Tíminn - 12.05.1959, Síða 7

TÍiVIINN, þriðjudaginn 12. maí 1959.
7
Kaupfélag Héraðsbúa 50 ára
Fjölþætt og þróttmikið samvinnu-
starf, sem enn er í mjög örum vexti
AustfirSir hafa um margt
sérstöSu meðal íslenzkra
byggða. Tignarleg og sér-
stæð náttúrufegurð, brött
rjölt við djúpa firði en grös-
ugar sveitir við fljót og
heiðar hið efra. Þar er að
finna í rikum mæli þær nátt-
úruauðlegðir, sem haldið
hafa lífinu í íslenzkri þjéð á
döprum öldum hinna mestu
þrenginga.
Um aidamótin og á öldinni sem
leið voru Aiistfirðir sá landshluti
sem stóð í beinustum teingslum
við útlönd. Þa'ðan va-r styzt til
mágraimala-nda okkar austan við
hafið. Þetta hafði mikil áhrif á
atvinnu'þróun Austurlands og
landsins aMs. Þar lærðu íslenzkir
meinn lil nýrra vinnuaðferða vúð
öilun- lífsins gæða, ei-nkum úr
djúpum hafsins og komust í bein
og hagkvæm viðskiptasambönd við
-erlend fyrintæki og hina nýju
la'iidnema, slem stofnuðu ti-1
breyttra atvinnuhátta hér og urðu
margir samgrónir Islandi.
Á félagsmáliasviðinu bóiaði þá
einni-g á ýmis-um n-ýjungum í þess-
um landshluta, sem stóð svo nærri
„útlandin-u.“ Þar urðu til men-n-
ingarfélög, prentsmiðja og blaða-
útgáfa, sem lallt þótti þá nýstár-
1-egt á íslandi.
Áhugi vaknar með
verziunarfrelsi
Nokkru áðu-r ;en verziu-nin var
gefin frjáls fyrir rösfcum 100 ár-
um fóru bæn-dur á Hér-að-i fyrú-r
forgc-n-gu Guttorms' Vigfússonar lal-
þingismanns á Arnheiðarstöðum í
rijótsdal að ka-nn-a mögu-leika á
bætt-um v-erzl-únarháttum, vöndun
framleiðsluvana- og jafnfnamt ha-g-
kvæmurn vöruskiptasam-ni-ngum
við kaupmenn. Vann- Guttormur
merkil-egt vakningar- og bra-ut-
ryðjsnd-astarf og er t-alið að hann
hafi fyrs't-ur m-a-nna komið á sam-
fökum í verzl-un og la-ndbúnaði á
Fijótsda-lshéraði, þeir-ri fögru og
gæða-riku byggð.
Fjórum árum eftir að Þiingey-
ingar stofin-uðiu kaupfél-ag sitt, eða
1886, vair sitof-nað Pö-nituinairfélaíg
Fljótsdalshénaðs, sem hafði aðset-
Uir á Seyðiisfirði. Slík veirzluniar-
sair.-tök á samvininiugrundvellli áttiu
þá við margvísl-ega örðugleika að
■etja og fór svo -að Pöntumarfé-
lagið, varð að hætta st'arfsemi
sinni. Etl' upp af starfsemi þess
varð til a'n-nað verzlunarfélag, Kanp
félaig H.éraðsbúa, sem stofnað var
að Skeggjastöðum í Fellum 19.
apríl 1909. Er félagið því f-imm-
■tiugt um þess-ar mumdir og Var
þetrra- tímamóta minnzt í höfuð-
istöðvum fálagsi-ns á Reyðarfirði
fy-riir nokkrum dögum.
