Tíminn - 24.07.1959, Page 5

TÍMINN, föstudaginn 24. júlí 1959.
5
í)jafn leikur
fslenzka ríkið veitir árlega ríf-
legri tölu „abstrakt málara“ þús-
undir króna af almanna fé, hverj-
ium, til þess að þeir geti haldið
áfram að mála strik sín, keilur,
tungl og skákir, sem enginn skilur,
ékki einu ,sinni þeir sjálfir, — fáir
vilja ótilneyddir horfa á og enn
jfærri eiga, — gersamlega andlaus-
án og óþjóðlegan samsetning, sem
ekki þarf nema % af námstíma
vejulegs húsamálara til þess að
geta málað. Allmargir munu vita,
áð ég tala hér af nokkurri reynslu,
þar sem ég er sjálfur málari.
Nýju fötin keisarans
Sannleikurinn er sá, að hér er
um að ræða alþjóðahneyksli okkar
samtíðar, og einn hinn óskiljan-
legasta loddaraleik sögunnar. Iief-
ur snilldarsaga H. C. Andersens,
.— Nýju fötin keisarans — sjaldan
eða aldrei átt betur við. Ungt fólk,
sem hefur langað til að verða
merkisberar þjóðarinnar í fögrum
listum og lagt út á námsbrautina
með þessá þrá í brjósti, hefur verið
svikið af loddurum í kennarastétt
þessara mála, — því talin trú um,
að á þennan hátt eigi að skelpa list-
ræn verðmæti, þó það komi ekki
sjálft auga á þau, — ánetjast svo
skollaleiknum, vanmættinum og
ó’tt'anum og hafa ekki kjark til að
viðurkenna fyrir sjálfu sér, hvað
þá heldur öðrum, að námstíinanum
hafi verið sóað til einskis eða verra
en það. Þetta fólk er þvi sannar-
lega brjóstumkennanlegt.
Danslagahöfundarnir hafa ekki
enn verið svúknir af vefurum keis-
arans og standa því þessum „ab-
strakt“-málurum yfirleitt miklu
— Síðari grein —
' ■» ,< ..... • ..... ■
framar sem listamenn, — veita af
sömu ástæðum mörgum sinnum
fleiri ánægju og starfsgleði með
verkum sínum og eru þjóðinni þar
af leiðandi miklu þarfari í lífsbar-
áttu hennar. Þeir fá hins vegar
ekki grænan eyri úr ríkiskassan-
um, cn skapa verk sín í þeirri
fölskvallausu gleði, að fá að færa
þjóðinni þau gegn örlitlu þakklæti
og hlýhug, ef þau skyldu líka vel.
Þó hafa komið út á plötum lög eft-
ir suma þessara manna, sem út-
varpið hefur stórlega spillt sölu á
með kynningarskorti sínum og
kæruleysi, svo ckki sér meira sagt.
En útvarpið ræður að mestu söl-
unni hér á grammófónplötum.
Útvarpið svarar ekki bréfum
Hinn 12. apríl 1956 ritaði ég tón-
listaxdeild ríkisútvarpsins bréf
f. h. F.I.D. og fór fram á, að upp
yrðu tekin á bráðabirgðaplötur, til
notkunar í danslagatímum útvarps
ins, ein 20 lög eítir félagsmenn.
Hinn 30. júlí 1957 skrifaði ég út-
varpsráði langt bréf, þar sem ég
rakti ástand þessara mála hér, bar
fram tillógur í 8 liðum til úrbótar
og fór fram á upptóku íslenzkra
tónsmíða það haust á ca. 100
bráðabirgðaplötur til notkunar í
dagskránni og skyldi helmingur-
inn vera dans- og dægurlög.
Hinn 15. ágúst 1958 skrífaði ég
útvarpsráði aitur og itrekaði þessa
sérstöku tillögu mína um upptöku
50 íslenzkra dans- og dægurlaga
á bráðabirgðaplötur þá um hau.,.o,
til notkunar í dagskránni, — „g
enn, 27. nóvember 1958, skruaoi
ég útvarpsráði bréf .og bauð til
upptöku á bráðabirgðaplöLm- 10 af
síðustu keppnislögum S.lv. i’.
