Tíminn - 17.10.1959, Page 10

10
T I M I N N , laugardaginn 17. október 1959.
Þessi sjónleikur og höfundur
lians hafa í huga mínum og
anarga annarra íslendinga lengi
verið umvafðir undarlegum töfra
Ijóma. Um höfundinn vissi óg þó
það eitt að hann hafði verið rót-
itækt S'káld suður á Spáni, aflað
isér kornungur mikillar skáld-
írægðar, en fallifí um aldur fram
iyrir böðlum Frankós uppreistar-
ananns. Þetta var í þá daga sem
icnn þótti sjálfsagður hlutur að
mngir menn á íslandi væru haturs
anenn Frankós. Og um sjónleik-
inn vissi ég það eitt, að úr hon-
íum hafði Magnús heitinn Ásgeirs-
uson valið og íslenzkað dulmagnaða
vögguþulu. Gaman mundi vera að
kynnast því verki í heild! |
Nú hefur margt verið ritað um
ihöfundinn í íslenzk blöð, og í
leikskrá Þjóðleikhússins birtir
Hannes Sigfússon stutta, en ágæta
yfirlitsgrein um ævi hans og skáld
skap. Og leikritinu ,geta menn
kynnzt á sviði Þjóðleikhússins!
Lei-kurinn Blóðbrullaup (Bodas
de sangre) gerist í sveitarbyggð
á Spáni. Ungur maður biður sér
flíonu að fornum sið og fær jáyrði
'Stúlkunnar og föður hennar. En
þarna er ekki allt heilt. Brúðurin
liefur áður verið öðrum heitin,
imanni af óvinaætt brúðgumans.
iNú er =á kvæntur frænku hennar,
'Cn rödd blóðsins hrópar þó enn til
fornvinu hans, og um nætur þeys-,
ir hann undir glugga hennar svo
gcyst, að hesturinn skefur járnin
undan hófum sér á grjótinu. Hest-
lurinn verður með nokkrum 'hætti
tákn um ramma ást og titrandi
óró elskendanna, hann ber þau
tsíðar brott á flóttanum, — og
fbróðir hans er sá „háskans nætur-
gestur“, sem smeygir sér inn í
vögguþuluna, sem kona og tengda
unóðir riddarans sýngja við smá-
isvein hans:
Rauð í faxi rótin,
rista niður fótinn,
silfursax í auga! —
Samleið áttu rnenn
fram á fljótsins eyri,
flaut úr æðum dreyri,
villtari öllum vötnum ...
Á brullaupsdaginn sjálfan strýk
nr brúðurin brott með elskhuga
isínum. Frændlið brúðar og brúð-'
iguma breytist á svipstundu i tvo
'hefndarheri, sem leita elskend-
'anna um fjöll og skóga. ,,Enn er
stund blóðsúthellinganna runnin
upp.” j
Ln Blóðbrullaup er ekki ein-
vörðúngu harmleikur um ástir og
blóðhefnd skapheitra 'suðurmanna.
Leikurinn er ærið voldugur í sjálf-
'um sér, en hann er jafníramt al-
víðrar merkingar, hann er neyðar-
•óp gegn manndrápum og styrjöld-
oim. Tákn þeirra er hnífurinn,
hnííi'.utinn, kutakrílig litla, svo (
ofboó sakleysislegur, en þó þess
imegnugur að smjúga gegnum vefi
ílioldsins og drepa karlmann, sem
er sterkur eins og naut. Karlmenn
irnir eru ófriðarins seggir, ávallt
reiðubúnir að beita vopnum og
beras á banaspjótum. Konurnar
eru Liðjendur friðarins lítils megn
ugar nema gráta og kveina, enn
á tíð Iriðarins svo ógnarlega langt
i lanci, og þetta leikrit er enginn
isigursöngur, heldur váleguþ
íharmaboði. Því hefur verið haldið
fram ,að García Lorca hafi verið
igæduur ófreskjsgáfu, og ort fyrir
óorðna hluti. í samræmi við það
hefur sumum dottið í hug, að
•Bljóð'brullaup jsé beinlxniis sp'ár
sögn um spænsku borgarastyrjöld
ina, sem skall yfir fáum árum
eftir að ieikurinn var .saminn, og
hvíti næturhesturinn í vögguþul-
unni akni komandi hörmungar
þjóðax skáldsins.
