur lágu fyrir akkerum. Þá komu skipstjórarnir um borð í Fvllu og báðu leyfis að fá að tala við skipstjórann, sem bjargað hefði einum félaga þeirra árið áð- ur, er skipið varð fyrir vélarbilun í ofviðrí. Einn skipstjóranna hélt ræðu o'g afhenti skipstjóra okkar stóra körfu, fulla af frönsku kampa víni. Félagi þeirra, sem nú sigldi á öðrum höfum, hafði beðið þá fyrir kampavínið, og færa það skip stjóranum á danska -eftirlitsskip inu, ef þeir skyldu rrekast á það’. Þeir höfðu siglj,“með kampavínið í eitt ár áður en það komst til skila. ■, (Úr Vejle Amts FolkebladJ Þetta hefur verið þróun mál- anna hér á landi síðan Alþingi var enduríreist, og þannig mim þróun þingræðis og lýðræðis verða farsælust. Þannig heldur hvert byggðarlag bezt sinni á- byrgð gagnvart samfélaginu og hlut sínum gagnvart öðrum byggð um landsins og þannig mun yfir- gangsmönnum, verða erfiðast að efla flokka til einsræðis og' yfir- drottnunar. Og þess vegna er það skylda is- lenzku þjóðarinnar að koma í veg fyrir þá breytingu á kjördæma- skipuninni, sem frv. þetta ráð- gerir. Kosningarnar í vor eru eina tækifæri íslendinga til þess að lýsa skoðun sinni á því frum- hlaupi gegn landsbyggðinni og fornri skipan, sem strandbúarnir við Faxafióa í þremur stjórn- rnálaflokkum hafa komið sér sam- an um. Það er enn tækifæri til þess að koma í veg fyrir tilræðið, og það munu íbúar hinna fornu goð- orffa gera í sumar. Gunnar Leistikow (Framhald af 6. síðu) geymar _og flestir vatnsgeymarnir tómir. Ástandið var eins og það er alltaf stuttu áður en komið var til ákvörðunarstaðar. Það var ekki í samræmi við alþjóðaregl- urnar frá 1948 um öryggisútbún- að skipa. Ef reglunum hefði verið fylgt, þá hefði á.tt að fylla þá af sjó jafnóðum og þeir tæmdust. En það hefði verið mjög óhag- kvæmt og kostnaðarsaml. Sjórinn hefði farið mjög illa með geym- ana og erfitt að ná saltinu úr þeim, en ef sait færi skman við clíuna gæti það gjöreyðilagt vél- ar skipsins. Auk þess er strang- lega bannað að dæla olíublönd- uðum sjó i höfndna í New York. Það gat engan grunað, að Stoek holm myndi rekast á Andrea Doria og fylla tómu geymana á stj órnborðssíðunni með sjó á augabragði. Þar sem bakborðs- geymarnir voru tómir,. setti misr vægið þá mdkiu slagsíðu á skipið, sem það náði aldrei að rétta af sér aftur. Gunnar Leistikow Ágætur affí Ólafsfirði, 24. apríl. —. Einmuna blíða hefir verið hér síðan á laugardag. Nýi i snjórinn, sem hér kom um daginn, ér að mestu farinn og allir vegir í byggð að verða greiðfærir. Nú er orðið mjög aðkallandi að fara að moka veginn yfir Lágheiffi, svo að við Ólafsfirð- ingar komumst í samband við umheiminn, enda er talið þar til- tölúlega snjólítið að sögn manna. Ágætur afli hefir verið hjá tog- veiðibátunum síðustu daga. Sigurð ur kom hér inn með 72 lestir í fyrradag eftir 4 sólarhringa og Gunnólfur í gær með 75 lestir eftir svipaðan tíma. Mb. Anna fór til handfæraveiða út að Grímsey og kom í gær með 8 skippund eft ir tvo daga. Er það bezti afli, sem menn hafa fengið hér núna á þessum veiðum. Togarirm Norðlendingur kom hingað í nétt með 200 lestir, mest karfa, en gat aðeins landað 41 lest vegna veðurs og fór með hitt til Sauðárkróks. Hér er nú komin bleytuhi-íð aftur og kaldara, en þó festir ekki teljandi snjó enn. B.S. ■•ntffiBæRciiaflfið „Skjaldbreið“ fer til Ólafsvíkiir, Grundarfjarðar, Stykkishóíms og Flateyjar mánu- daginn 4. roai. Vörumðttaka í dag og árdegis á morgun. • Farseðlar seldir árdegis á laug- ardag.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.