Tíminn - 20.12.1959, Blaðsíða 7

TÍMTNN, sunnudaginn 20. dcsembcr 1959.
Nýlendustríð núverandi
Valdhafa gegn sveitum lands-
ins og fólki því, er jörðina erj-
ar, hófst 18. sept. s.l. eftir að
sókn hafði verið undirbúin m.
a með stjórnarskrárbreytingu
og afnámi kjördæma. Stríði
þessu er nú lokið á þann veg,
að bændur héldu velli og árás-
araðilar urðu frá að hverfa.
Það stóð í 88 daga. Aðfaranótt
15. des var friður saminn.
Heimildir um upphaf og endi
þessarar viðureignar eru
skráðar o'g skjalfestar í lög-
birtingablaði ríkisstjórnarinn-
ar með dagsetningum.
Við íslendingar þekkjum af af-
spurn hvernig stórveldin, sum,
koma ár sinni fyrir borð i undir-
okuðum löndum eða leppríkjum.
Þau vilja hafa þaðan 'Skatta og ó-
dýrar vörur, ódýr matvæli eða
ódýr iðnaðarhráefni, sem stórþjóð-
in néytir sjálf eða breytir í márk-
aðsvöru með góðum hagnaði. Þetta
er það, sem í seinni tíð hefur verið
kölluð nýlendustefna, þó hún sé
rekin víðar en T svokölluðum ný-
iendum. Hitt þekkja menn svo af
reynslu að andi nýlendus'tefnunn-
ar getur líka komið fram í innan-
landsmálum t. d. gggnvart einstök-
um landshlutum eða atvinnugrein-
um. Þessum anda hefur íslenzkt
sveitafólk kynnzt nokkuð áþreifan-
lega á þessu herrans ári, og hefur
raunar vitað af honum fyrr. Þannig
var í stríðslokin og fyrstu árin
eítir stríðið hafður uppi skipu-
legur áróður til að vekja minni-
máttartilfinningu hjá þeim, sem
landbúnað stunda, og raddir heyrð-
iist í sömu átt í umræðum um
kjördæmamálið í vor.
„Bændaskattur“
Hin hagfræðilega nýlendustefna
gagnvart islenzkum landbúnaði er
að láta bændur og búalið vinna
langan vinnudag fyrir lítið kaup
og fá þanig sem ódýrust matvæli
i þjóðarbúið. Og þegar sýnt var í
sumar að verðbólga myndi aukast
með haustinu að öllu óbreyttu, var
þag hugsjón ýimra ráðamanna að
láta bændur eina greiða þessa
hækkun ni'ðúr með sérstökum
skatti, er á þá skyldi lagður tií
ágóða fyrir aðra. Þessi sérstaki
bændaskattur átti sem kunnugt er
rð nema 3,1S% af verði allra land-
búnaðarvara og skyldi tekinn af
bændum um leið og vöruverð yrði
auglýst á s.I. hausti. Þetta jafngilti
vm 5% lækkun á kauþi bóndans.
Með þvi að skattleggia bændur
þannig umfram aðra, gat vísitalan
haldið áfrart. að vera 100 fyrst um
sinn, án þess að hinn svo nefndi
útflutningssjóður, eða réttu nafni
xerðþólgusjóður, þyrfti nokkru til
cð kosta.
Talið er að herhlaupið gégn
bændum haf: byrjað síðla sumars,
er neytendafulltrúarnir þrír neit-
nðu að starfa með fulltrúum
bænda í verðlagsnefnd og að til-
nefna menn ! gerðardóminn, sem
bændur hafa sætt sig við eihir
allra stétta. Hætt er þó við, að. hér
sé helzt til mikil ábyrgð á þessa
þrjá menn lögð, því að flestir telja
líklegt, að oddvitar í stjórnmálum
hafi þar verið með í ráðum. Neit-
u n þremenni'nganná átti heldur
ekki að geta haft önnur áhrif en
þau, að ekki tækist að finna nýjan
verðlagsgrur.dvöll. Hinn gamli uín-
samdi verðbgsgrundvöllur — sem
bændur vildu að vísu bækka —
varð þá að gilda áfram, unz nýr
væri fundinn i'iðar, og haustverðið
var þá aðeins reikningsdæmi; sem
ckki þurfti um að semja. Þetta
dæmi reiknrði hagstofustjóri og
sr.mkvæmt því áttu bændur inni
3,18% vegn? hækkana, sem. orðið
nöfðu á öðrum sviðum á síðústu
12 mánuðum.