Héi gefst eigi tóm til að fjalla
um þfrtta leikrit sem vert væri,
enda i.restur mig til þess þekk-
ingu ; þeim jarðvegi sem það er
vaxii úr: lífi og menningu
spaensío-ar þjóðar, og skáldskap
sér agi, bæði höfuðskálda og
þeiri .iumkomuleysingja, sem Gar
cía í oi’ca hefur vegsamað með
Ijóði: iii sínum, Þó má ekki láta
hiá Jíoa að nefna ennþá eitt: Blóð-
brullaup er eigi aðeins örlögþrung
inn harmleikur og spámannlegt
varnaðarboð, sem í mætti sínum
og l,i ðríkju getur minnt á grískan
harmieik, það er einnig ljóð, eitt
hið fpgursta Ijóð, sem ort hefur
verio á vorum dögum, eins og
Magnús Ásgeirsson hefur sýnt ís-
lendingum í Vögguþulu. í leikn-
urn skiptast raúnar á ljóð og laust
mál, en svo er á haldið, að áheyr-
endur verða þess naumlega varir
hvar prósinn endar og ljóðið tek-
ur við. Minnist ég þess varla að
hafa lesið annað leikrit þar sem
svo fagurlega er á þessu haldið.
Leikstjórn hefur annazt Gísli
Halldórsson, og er þetta fyrsta
leikrit, sem hann setur á svið
Þjóðleikhússins. Vil ég leyfa mér
að bjóða hann þar velkominn til
starfa, ég hygg að á sýningunni
séu fáir ágallar, sem kalla . má
lekstjóranum viðráðanlega. Sýn-
ingin er mjög heilsteypt og sam
kvæm sjálfri sér, og mér virðist
leikstjórinn sýna næman og rétt-
an skilning á verkinu. Slíkt hið
sama hygg ég að hann hafi þjálfað
hvern leikara mjög vel, og marka
ég það bæði af heildarsvip sýning-
arinnar og einnig því hve vel
hinir þroskaðri leikendur —- sem
mér eru áður kunnir —- skila hlut-
verkum sínum.
Það stuðlaði og að góðri áferð
sýningarinnar að Ieiktjöld voru
vel út búin af Lárusi Ingólfssyni.
Dökkir búningar sem ber við
ljósa múrveggi
með nokkru
Arndís Björnsdóttir og Valur Gústafsson.
ívafi skærari lita á stöku stað —
þetta er spænskt fyrirbæri, en
svo má einnig skilja sem það jar-
teikni ljós og skugga leikritsins.
Ætti ég að finna að einhverju,
mundi ég nefna það íil, að mér
þótti tal leikenda stundum tæp-
lega nógu sterkt. Hefur sumt það
sem sagt var á sviðinu varla náð menn ættu a ðreyna að bæla nið- hennar, en þó ung í þrótti sínum
eyrum áheyrenda aftan til í saln- ur). í brullaupsveizlunni kemur og ástríðuofsa. Grimm forlög hafa
um. Vera má, að þessu valdi það fram á aðra. hönd gáski veizlugesta,1 gert hana harða og ikalda hið
að Gisli Halldórsson er vanur að og má vel sýnast í svipleiftrum; en ■ ytra, en undir er falin vermandi
starfa í þrengri húsakynnum, ell- það er hugboð mitt að hins vegar glóð. Hún sýnir svo vel leiftur-
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Blóðbrullaup
Leikstjóri: Gísli Halldórsson
Höfundur: Garoia Lorca
egar hitt að hann hefur — svo
sem rétt er — fundið að ljóða-
leikurinn þurfti á köflum að bera
mildan svip, og enn má þetta
vera sprottið af þeirri stefnu leik-
húsmanna nú á dögum,' að leita
hins náttúrlega, daglega talanda.