Fjölþæft og umfangs-
mikil starfssmi
Er skemms't frá þvi að segja,
iað eftir hálfrar aldar s-ta-rf, hefir
Kaupféllag Héraðsbúa markaið
a-l-gjör tí-mamót í verzlunarmálum,
samgöngum og í mörg-um tilfel-1-
um a-tvinnuháttum á hinu víð-
lend-a féla-gssvæði við sjó og í
sveitum. Kaupfél-ag Héraðsbúa er
nú ekki aðeiins í tölú hinina allna-
-slænstú og umfangsmestu verzlun-
arfyirirtækja í landinu he-ldur ein-n
ig orðlagt fyri-r traust og áreið-an-
leg viðskipti og myndarlega-n
reksitur.
Þegar við stofnun félagsins
var tekin sú ákvörðun, að Reyð-
arfjörður skyldi verða miðstöð
verzlunarstarfseminnai-, en ein-
mitt um þessar mundir var verið
að leggja fyrsta akveginn á Aust-
ulandi frá Reyðarfirði til Egils-
staða. Hefir þjóðbrautin nin
Fagradal síðan verið lífæð við-
skipta og samgangna. Hin ágæta
höfn á Reyðarfirði hefir verið
miðstöð veivllunar og sam(-
gangna á hinu stóra félagssvæði
Kaupfélags Héraðsbúa.
Starfsemi félag-sins fór þegar í
upph'afi vel af s-tað, Jó-n Bergss'on
á Egilsstöðum var valiimn til að
stjórna félaginu. Stýrði ha-n-n- sam
lökunum vel yfir alla byrjun-ar-
-örðugleika. Vi-ð árslok 1916 t'ók
Þorsteirtn son-u-r ha-ns við f-ram-
kvæmd-astjórn, en hainin hafði
fyrstu sit-arfsár félags-ins' veriö
liægri liönd föð-u-r síns. Síðan
hefir Þorstein-n Jónsson stjórnað
Kaupfélagi Héraðsbúa af rögg-
semi og myndarskap, gætni og
hyggindum, sem aðeins fáum er
gefið.
Ei-ns' og að líkum lætur hefi-r
misjafnt verzlu-narárferði oft
vialdið erfiðl-eikum-, ekki síður hjá
félagsverzluin en- einstaklings-
jT-eksitri, en 'Kaupfélag Héraðsbúa
I hefi-r staðið af sér alla örðugleika
cg gert mei-ria en halda í horfinu.
Þa-ð hefir unrnð stórvirki á sviði
verzluina-r, sa-mgaingn-a- og úr-
vinnslu afurða, -— síórvirki, sem
aðeins er hægt að vinna- með
fjölmemn s-amtök a-ð baki. Skap-
festa- og dugn-a-ður Þors-teins k-a-up-
félags'stjóra hefir dugað siamtök-
unium- vel, auk þess sem margir
ágæ-tir me-nn og mætir haf-a átt
æti í sitjónn féltagsms o-g Þor-
Þorsteinn Jónsson kaupfélagsstjóri
ste'r.n kun-nað að velja sér traustaog gis-tihús. Þá hefir Kaupfélag
og góða samstarfsmenin-.
Þegar árið 1919 var stofnuð in-n
lán-sdeild á vegum félagsin-s þann-
ig að félagsmenn og stof-nanir
þyirftu ekki að flytja fé si-tf frá
félagi-nu til ávöxtun-ar.
Litið yfir hálfrar aldar starf
Á Reyðarfirði eru eins og áður
er s-agt höfuðstöðvar K-aupféla-gs
Héraðsbúa. Þa-r hefir félagið fjöl-
þættan1 og myndarlegan rekstur.
S'tónt og velbúið verzlunar- og
skrifstofuhús var byggt og t-ekið
í notkun 1938. All-a tíð síðan hef-
ir félagið verið að. bæ-ta- aðstöðu
sína- við þessa höfuðhöfm verzlunr
aTsvæðisins með því að kaupa
eignir og byggja yfir vaxa-ndi
s-tairfsemi. Þam-nig rekur félagið -nú
auk verzlunar, fl-u'tnilin-ga með fólk
og vörur. Það hefi-r sit-t elgið bif-
reiða-verkstæði, kjötvinnslu, sauma
stofu-, fatahreinisu-n, veitimgas'ölu
BéS yfir kauptúniS á BúSareyri viS ReyðarfjörS þar sem Kaupfélag HéraSsbúa hefir sínar aðalbækistöSvar.