Ekkert af bréfum þessum hefur
verið virt svars, og hef ég aldrei
fyn’ né síðar komizt í kynni við
stofnun, sem ekki hefur sýnt þá
lágmarkskurteisi að svara bréfum,
er henni hafa verið send og borið
hafa með sér, að beðið væri eftir
svari.
Ég hef að vísu miklu oftar en
þetta, skrifað útvarpinu bréf um
þessi mál, sem aldrei hefur verið
svarað, þó beðið hafi verið um
svar, eða þess jafnvel krafizt. Virð-
ist stofnun þessi hafa alveg ein-
stakt mat á almennri kurteisis-
tkyldu
Freymóður Jóhannsson: Orðið er frjálst
ræknin í tónlistarmálum
Árangurinn af þessu þjarki við
útvarpið urðu þó kynningarþættir
S.IÍ.T. og F.Í.D. í rúma tvo vetur.
En nú hefur jafnvel það þótt of
mikið, eins og þegar hefur verið
tekið fram. Kynningarþættir þeir,
sem byrjað var á í s.l. mánuði, eru
!að vísu skárri en alls ekki neitt,
en ná skammt, og kynna aðeins áð-
ur þekkt lög á verzlunarplötum.
í bréfi mínu til útvarpsins 30.
júlí 1957, fór ég fram á, að um leið
og íslenzkt lag væri leikið í útvarp-
inu, skyldi þess getið, hver eða
hverjir væru höfundar lags og
texta og hverjir lékju og syngju.
Þetta hefur svo oftar en hitt verið
gert um höfund lagsins, — miklu
sjaldnar um höfund textans, en
alltaf söngvarann. Hins vegar er
nafni hljómsveitar nær alltaf
sleppt, ef lagið er sungið.
Því útlenzkt skal þaS vera
í þessu sama bréfi lagði ég til,
að útvarpið léti þýða á íslenzku
heiti allra þeirra erlendu laga, sem
það notaði í dagskránni og kynnti
þau með hinni íslenzku nafngift.
Ég lagði enn fremur til, í þessu
bréfi, að athugaður yrði
möguleikinn á útgáfu islenzkra
tónsmíða á plötum til sölu hér inn-
anlands og sala þeirra tengd Við-
tækjaverzlun ríkisins.
En sem sagt, engu þessu og
ýmsu fleira hefur verið sinnt. Það
er álíka og að skrifa fjósamann-
inum í Flenzborg, sem andaðist
1729. — Því útlenzkt skal það vera.
Er til nóg af ísíenzkum
tónsmíðum?
til þess að geta orðið við tillög-
um mínum? Á þá leið myndu senni
lega einhverjir svara máli mínu —
og, að því er danslögin snertir, þá
myndu menn segjai, að ekki dyggðu
þessi fáu íslenzku lög, sem útgáfu-
fyrirtæki hér gefa, eða hafa gefið
út á plötum, og útvarpið er ein-
staka sinnum að. leika.
Þessu er því til að svara, að
fjöldi íslenzkra laga hafa aldrei
komið út á plötum, né fyrir eyru
almennings og svo mundu fljótt
skapast nýjar tónsmíðar, ef búast
mætti við að þær kærnust að í
dagskránni.
Vel mætti útvarpið eða opin-
berir aðiljar dæma um, hvaða lög
og textar.væru hæf til flutnings.
í útvarpinu. Sömu aðiljar mættu
og hafa á valdi sínu, hvaða söngv-
urum yrði falinn söngirr laganna.
Mætti þá e. t. v. svo fara, að ýmsir
þeirra vönduðu sig betur en nú og
kostuðu ögn meira upp á söngkunn
áttu sína, en venja hefur.verið til
þessa.
Kostnaðurinn
segja sumir. Það er hlutur,
sem ekki er eyðahdi orðum að,
segi ég. Ekki þarf að flytja meiri
gjaldeyri út út landinu vegna þess,
sem hér hefur verið rætt um, síður
en svo. Og við erum ekki færir um,
að liafa útvarp, ef við erum ekki
færir um að hafa það íslenzkt.
Kostnaðinum hefur svo sem ver-
ið borið við, því er ekki að neila,
þegar um íslenzk skemmtilög hef-
ur verið að ræða. Til dæmis tímdi
útvarpið ekki að sjá af ca. þrjú
þúsund krónum til þess að lofa
hlustendum úti um land að heyra
nokkur af lögum þeim, sem voru
á hljómleikum minum í Austur-
bæjarbíói í vetur. Voru þó meðal
söngvara jafn ágætir listamenn og
Þuríður Pálsdóttir og Guðmundur
Guðjónsson, og ýmsir af fremstu
hljóðfæraleikurum landsins léku í
hljómsveitinni.
