Tíminn - 27.10.1959, Blaðsíða 7

T í M I N N, þriðjudaginn 27. október 1959.
1
„Graut má gera hvort sem er
í landi, hvort það er sjófang eða
sýknt eða heilagt. Hann er svo
heilagur að þar má engi maður
fé fyrir gjalda“, segir í fornum
Jögum, sænskum.
Þess'i tilvitnun er þó ekki af
xninni hálfu gerð í frumheimild-
ina, heldur er hún ein af mörgum
skemmtilegum setningum í dokt-
orsritgerð um mataræði lalþýðu-
nianna til forna.
Höfundur þessarar ritgerðar, dr.
phil. Alfa Olsson, er safnvörður
við Göteborgs historiska museum.
Hún hefur dvalið þrjár vikur á
fslandi nú í haus't, bæði til að
isannreyna eitthvað af hinni
miklu þekkingu, sem hún hefur
aflað sér á fornri matargerð á ís-
landi, og til þess iað auka við
hana.
„Hún er doktor í mat“, sagði
dr. Kristján Eldjárn, þjóðminja-
vörður, er hann bauð mér að
hitta dr. Olsson heima hjá sér.
Svo sannarlega var girnilegt að
spjalla um stund við konu, sem
hefur svo grundvallaða þekkingu
á þeim fræðum, ekki sízt þegar
hún reyndist einkar þýðleg og
geðþekk. En ég komst ekki upp
með neinn moðreyk, því að dr.
Olsson vildi fyrst og fremst tala
um íslendinga nútímans og ferða-
lög sín hérlendts, — síður um
iskyrið, sem fannst á Bergþólrs-
hvoli og annað þess háttar.
— Hvernig virðist yður íslenzka
þjóðminjasafnið?
— Það gefur mjög góða mynd
af lífi alþýðunnar, bæði bænda
og sjómalnna, og er ykkur til
BÓma í alla staði.
— Hafið þér varið tíma yðar
hérlendis til rannsókna í sam-
bandi við það efni, sem doktors-
ritgerð yðar fjallar um?
— Já, það hef ég gert og alls
sfaðar fengið framúrskarandi
góða aðstoð, í háskólanum —
ekki sízt hjá dr. Jákobi Bene-
diktssyni, ritstjóra orðabókarinn-
ar, — hjá þjóðminjaverði, sem
hefur ekki iaðeins reynzt mér
góður kunnáttumaður í þeim
fræðum, sem safnið geymir, held-
ur einnig sérlega góður leiðbein-
andi og skipuleggjandi um ferða-
lag mitt til Norðurlands. Ég flaug
til Akureyrar, fór þaðan að skoða
Glaumbæ, Víðimýrarkirkju og
Hóla. Ég gis'ti í skólanum að
Löngumýri og fór svo til Reykja-
víkur með áætlunarbíl. Mér verð-
ur sú ferð ógleymanleg, — aka
um héruðin þar sem fornsögurn-
ar gerðust og sjá þau með eigin
augum, þó ekki væri nema í
6VÍp.
Þá hefur Kristján Eldjárn og
kona hans líka gert sitthvað fleira
fyrir mig. Þau fóru með mig til
Þingvalla og þar fundúm við
skjól til að matast úti, þó storm-
ur væri. Mikil litauðgi er þar alit
um kring. Síðan ókum við að
Skálholti, og heim um Hvera-
gerði. Á leiðinni komum við að
rétt, sem Eldjárn sagði, að í
imyndu vera um fjögur þúsund
fjár — að minnsta kosti fundust
imér kindurnar afar margar!
Síðar skipúlagði Eldjárn ferð
mína austur um sveitir. Þar kom
ég að Skógaskóla og naut þar
gestrisni og fjTÍrgreiðsiu Jóns
Hjálmarssonar skólastjóra. Byggða
safnið í Skógum er prýðisgott
Þórður Tómasson sýndi mér það
og fylgdi mér um nágrennið. Hann
er fróður um marga gamla hluti,
m.a. sýndi hann mér prjónaðan
ostpoka, en slíkt ílát hef ég aldrei
fyrr séð.