KARL ÚR KOTI SKRIFAR
Nýlendustríö stjórnarflokk-
anna gegn bændum er tapað
legan gang rnála og skapaði nýtt
deilu nál og nýjan vanda. Árdegis
hinn 18. september, var ein af
stjórnarbifrtiðunum send út af
örkinni norður yfir Holtavörðu-
heiði til að leita uppi forseta lýð-
veldisins, s-cm þá hafði dvöl í
haustblíðunni norðan fjalla. Ein-
bvers staðar i landnámi Ingimund-
ar hins gamfa voru iögð fvrir þjóð-
höfðingjann tií. undirskriftar
bráðabirgðaíög. sem kváðu á um
j.að, að bændúr skylöú til 15. des.
táta af hendi 3,18% af söiuvöru
s'uini án endúrgjalds, sem eins og
aður er sagt iafngilti 5% af kaupi
þeirra. Undu lögunum stendur, að
forsetinn hafi undirritað þau ,,í
VatnsdaT', óg gerði hann þar að-
eins það, senx embættisskylda hans
bauð, en hinr ábyrgi ráðherra, sem
undirritaði login með forseta, var
Friðjón Skarphéðíiiss'ón, sem fór
með landbúnaðarmál í ríkisstjórn-
ínni. Hin óvenjulegu umsvif við að
ná undirskrif't t'orseta. munu hafa
verið orsök þess. að biöð í Reykja-
vík birtu ekki síríðstilkynninguna
á hendur bæi'dum fyrr en 20. sept.
og að lögln virðast ekki hafa verið
gefin út fyrr en 19. sept., þótt þau
væru undirrituð daginn áður.
Þegar striösfréttin barst út um
landið, höfðu margir orð á þvi að
vonum, að þeim þætti stjórn Emils
hrækja hraustlega er hún færðiol
það í fang að gefá út bráðabirgða-
■lög svo rnikils efnis. Vissu menn
sém var að Alþyðuflokkurinn átti
um þetta leyti ekki nema tvo menn
á þingi auk ráðherranna og töldu
þann liðskost í rýrara lagi til stór-
ræða. En aðr'r þóttust vita, að hér
væri treyst á hið fjölmenna vara-
lið stjórnarinnar, þ. e. þingmenn
SjálfstæðisfinKksins', og ráunar lik-
Jegt, að þar færi meginherinn og
hin raUnvernlega hersí.iórn. Þótt-
ust menn og ekki vita þess dæmi
að ríkisstjórn hefði gert sig svo
digra að set’a mikilsverð lög til
bráðabirgða í kunnri óþökk meiri
hluta þingimnna. Enda sagði Emil
Eftir uppgjöfina hafa stríðsherrarnir
orðið að gefa út ný bráðabirgðalög til
þess að bæta fyrir misgerðir hinna fyrri
, foréætisráðherra svo frá síðar, að
: Sjálfstæðisflokkurinn hefði verið
i spurður fy.irfram, hvort hann
' myndi láta útgáfu bráðabirgðalag-
anna valda samstarfsslitum, og
nafði hann svarað því neitandi. Ef-
laust er það satt, þótt ekki muni
allk Sjálfstæðismenn hafa átt vilj-
ugir hlut að rnáli.
Skammt stórra
höggva milli
Fyrstu yiku£ þsssa nýlendustríðs
var skammt stórra tíðinda milli
scm vænta mátti. Bændtir uni land
allt urðu almennt furðu lostnir yf-
ir tilræðinu og' tóku að ræða það
sín á miili, að rétt væri að svara
því með sölustöðvun. Meðal bú-
vörukaupenda var heldur engin
hrifning yfir þessum aðförum.