Héraðsbúa byg-g-t og t-ekið í notk-
un mjög fullkomið hriaðfrys-tihús
sem mikil nauðsyn var á aff koma
á fót v-eg-na- afurðasölu-nmiar.
Er þá ótalin starfsemi félags-iras'
á Egilsstöðum, þar sem félagið
hóf snem-ma starfsemi af mik-iMi
fnannsýni. Tryggði félagið sér
I'andsréttindi undir miklia stairf-
sem-i við ungt en ör-t vaxandi kaup
tún í blómlegri sveit. Þa-r var
bj'gg-t va-ndað verzlunar- og íbúð-
arhús fyrir nokkrum árum. Enn
fremiur byggði félagið þa-r slátur-
hús og frystihús til mikiils ha-g-
ræðis fyrir af-u-rðasöluna-. Nú á aF
mæli félagsiras hefir loks tekið til
s-tarfa á Egils-stöðum vel búið og
fullkomið mjólkurbú, sem félagið
a og rekur. Hefir tilkoma þess að
sjálfsögðu m-ikla- þyðingu fyrlr
líændur á Héraði, sem nú.geta la.gt
aukna- áherzlu á mjólkurbúskap
og tryggt fullkomina nýtingu a-f-
urðainina'. Á Egilsstöðum rekur fé-
l'agið enn frernur smíðaverkstæði
c§ byggði á síðas'ta ári stórt og
fullkomið þurr-khús fyrir timbur.
Að Fossvöllum í Jökulsárhlíð
hefir félagið len-g-i s-tarf-ræk-t slát-
urhús og frystihús. End-a- þótt þar
væru reistar myndarile-gair by-gg-
'ngar undir þessa- st-a-rfsemi á
tríðsáru-num, hef.ir revndin orðið
-,ú, einis og um anina-ð í sbarfrækslu
íólagsiins, að stakkur sá s-em skor-
inin var og áttíi 1-e-n-gi að du-ga,
rey-n-diist in-nan skam-ms alltof
þrö-ngur. Þess vegn-a verður nú á
þessu á-ri byggt nýtt frystihús við
slá-turhúsið á Fossvöllum.
Hin margþætta og umfangs-
mikla starfssaga Kaupfélags Ilér
aðsbúa í hálfa öld verður ekki
sögð hér til hlítar. Sú saga sem
þar hefir gerzt á fimm áratug-
um er saga uni framfarir og
sigra á leið fólksins til bættra
lífskjara. Saga um þau undur,
sem aðeins geta gerzt með ung-
um þjóðum, við endursköpun at-
vinnulífs. Hinar víðáttumiklu
sveitir á félagssvæði Kaupfélags
Héraðsbúa liafa lengst af búið
'Framhald á *? siðu)
v* 1
A víðavangi
Ótfinn við atkvæðisrétfinn
Kjördæmabyltinigarfrumvarp-
ið hefur nú verið afgreitt í þing
inu. Það er þó aðeins fyrsti á-
fanginn. Næst er þjóðarinnar aö
skera úr um það í almennum
kosningum, hvort hún vill hlíla
úrskurði meiri hluta Alþingis eða
ekki. Síðan verður það þing, er
saman kemur í sumar, að segja
sitt otð.
Engu skal um það spáð, livern
ig dóntur þjóðarinnar fellur.
Ætla mætti, að þar sem þrír
þingflokkar af fjórum standa a@
breytimgunni, mnndi ekki þurfa
að draga í efa hver úrslitin verða.