En hér er þess að gæta, að ekki
er flutt raunsætt leikrit, sem líkir
beint eftir veruleikanum, heldur
ljóðaverk þar sem hvert orð bind-
ur annað og ekkert má fara for-
görðum. (Nokkru spillti og þrá-
látt hóstakjöltur tilheyrenda, sem
hafi vart verig nógu hraðstreym
og samfelld hin þunga undiralda
kvíða og sorgar. En þót thér kunni
að vera rétt að fundið, er ég eigi
viss um að það sé að öllu leyti
leikstjórans sök.
Meginhlutverk sjónleiksins —
móður brúðgumans — lék Arn-
dís Björnsdóttir. Leikur hennar
einn nægir til þess að hvetja megi
alla til að horfa á þessa sýningu.
Hún er öldruð kona — gömul,
gömul, eldgömul, segir .sonur
Arndís Björnsdóttir og Lárus Pálsson.
snögg 'geðbrigði reiði og sorgar,
að hrollur fer um áhorfendur.
Þarna er enn auðsýnt hversu leik-
stjórinn hefur lagt sig í líma —
enda var til nokkurs að vinna.
Fyrirhugaðan venzlamann henn
ar og nokkra hliðstæðu — föður
brúðarinnar — leikur Lárus
Pálsson, og hefur ekki tekizt eins
vel til um val hans í hlutverkið.
Ilann leikur að vísu örugglega að
vanda og skapar lifandi og sann-
færandi persónu. En grunur minn
er sá, að í karli þessum eigi að
búa nokkru meira af þrótti æsku-
mannsins, Hann hefur breytt
hrjóstrugri jörð sinni í frjósamt
gróðurlendi, og er ekki enn dauð-
ur úr öllum æðum: „Selja, selja!
Nei, það ríður á að kaupa, telpa
mín, kaupa það allt. Hefði ég átt
syni væri ég búinn að kaupa heið-
ina, alveg niður að læknum,"1 seg-
ir hann við móðurina. Ég vil ekki
áfellast Lárus Pálsson fyrir þessi
litlu mistök. Honum er hér fengið
mjög erfitt hlutverk: ungum
manni að leika gamlan mann, sem
á að sýnast unglegur!
Helga Valtýsdóttir leikur eigin-
konu brúðarræningjans. Leonard-
os af mikilli list. Henni fatast
hvergi að sýna óhvikula tryggð
konunnar og grúfandi sorg. I-Ielga
leikur þarna e.t.v. bezt allra, en
hlutverk hennar er ekki svo fyrir-
ferðarmikið á sviðinu sem sum
önnur. Ef allir leikendur skipuðu
sitt rúm sem Helga og Arndis,
væri sýningu þessari borgið. En
því er ekki að heilsa, enda er
sökum fámennis torvelt að fá hér
valinn mann í hvert sæti, einkum
mjög ungt fólk, sem ekki hefur
öðlazt leikni með æfingu.
Tengdamóður ‘Leonardos leikur
Regína Þórðardóttir af hófsemd
og smekkvísi. En þó þótti mér
Helga flytja betur sinn þátt vöggu
þulunnar. ,
Helgi Skúlason leikur einu per-
sónu leikritsins, sem skáldið hefur
neyðzt til að gefa nafn, Leonardo
elskhuga brúðarinnar. Helgi hef-
ur að undanförnu verið vaxandi
leikari og gerir þarna einnig
margt vel, sýnir örugglega ein-
beitni mannsins og kraft. En mér
finn-st aðgerðir hans um of mót-
ast af hörku og þjösnaskap, í stað
þess að ég hygg 'hann eigi að vera
knúinn til gerða sinna af óviðráð-
anlegum ástríðuhita fremur en a£
mannillsku.