Ýmsum þótii löngu stéttasamstarfi
urn verðlagsgrundvöll hvatvíslega
ipillt, og af lítilli sanngirni að
þeim farið, sem jafnan höfðu verið
seinþreyttir lii vandræðanna. Eru
cg margir kaupstaðabúar engan
veginn þess sinnis' að vega beri að
bændum. Sumir sögðu sem svo: í
clag mér, á morgun þér, og létu
sér fátt um finnast. Stjórn Stéttar
sambands bænda bar frain formleg
mótmæli, seie síðar voru staðfest á
fulltrúafundi, sem ákvag að hefja
úndirbúning að sölustöðvun í des-
ember, ef ekki yrði látið áf ófriði
gegn bændum. Míðstjóm Fram-
cóknarflokksms kom saman til
cukafundar og lýsti yfir ands'töðu
við bráðabirgðalögin.
Eigi að siðnr báru liðsoddar Al-
þýðuflokksins sig borginmannlega
og bitu í skjaldarrendur að sið ber-
serkja. Kváðxi sig hvorki skorta
hug né dug En um Sjálfstæðis'-
flokkinn fór fljótt líkt og Mökkur-
kálfa forðurn á Grjóttúnagörðum,
er hiartað hið aðfenigna varð hon-
■um ótraust. og fætur 'hans máttu
sig hvergi hræra, enda var þá
kosningabarátta að hefjaet. —
Hinn 19. sept. lýsti miðstjórn
flokksins yfir því í Mbl., að „ekki
skal um það dæmt, hverjum það
••er að kennaþ.-e. brottför þre-
menniiganna úr verðlagsnefnd-
innii í þeirri yfirlýsingu var engin
afstaða tekin t'l bráðabirgðalag-
anna en því heitið að flokkurinn
skyldi á Alþingi bera fram tillög-
ur xmx bætur. Átti'.sú athugas&md
að hjálpa frambjóðendum flokks-
ins í sveitum. Þrem dögum síðar,
22. eept., eftir að Framsóknar-
flokkurinn hafðj hafið andstöðu
sína, voru Sjálfstæðismenn svo
aðþrengd'r orðnir. að Mbl. tók að
auglýsa, ?ð flo.kkurinn hefði ,,þeg-
ar í stað lýet si,g andvígan setaingu
bráðabingðalaganna“, þótt hvcrgi
stæði það i hinni fyrrnefndu yfir-
lýsingu frá 19. sept. Miðstjórn
Framsóknarflokks'ns tók þá Sjálf-
stæðismenn á orðinu og krafðist
þess, að þing yrði kallað saman,
þar sem ætla mætti, að meirihluti'
væri gegn iögunum. Tók Alþýðu-
bandalagið undir þá kröfu. En
S jáifstæð isf 1 o*kk u r i nn tók ekki
undir fcföfuna, og í skjóli þess
neitaði Emil að kalla saman þing-
ið.
t
„Dáið þér Brahsns.
áá
50 K
í landnámi
Ingimundar gamía
Hér var það, sém ríktetjórn
Emils Jónssonar greip inn í eðli-
Um þessar mundvr er að
koma út nyjasta skáldsagan
eftir hinx umdeildu, frön-ku
skáldkonu Frangoise Sagan,
hjá Bókaforlagi Oddn Björns-
sonar á Akureyri. Thor Vil-
hjálmsson r'fhöfundur þýðir
bókina á islenzku, en hún
kom fyrst út í Frakklandi (hjá
Julliard) nú í haust, og er
þegar komi’n út í Kalskri út-
■gáfu (Bompiani) og hollenskri
(Manveau). er í prentun í Þýzka
landi (Ullstein). Englandi
(Murray), Bandaríkjunum
(Dutton), Svíþjóð (Bonnier,)
Noregi' (Gyidsndal). Finnlandi
(Kustanus). Danmörku (Schön
bergske), Portúgal (Difusao
do Livro). Spáni (Plaza—Jan-
es) og Grlkklandi (Sope Hell-
asas).