En fyrir hefur það nú komif)
að kjósendur láta ekki flokks-
vald segja sér fyrir verkum, lield
ur nota atkvæðisrétt sinn ,til þess
að skipa máluni á þann veg, ev
þeir sjálfir teja skynsamegast.
Og það er einmitt þessi 'atkvæðii;
réttur hins amenna kjósanda, sem
þrífokkarnir óttast. Þess vegna
segja þeir: Ef kjördæmabreyting
in verður samþ. o, s. frv. Þeim
er það nefnilega ofurvel kunnuigt
að það eru ekki aðeins Framsókn
armenn, seni eru andvígir bylting
arfrumvarpinu. Fjöldi kjósenda
í þeirra eigin flokkum telja þa'ö
algjört gerræði. Og það er ein-
mitt þetfa fólk, sem í vor mun
teygja á flokksböndunum og"
koma til liffs við Framsóknar-
menn um að fella byltingarfrum
varpið.
Afneitun Alþýðublaðsins
Framsóknarmenn halda því
fram, að sii breyting, sem nú
er áfornnið á kjördæmaskipun-
inni sé aðeins áfangi á . þeirri
leið, að gera landið allt að einiv
kjördæmi. Alþbl. reynir nú mjög
að þvo hendur sínar af þeirri hug
renningasynd, og segir að „Al-
þýðuflokkurinn hafi algjörlega
sagt skilið við hugmyndina um
eitt kjördæmi.“ Lætur það í
veðri vaka að þau sinnaskipti eigi
rójt sína að rekja til óttans vió
myndun smáilokka.
Hætt er við að ýmsum gahgi
treglega að trúa á þessa frelsun
Alþýðuflokksins. Vitað er aff
hugsjón hans í þessum efnum
hefur alltaf verið sú, að' gera
laudið að einu kjördæmi, enda
þaff skref, sem nú hefur verið
tekið, aðeins „varatillaga“i eins
og blaðið segir sjálft. Og þó að
„hugsjónir" Alþýðuflokksins séu
óneitanlega nokkuð á reiki þá
er engin ástæða til að ajtja að
liann hafi skipt um skoðun hvað
þetja snertir. Eða því skyldu þá
málgögn flokksins og ræðúménn
vera í öðru orðinu að tala um að
Iiin fyrirhugaða bylting sé aðeíns
„áfangi“? Afangi á hvaða veg-
ferð? Vill ekki blaðið vera svc
elskulegt að upplýsa það? Sann
leikurinn er auðvit'að sá, að öll
„rök“ þríflokkanna fyrir hauð-
syn og réttmæti þess að skipta
landinu í fá og stór kjöí-dæmi
eru í ennþá ríkara mæli „rök“
fyrir því, að gera landið alit að
einu kjördæmi. Það hefur verið
og er stefna bæði Alþýðuflokks
ins og Sósíalistaflokksins.. IJm
„stefnu" íhaldsins í kjördæma-
málinu dettur engum leiigur í
hug að tala. Það liefur fylgt öll
um stefnu-m í kjördæmáskipun,
sem þekktar eru á jarðríki. Al-
þýðuflokkurinn ætti nú, þegar
hann óttast a!5 koinið sé sitt enda
dægur, að hafa manndóm til þess
að afneita ekki þessari síðustu
og einu „hugsjón" sinni.
Hannes og hækkanirnar
Sá frómi maður, Hannes á
horninu, ræðir verðhækkanir t
síðasta sunnudagspistli sínum og
kemst a:5 þeirri niðurstöðu, aó
ekki hafi aðrar vörutegundir
hækkað en benzín og egg, því a'5
„ég tel ekki hækkanir á brenni
víni og tóbaki“, segir Hannes. Og
„----þessar hækkanir réttlæta
ekki uppsögn kjarasamninga eða
endurnýjaða kaupstreitu,“ hætir
Ilannes við.
Líklega er lítið útsýni af liorn
inu hjá Hannesi. Þess vegna kem
fFramhalö á 8. síðu).