Hjónaefnin ungu leika Guðrún
Ásmundsdóttir og Valur Gústafs-
son. Val leikanda í þessi hlutverk
— og ýmis önnur minna háttar
sem hér verður eigi fjallað sér-
staklega um — veldur því, að sýn-
ing þessi er ekki svo fullkomin í
öllum greinum .sem hæfir hinu
mikla meistaraverki. Ég vil ekki
áfellast þetta unga fólk, það legg-
ur sig vissulega fram og leikstjór-
inn slíkt hið sama, en hlutverkin
eru erfið viðureignar og vart á
annarra færi en þrautþjálfaðra
leikmanna. Hér er ekkert illa
•gert, en leikritið er ofur við-
, kvæmt og nýtur sín ekki til fulln-
; ustu nema þar sé valinn maður í
hverju rúmi.
Þýðingu leikritsins hefur Hann-
es Sigfússon gert, og er ástæða
til að fara um hana fáeinum orð-
um, hún er mikilsverður þáttur í
þessari. sýningu, því að drjúgur
hluti af list Blóðbrullaups er fólg-
inn í forminu, en enginn hægðar-
leikur að snúa erlendum snilldar-
Ijóðum á islenzka tungu. En sök-
um vankunnáttu í spænsku get ég
ekki dæmt nema að litlu leyti
hversu Hannesi hefur tekzit að
færa okkur hið mikla listaverk í
ósvikinni mynd. Ég bendi hér að-
eins á nokkur sundurlaus atriði.
'Fyrst vil ég benda á eitt mál-
lýti sem ég hjó eftir. Boðháttur
sagnarinnar að flýja er flýðu en
ekki flúðu, sem unga brúðurin
er látin segja hvað eftir annað
vig elskhuga sinn á flóttanum.
Sá kostur hefur verið tekinn að
fella vögguþulu-þýðingu Magnúsar
Ásgeirssonar inn í þýðingu Hann-
esar Sigfússonar á sínum stað. Má
raunar telja þetta bæði kost og
löst. Það er kostur ag nú fá leik-
húsgestir að njóta þarna hinnar
gullfögru þýðingar Magnúsar. —•
Hins vegar fer ekki hjá því að hún
stingi nokkuð í stúf við aðra hluta
leikritsins, bæði að orðsnilli og
einni'g ineð nokkrum hætti að efni.
Magnús þýddi Vögguþulu sér í
lagi og þurfti því eigi að hirða
um það að hún er hluti stærri
heildar, enda fer hann mjög frjáls
lega með frumtextann. í þýðingu
Magnúsar hefur Vögguþula hlotið
mikið og' verðugt lof og vinsældir
hér á íahdi. Má það víst ofdirfð
kallast að leita þar að nokkrum
þeim lyHúm sem löngum loða við
mannanria verk. En satt að segja
hafði mér aldrei dottið í hug, fyrr
en ég íór;,að bera þýðingu Magn-
úsar saman við frumtextann, að
konurna.r væru að gæla við svein
inn ungá þega rþær segja:
Sof þú, baldursbrá
því mannlaus bíður hestur
úti í á.
Biunda. rósin rjóð,
því riiður hestsins vanga
vætlar blóð.
Frumtéxtinn sýnir þó ljóslega
•að hér er talað til drengsins:
Duérmete, clavel,
que -éí ■ caballo no quiere
heber.
Duermefe, rosal,
que eF éaballo se pone a llorar.
Þarna 'ér drengurinn' ávarpað-
ur karlkenndum orðum, og slíkt
hið sama’ mundi hver íslenzk
móðir géra við drenginn sinn.
Sumt annað í þýðlngu Magnú.s-
ar er miíjúr nákvæmt og fellur
eigi yel ,við efni leikritsins, þótt
það fári ijómandi vel ef þýðingin
er lesitt' ein urii sig.
Sæng með svanadúni.
SjáÍT er vaggan gull —
hljóðár ,á frummálinu:
1
-i
Sú cuna de acero,'
su colcha de holanda.
Hvað sem líður skáldskapnum,
væri það í betra samræmi við
Framhald á bls. 8.