Það hefði áreiðanlega ekki stað-
ið á þessum krónum, ef um hefði
verið að ræða erlendan höfund og
lögin hans, eða ef hingað hefði
staðið til að ráða einhvern útlend-
inginn til þess að taka við af land-
anum, eða í sambandi við ein-
hverja sinfóníuhljómleikana, sem
aldrei er þó hægt að njóta í venju-
legu útvarpi, og flestir loka því
fyrir.
UppfökuskiiyrSum
þeim, sem nú eru, hefur svo sem
ekki vei’ið hrósað af mörgum, sem
ég hef lalað við, og ýmsir leitað
út fyrir landsteinana af þeim sök-
um. En þau ætti að vera hægt að
bæta og verða vafalaust bætt í
hinum nýju húsakynnum við Skúia
götuna.
Hinn þjóðfélagslegi
mælikvarSi
Einhverjir sértrúarflokkar í tón-
listarmálum koma nú sjálfsagt,
eins og áður, með þá gömlu
kreddu, að danslög séu engin tón-
list, — því sé sama hvorum megin
lirj’g.gjar þau liggi, og ekker.t sér-
stakt sé fyrir þau-gerandi.
Þó að þetta sé náttúrlege hin
öfgafyllsta .fjarstæða, sprottin af
afbrýðisemi eða andlegum skorti,
vil ég fara fram á, að rnenn hætti
alveg að karpa um listrænan mæli-
kvarða þessara tónsmíða eingöngu,
heldur meti þau fyrst og fremst
eftir þjóðernis- og þjóðhagslegum
mælikvarða........Á þeirn grund-
velli hef ég unnið að þessum mál-
um og vil að gert sé.
Ég vil enn fremur benda á, að
ekki’ friðþægir það fyrir yfirsjón-
irnar, þó mætir menn séu fen.gnir
til að flytja hin prýðilegustu og
hjartnæmustu erindi, til þess að
sýna fram á, hvernig fortíðin hafi
komið hraklega fram við ýmsa
beztu tónlistai-menn sina og braut-
ryðjendur, ef svo er breytt við
sarns konar islenzka tónlistai’menn
nákvæmlega á sama hátt.
Á útvarpinu hvílir
mikií ábyrgð
Þrátt fyrir framangreinda regin-
galla, flytur útvarpið svo rnikið
af ágætu efni, ekki sízt í mæltu
máli, að fáa hygg ég þá muni vera,
sem heldur vildu láta loka viðtæk-
inu sínu, en að greðia afnotagjald-
ið, sem árciðanlega er hlutfalls-
lega það lægsta gjald fyrir ánægju-
og fræðslu stundir, .sem nokkur
maður á kost á hér heinxa.
Ég hef í grein þessari gert út-
varpið að aðal umræðuefni. Það er
svo merk stofnun og máttug, að
það ræður eða getur að minnsta
kosti ráðið gangi þessara nxála hér.
Á því hvílir þar af leiðandi hin
þyngsta ábyrgð, og hver hugsandi
maður hlýtur að láta sig varða
miklu, hvernig útvarpið rækir
skyldur sínar.
Ekki árás, heldur
hreinskilin gagnrýni
Grein þessi á engan veginn að
skoðast sem árás á útvarpið né
aðra, heldur nauðsynleg gagnrýni,
sem útvarpið getur ekki komizt
hjá að taka tillit til, þó það hafi
að mcstu skellt skollaeyrunum við
tillögum xnínunx hingað til. Ég vil
taka það fram, að þó ég deili á út-
varpið fyrir hættulegt einhliða
dekur við erlendar tónsnxíðar og
fylgikvilla þeii'ra, þá hef ég ekki
persónulega nxeira undan því að
kvarta, en ýmsir aðrir, nema síður
sé, — enda er hér ekki verið að
ræða um einstaklinga, heldur mál-
efni. Og þó nxér hafi stundum svið-
ið .skilningsleysið og aðrir enn
verri ókostir, þá hef ég einnig
mætt velvilja og einstaki’i lipurð
hjá ýmsunx slarfsmönnum þess.