Aft Bergþórshvoli kom ég, og að
Hlíðarenda. Mér þótti vænt um að
fá sólskin í Fljótshlíðinni —
— fannst raunar að annað kæmi
ekki til mála — hef alltaf Kaldið,
að þar væri sólskin síðafi Gunn-
ar sagði „fögur er hlíðin ...
Það sem mér verður minnisstæð
ast úr Íslandsferðinni verður hin
hrjúfa fegurð landsins og gest-
risni fólksins, sem var hin sama
hvar sem ég kom.
— Hefur mataræði til forna
verið svipað hér og á Norðurlönd
um?
— Mataræði er auðvitað alltaf
„Mér þótti vænt um að fá
sólskin í Fljótshlíðinni”
Sigrííur Thorlacius ræíir vií dr. phil Alfa Olsson,
frá Gautaborg
Dr. phil. Alfa Olsson, I Þjóðminjasafninu.
dálítið breytilegt eftir legu staða
og auðvitað hafa það verið |
landbúnaðarafurðir, sem mest eru !
hagnýttar. En þegar lengra kemur
aftur í aldir, þá virðist flest hafa ■
verið sameiginlegt í fæðu almenn j
ings í öllum löndunum. |
—- Hver hafa helzt verið sér-1
kenni íslenzkrar fæðu?
— Mjólk og mjólkurafurðir
hafa verið einkar þýðingarmikill
þáttur í fæðunni hér og hefur
dr. Skúli Guðjónsson gert Ijósa
grein fyrir því í ritum sínum.
Raunar má segja, að því fjær,
sem land eða landshluti var al-
faraleið, því meiri liður hafi land
búnaðarafurðir verið í matargerð.
— Var salt ekki munaðarvara
fram eftir öldum?
— Það var lengi dýr vara og al-
menningur notaði það lítið sem
ekki, enda gerðist þess ekki þörf.
Menn höfðu aðrar geymsluaðl-
ferðir. Matur var sýrður, reyktur
og þurrkaður, auk þess sem al-
gengt var að grafa matvæli í jörðu.
Sú aðferð var þekkt um alla
Skandinavíu langt aftur í aldir.
Við allar þessar geymsluaðferðir
urðu efnabreytingar í matnum, er
gáfu honum sterkt bragð og því
var hvorki salt né annað krydd
nauðsynlegt. Kryddið varð suíátt
og smátt tízka og munaður efna-
mannat, en alþýða manna hafði
lítið af því að segja. Þið grafið
enn í dag hákarl í jörðu og vitið
hvaða áhrif sú geymsla hefur á
bragð hans. Eins hefur verið
farið með margar aðrar fæðuteg-
undir, — til dæmis var smjör
löngum geymt á þann hátt.
Hafa þær lýsingar á matargerð,
sem geymast í íslendingasögun-
um verulega þýðingu fyrir rann-
sóknir eins og þær, sem þér
stundið?
— Vissulega, — þar er mikinn
fróðleik að finna um mataræði
fornmanna, en eins og þér vitið,
þá deila fræðimenn enn um heim-
ildagildi sagnanna og því er ekki
hægt að tímasetja þær upplýs-
ingar, sem þær gefa nánar en að
þær tilheyri miðöldunum. Yfir-
leitt verður að hafa þann hátt á
um svona rannsóknir, a3 taka
elztu traustar heimildir og þreifa
Hugleiðingar um fjórðungssýningu
sig svo aftur í tímann, svo langt
sem sagnir og fornminjar leyfa.
— Hvert er þá helzta gildi þess
að rannsaka íslenzkar heimildir £
þessu sambandi?
'Fyrst og fremst það, að hétr -
hefur, eins og í Færeyjum, fram- -
þróun orðið á þann veg, að segja jj
má að stokkið hafi verið yfir
viss stig. Bæði hér og þar líktist ;
mataræð manna allt fram á síð- j
'ustu mannsaldra meira því forna ,
en annars staðar. Á báðum stöð- (
um man og kann núlifandi fólk
margt um matargerð, sem annars
staðar er aðeins að finna' í skjöl-
um. En svo hafa líka öfiðið svo
örar breytingar á báðum stöðum
síðustu áratugi, að þar hverfur
margt á enn skemmri tíma én
annars staðar á Norðurlöndum.