Hin nýja Sagán-bók, „Dáið
þér Brahms “ fjallar hvorki
um Brahms. né
Pá’.a, tæpkga ferfug, frá-
skilin kona i París, sem g'eng-
ið hefur vel að bjargaíst á eigin
spýtur, á sér ''rn-.a. nóíalegah og
tryggan (þegar hanri hefur
ekki öðru að sinna) elskhuga',
Rcger að nafni, 'sém hún un.''r
sér ákaflsga vel með. Því mið-
ur er það ónjaldan ag hann
verði að sinna öðru(m), og
er það tekið að ágerast. Þegar
svo ber undir verður kvöld-
maturinn á góðum veitl'ngastað
(dans á eftir) endasleppur.
Eirimanakennd er tekin að á-
sækja br.na.
Pála, sem'ér íbúðarskreytari,
ræðst tii að endurskapa heim-
ili ameriskrar Parísar-heims-
konu. Sonur hinnar siðar-
nefndu, Símon, hálfþritugur að
aldri, manna fríðastur og glæsi
legastur, en barnslegur í sér,
er aðstoðarmaður nikilsvi'rts
lögfræðings. Hann verður við
Francoise Sagan
fyrstu sýn, gersamleg.a heillað
ur af Pála. Og enda þótit hún
sé ófús að knýtaut svo miklu
yngri manni cg ha'D aldrei
hugsað sér möguleika þess að
snúa baki við Rcger, þá 'tekst
henni ek-ki ag verjast áhrifum
af brennandi' þrá hins göfuga
ungmennis, og hún ýtir, með
hægð, Roger úr vegi rinum.
Fyrsta skipti, sem Símoni tekst
áo fá hana út með sér, hefur
hann mál sitt með, eftir at-
vikum, svolííið ankannalegri
spurningu, þ.e.: „Dáið þér
Brahsns?"
Hjá Símoni varð ekkert enda
eleppt.
Samt er Pála aldrei í rónni.
Undir ni'ðri (það er tæplega
hægt að segja „innst inni fyr-
ir“, því að svo djúpt gróf hún
aldrei) -----undir niðri' fannst
henni hún hvergi eiga annars
staðar heima en hjá þessum
sérgóða Roger. Og auðvitað
drabbaðist Roger, þeisi rokna-
karimaður, orðig niður; hann
kenndi svo sárt í brjósti um
sjálfan sig. Hún gekk hcldur
ekki að því gruflandi, — —
cg svo rákust þau Símon á
hann á dansstað. Var þá ekki
að sökum að epyrja. Símon,
sem sofi'ð hafði á öxl hennar
hverja nótt, síðan hann bar upp
hina örlagaríku spurnimgu um
ál 'l hennar á Brahms og aldr-ei
hafði s.'V'it hið aKramirmsta
lát á vfðkvæmni o.g nákvæmri
hrifuingu sinni, v.arð nú að
hafa s'g heim til mömmu sinn
ar með allt isi'tt hafurtask.
Að kv'öldi sama dag-s hringir
Rcger: „Hm! Þú verður að
að hafa mi[g afsakaðan í þetta
sk'ijtið — — við'Skipt'akvöld
verður. þú skilur !. . “
Höfundur sögunriar Bonjour
Trrstesse (Sumarást) hefur
þrcskaS't. í frágangi' hehn.ar er
sagan glæsilega sfcrifuð og
æt’ti að S'taðfesta lítið ei't't of
fljótfen'gna frægð hennar.

í kosningunum aifsökuðu Sjálf-
slæðismenn sig með því, að Emii
hefði verið ósveigjanle'gur og hót-
að að segja af sér, ef hann fengi
ekki að gefa út bráðabirgðalögin!
Lét Emil sem vænta mátti sér
'þetta afreksvottorð vel lika, og
sumir telia, að hann hafi fengið út
á það 1000 sjálfs'tæðisatkvæði í
Reykjavík. Hitt mátti þó ljóst vera,
að ekki var hundrað í hættunni,
þótt Emil hefði sagt af sér í sept.,
án bráðabirgðala'ga. Engin stjóm-
armyndun þurfti til að koma þá
þegar af þeim söku’m, ef það þóttx
erfitt viðfangs eins cg á stóð’. Emil
og stiórn hans hefði að sjálfsögðxi
verið beðin að gegna embætti fyrst
um sinn, og er slíkt talin skylda.