Kostar þetta svo ekki
hefndarráóstafanir
Það kæmi mér ekki á óvart, þó'
þeir þarna í útvai-pinu segi, að ég
eigi bara hreint ekkert að skipta
mér af þessum rnálum. Það séu
þeir, sem eigi útvarpið en ekki ég.
Ætti því ekki að standa á gagn-
ráðstöfunuixi, s.s, málssókn, eða að
nxinnsta kosti banni á lögum eftir
Tólfta September. Það hefur verið
reynt áður með „Hljóðakletta“
með þeixn prýðilega árangri, að
skyndilega hætti þetta vinsæla, lag
að heyrast þar, þrátt fyrix.’ beiðnir
urn lagið, og þrátt fyrir leyfi for-
ráðamanns vei’ka Einars Benedikts
sonar skálds, til þess að mega nota
þetta ljóð hans.
Auðvitað þóttust útvarpsmenn-
irnir hafa meira vit á þessum hlut-
um heldur en ég og forráðamaður
Braga,. það vantaði svo sem
ekki. -—
Tillögur mínar:
Áður en ég lýk þessari grein,
vil.ég draga sarna-n í fáum liðum,
það, sem ég tel skipta mestu máli,
að útvarpið framkvæmi í þessunx
málum, og það án tafar.
1. Verja skal að minnsta kosti
eins miklum tínxa til kynningar óg
flutnings tónsmíða eftir íslendinga
sjálfa, eins og til kynningar cr-
lendrar tónlistar. Verði tíma þess-
um skipt sem jafnast milli skemnxti
tónlistar (danslaga, dægux-laga og
ýixiissar gamansemi) og „klassiski’-
ar“ eða létt-„klassiskrar“ tónlistar
(einsöngs, kórsöngs, hljónxsveitar-
verka, einleiksverka o.s.frv.).
2. Tekin verði á segulbönd eða
bráðabirgðaplötur til flutnings, og
endurflutnings svo oft sem þurfa
þykir, framangreindar tónsmíðar
eftir íslenzka höfunda, og sem
ekki hafa verið, gefnar út á sölu-
plötum. Mikið af þess konar efni,
einkum sönglögum og danslögunx
myndu fást nú þegar.
Ef útvarpið tæki upp þennan
I hátt, nxyndi tónlistaráhugi og tón-
listarhæifleikar endurvakna um
iland allt og á öllum sviðum o:
J bera ávöxt, sem yrði þjóðinni bæði
til heiðurs og varanlegrar hanx-
ingju.
Eins og er, erunx við að mestu
i leyti þiggjendur erlendra, miðui’
I hollra, krása á þessu sviði.
3. Við rikisútvarpið verði ráð _
inn fastur starfsmaður, senx hefui
vit á og.ann íslenzkri skemmtitón-
list, og er skylt að láta hana njóta
sín í dagskránni. Reynsla ei’ fyrir
því, að þeir, sem x’aunverulegr-
hafa ráðið flutningi slikrar tón-
listar lxingað til, hafa verið jafr.
fjarri því að uppfylla slíkar kröfur
Maður þessi þarf að hafa jaln miki,
völd og þeir, senx nú elska þai
mest amerískar og enskar grammc
fónplötur.
4, 'Dregið verðimjög úr, eða jafn
vel alveg hætt, hvers konar áróðrx
fyrir því, senx útlenzkt er, — er-
lendunx mönnunx og verkuixx
þeirra, — en reynt,. á hóflegai:
hátt, að ýta undir og glæða sköp-
unargleði og túlkunargetu ís-
lenzkra hæfileikamanna, einnig á
sviði léttrar tónlistai’, og reynt að
láta þá njóta sín í lifenda lífi.
Segjum, að framkvæmdir þær
sem hér er rætt um, myndu crnkE
útgjöld útvarpsins um 200 til 30C
þúsund krónur á ári. Það skiptir
engu máli. Þetta á að vera íslenzkt
útvarp og hér er mörgum sinnun:
íxieira í húfi en svo, að slik fjár-
hæg geti verið þröskuldur í vegi.
Sykurmoli í heitu vatni
Um leið og við drögumst meira
(Framhald á 9. síðu)
W/A%%%W.V.V.W.,.V.W.,.,.W.V.V.VA%W.V.W.*.V.
WyW.SWAVW.V.W.ViW.V.WASWAV’WASWð