Alger bylting varð i allri mataiy
gerð þegar tekið var að frysta
matvæli. Þá urðu flestar hinar,’
gömlu geymsluaðferðir' úreltár og
gleymast brátt.
Ritgerð dr. Olsson er auðvjtað.
mjög fróðleg, en um leið skemmti
leg. Þar er m.a. dregin fram.^ú
þróun, sem orðið hefur frá því
í fornöld í því að hagnýtá '■ fe>rn-
mat til manneldis. Forhleifafund-
ir á Austur-Gautlandi, sem eeu
taldir vera frá því röskúni tveim-
ur öldum fyrir Krist, sánná að
,þar hefur verið ræktað korn. og-
einnig hafa fundizt merki þess'að
á járnöld hafi korni verið blandgð
í fæðu. Elzta brauð, sem 'fundizt
hefur á Norðurlöndum -X pinnig
á Austur-Gautlandi — éfftTlið
vera frá því um 400 árúm ef-t-ir
Krist. En elztu leifar af injólkur-
mat virðast vera skyrið frá Berg-.
þórshvoli og Stöng í Þjórsíirdal,.
Ekki eru allar maígerðarK'sing-
arnar frá fornöld aðlaðandi í öidc-
ar eyrum og sumar minna'-á' vís-
una: ,J ...• -
Góður þvkir mér grauturinn méls,
gleður hann svangan maga,
en þegar hann er úr soðiriú'séls,
svei honum alla daga!
Sigríður Thorlácíus
Um tólftu sumarhelgi laugardag
og sunnudag var háð á Sauðár-
króki hrossasýning fyrir Norðlend
ingafjórðung. Sýning þessi var um
margt hin glæsilegasta og fór vel
fram. Var um þessa helgi saman
kominn á Sauðárkróki óvenju stór
og glæsilegur hópur gæðinga og
kynbótahrossa. Hrossin voru
dæmd og verðlaunuð fyrri dag
sýningarinnar en sýnd opinber-
lega og skýrt frá dómum seinni
daginn. Þrjár dómnefndir unnu
að dómum á sýningunni. Felldi
ein dóma yfir kynbótahestuin, önn
ur yfir kynbótahryssum og hin
þriðja dæmdi gæðingana. Starf
dómnefndanna var oft mjög erfitt
er gera þurfti upp á milli hros'sa,
sem lik voru að gæðum og útliti.
Yfirleitt má segja, að dómnefnd
irnar hafi unnið verk sitt af alúð
og samvizkusemi og hafi furðu
oft komizt sem næst sanni í dóm
um sínum. Á þessu voru þó eðlileg-
ar undantekningar og ein sérlega
gróf. Þar vakti mikla athygli sýn
ingargesta, er ótamdar kynbóta-
hryssur voru leiddar fram til sýn
ingar að sú hryssa, sem dæmd var
mesla kynbótahrossið í þessum
sýningarflokki var ekki nefnd nein
istaðar í sýningarskránni. Hafði
hér óskráse-tt hross verið tekið til
sýningar verður slíkt ag teljast
mjög hæpið og slæmt fordæmi,
þar sem hrossum er iðulega vísað
frá þátttöku í kappreiðum hvað
þá sýningum sem þessari, ef þau
hafa ekki verið skrásett til keppni
á réttum tíma. Það var þó ekki
þetta atriði sem kom mér 'til að
skrifa þessar hugleiðingar, held-
ur það að þessi hryssa átti ekki
þann dóm með réttu að teljast
mesta kynbótahryssan sem sýnd
var ótamin á þessari stóru sýn-
ingu. Sú hryssa sem var látin
skipa annað sætið í þessuni sýn-
ingarflokki, Blesa frá Sauðárkróki,
eign Sveins Guðmundssonar, átti
óefað fyrsta sætið, ef dæmt hefði
verið eftir þeirri megin reglu, sem
formaður dómnefndar kvað dóma,
| hvað mest grundaða á, en þa?> var
að reyna að ráða í kynbótagildi
hrossanna og dæma eftir því.