Sú 'Stiórn var þá bráðabírgðástjórn:
án þingstuðnings og ekki þess um-
komin að gefa út bráðabirgðalög,
og slík stjórn gat heldur ekki sætt
ámæli fyrir að láta það undir höf-
uð leggjast. Nýtt þing var hægt að
kalla saman í októberlok, og hefði
bráðabirgðastjórnin þá ekki setið
lengur en dæmi eru til áður, og
engin vandræði af því hlotizt, eða
a. m. k. sízt meiri en raun varð á.
Þetta vita þingvanir og lögfróðir
Sjálfstæðismeca eins og aðrir og
ihafa alitaf vitað. Skýringin á að-
gerðum þeirra eða aðgerðaleysi í
haust getur þá varla verið önnur
en sú, að þeir hafi í septem'ber,
eins og Alþýðuflokkurinn, æ-tlað
að vinna það strið, sem þeir töp-
uðu í desember.
Þegar nýkjörið Alþingi kom,
saman 20. nóv. var nýlendustríðið
gegn bændum búið að standa
rúmlega 60 daga, og hin sérstaka
skattskylda þeirra til verðbólgu-
sjóðsins hafði þá þegar numið
nckkrum ínúljónum króna. Með
forgöngu stjórnar Stéttarsambands
bænda var þá þegar hafin atkvæða
greiðsia meðal bænda á 1. verðlags
svæði mjólkur um heimild til sölu-
stöðvunar, e;f efcki yrði látið af
ófriði gegn þe:m með við’hlítandi
skaðabótum. Hin nýja samsteypu-
sljórn, Sjálí'itæðis.flokksiris og Al-
þýðuflO'kksin’3 - tók við völdumi
'sama dag, og Ingólfur Jónsson á
Hellu varð ráðherra bráðabirgða-
laganna. Um persónulegan hug
Ingólfs til laganna í öndverðu skal
ek'ki rætt hér, enda skiptir það
efcki máli, þar sem ábyngðin á
þeim hvíldi á hans herðum á sama
hátt og annarra stuðningsmanna
fyrrverandi stjórnar. Það sem Ing-
ólfur nú ber sérstaka ábyrgð á
er að hafa framið þau ráðherraaf-
glöp að neita að leggja bráðabirgða
lögin fyrir Alþingi í tæka tið til
þess að þau fengju þar löglega af-
greiðslu áður en þau áttu að ganga
úr gildi, þvi a'ð eftir það var henn-
ar ekki þörf. enda tilgangi laganna
náð, ef ekki hefði brostið flótti
í lið það, sem að þeim stóð.
Undir jarðarmenið
Það var þegar í cndverðu öllum
þingheimi ljóst, að tillaga Ólaf®
Thors um þingfrestun eftir 10 daga
setu var fram borin til þess að
skapa sem fyrst aðslöðu til að
hóta bændum nýjum óhagstÆeðum
bráðabirgðalögum í fjarverú þings
ins áður en útséð væri um úrslifc
atkvæðagrsiðslunnar um sölustöðv-
un og til þess að kcmast hjá opin-
berum umræðum um málið á AI-
þ'ngi. Áfor.mið um þingfrestun 30.
nóv. mi-tókst eins og kunnugt er.
Og stiórnin sá sér loks ekki annað
fært en að leggja lögin fram og
láta þau koma til atkvæða við 1.
umræðu í neðri deild á síðasta
degi þing-'etunnar. Þá greiddu allir
neðrideildarmenn Sjálfstæðis-
flokksins atkvæði með lögunum tiL
2. umræðu. Hafi einhverjir þeirra
verið í vafa um réttmæti laganna1,
sem ekki skal í efa dre.gið, hijóta
þeir að minnast flokksforystu sinn
ar lengi í sambandi við það jarðar-
(Framhald á 11. síðu).