Hryssan sem skipaði efsta sætið,
er ekki það stórættuð að ástæða
sé til að telja hana sérsakt kyn-
bótahross af þeim sökum, og ef af
kvæmi eru til undan henni eru
þau óreynd og ótamin. Það er því
hreinn spádómur ef umrædd
hryssa er sögð öruggt kynbóta-
hross. Blesa frá Sauðárkróki, sem
dæmd var I annað sætið er al-
systir Blesa, Árna Guðmundsson-
ar, sem dæmdur var mestur gæð
inga á síðustu landssýningu á Þing
völlum. Dóttir hennar, Fjöður ,frá
bært gæðings hross hlaut heiðurs
verðlaun og stóð önnur af tömdum
hryssum á þessarfi fjórðungssýn-
ingu og á landssýningunni 1958,
hlaut hún einnig heiðursverðlaun
og dæmd fjórða bezta kynbóía-
hryssan á sýningunni, þá aðeins
fjögurra vetra. Þó ekki sé fleira
sagt um Blesu*leynir sér ekki að
hún er öruggt kynbóta hross og
hefði 'tvímælalaust átt efsta sætið.
Þeir menn er fjölluðu um þenn
an dóm eru allir reyndir dómarar,
isem fáir fríja vits í þeim sökum.
Hvers vegna dómnefndinni fipað-
ist svo i þetta skipti veit ég ekki,
en hefi tilhneigngu lil aft skýra
sem dómblindu, hliðstætt því er
vanir skákmeistarar leika manni í
dauðann. Út frá þessum atburði
hefi ég hugleitt hvort það sé æski
legt fyrir hrossaræktina að ein-
staklingar séu algjörlega réttlausir
gagnvart dómnefnd á slíkum sýn-
ingum, eftir að þeir hafa lagt
hross sín undir dóm. Ég álít að
auka þurfi rét-t einstaklinganna í
þessu efni. Það er mjög misjafnt
hvernig menn brégðast við ef þeir
fá ranga dóma, að þeirra áliti, á
gripi sína. Sumir gugna alveg og
hætta öllu ræktunarstarfi og er
slíkt skaði. Aðrir harðna og leita
allra ráða til að rótta hlut sinn.
Dómar kynbótahrossanna þurfa að
vera það öruggir as þeim megi
hlíða og þeim verður að hlíða.
Þess vegna ætti á öllum stærri
sýningum að vera yfirdómnefnd,
sem einstakir dómnefndarmenn
og einstaklingar, með einhverjum
takmörkum t.d. með samþykki
meirihluta stjórnar , viðkomandi
hrossaræktarsambands, gæti kært
dóma til. Hestamenn ættu að taka
íFramhald á 8 *fTh>
Trrr~
Nýr skólastjóri
Tónlistar-
skólans
Tónlistarskólinn í Reykjavík yar
settur mánudaginn 5. októþer s.l.
og stunda yfir 170 nemendúh núm
við skólann.
Hin nýja kennaradeild. skólans
tekur til starfa á þessu hausti. I
henni eru 10 nemendur, og, er
gert ráð fyrir að fyrstu kennara-
efnni verði brautskráð vor>S 1961.
Árni Kristjánsson pj^nóleikarir
sem verið hefur skólastjóri Tóu-
listarskólans undanfarin ar, let 3áf
því starfi í haust og heftir Jóri
Nordal tekið við af honum,
Nýir kennarar hafa verið ráðn-;
ir að skólanum, dr. Rbert A. Ottós
son og Sigurður Markússon jað,
kennaradeildinni og Jakóhína Ax-
elsdóttir að píanódeildinni. Hólm-
fríður Sigurjónsdóttir tekur aftur,
við kennslu við píanódMdföi, eri
hún kenndi ekk isíðasliðiftn ivetur
vegna námsdvalar í Bandaríkjun-
um.
V': Vv -T
. Wt > • -
Fylkt iiði á mótið.