Tíminn - 02.07.1960, Blaðsíða 6

6
T.ÍMíLH*í, laugardagiim 2. jájí;T960.
„Aldar á morgni vöknum
til að vinna,
vöknum og týgjumst, nóg er
til að sinna.
Þegar bað barst í tal, að Sig-
urður Kristinsson fyrrverandi for-
stjóri yrði áttræður 2. júlí, flaug
mér í hug þetta erindi úr alda-
mótaljóðum Hannesar Hafsteins.
Tímamót 'eins og aldamótin síð-
ustu, urðu þjóðinni fjörgjafi. Öld-
in sem var að kveðja, skilaði
miklum og góðum arfi til hinnar
r.ýju. Hún hafði alið afburða
stjórnmálamenn, skáld og aðra
hstamenn. Þjóðin hafði endur-
heimt alþingi að nýju og eigin
fjárráð. Félög og eimstaklingar
liöfðu hafið sókn gegn margs kon-
ar kúgun og arðráni eriendra kaup
manna og heimtuðu að fá stjórn-
frelsi landsins viðurkennt.
Gigjur góðskáldanna hrifu hugi
rr.anna svo hjörtun slógu örar,
kjarkurinn óx og með nýrri öld
eygðu þeir nýjan him*:n og nýja
jörð.
Á þessum aldarmorgni, vorið
1901, útskrifaðist Sigurður Krist-
insson úr Möðruvallaskóla, þeim
skóla, sem mótað hefur svo marga
vaska drengi, er viða hafa staðið
fremstir í fylkingu, í baráttunni
íyrir bæítum efnahag og menn-
ingu fólksins í landinu, á hinni
nýju landnámsöld.
Þótt námstíminn á Möðruvöll-
um væri aðeins tveir vetur, varð
árangur kennslunnar undraverður.
Auk almennrar fræðslu, öðluðust
nemendur víðsýni, vorhug og trú
á mátt sinn og megin. Möðruvell-
i.e.gar urðu eftirsóttir sem kenn-
arar, verzlunarmenn og til ann-
arra starfa. Margir þeirra urðu
dugnaðar bændur og völdust til
forystu í sveitamálum og til þing-
mennsku. Úr röðum Möðruvell-
inga fékk samvinnuhreyfingin
r.iarga af sínum forystumönnum.
Foreldrar Sigurðar: Kristinn
Ketilsson og kona hans, Hólmfrið-
ur Pálsdóttir, bjuggu í Öxnafells-
koti, Saurbæjarhreppi í Eyjafirði,
þegar Sigurður fæddist, 2. júlí
1880. En cíðar á öðrum jörðum í
hreppnum. Synir þeirra hjóna
vcru fjórir og allir landsþekktir.
Eins og kunnugt er, varð aðallífs-
starf þeirra Hallgríms, Sigurðar
og Aðalsteins hjá Kf. Eyfirðinga
og Sambandi ísl. samvinnufélaga,
en séra Jakob varð kunnur kenni-
rr.aður, skólastjóri og fræðslumála
sijóri.
Sigurður réðist til verzlunar-
starfa á Fáskrúðsfirði árið 1902.
Það sama ár, tók Hallgrímur bróð-
ir hans við Kf. Eyfirðinga, jafn-
framt því sem hann var skrifari
hjá Páli Briem amtmanni. Hafði
félagið átt mjög erfitt frá því
1896, er Englendingar lögðu höml
ur á innflutning lifandi sauðfjár.
Hallgrímur tók félagsmálin föst
um tökum, svo brátt rétti það úr
kútnum. Árið 1906 breytti hann fé
laginu í sölufélag að fyrirmynd
Rochdale-skipulagsins. Þá vantaði
hann aðs-toðarmann og leitaði til
Sigurðar bróður síns.Réðist Sigurð
ur til Kf. Eyfirðinga sama ár. Varð
það bæði Eyfirðingum og þjóðinni
til mikillar gæfu. Samvinna þeirra
bræðra var með ágætum og heppi
leg félaginu. Hallgrímur stjórn-
r.ði félagsmálum, viðskiptum út á
við og undirbjó af hinni mestu
framsýni nauðsynlega framtíðar-
aðstöðu félagsins með lóðakaup-
um og byggingum. En Sigurður
stjórnaði daglegum afgreiðslustörf
um og ýmsum skrifstofustörfum.
Félagið óx eins og lækur í vor-
leysingum, bæði að félagsmanna-
tölu og umsetningu. Öll störf
gengu giftusamlega, svo það naut
vaxandi vinsælda og trausts með
hverju ári. Stjórn sambar -
leitaði fast eftir að Haligrirnur
tæki að sér störf fyrir Sambandið.
Haustið 1912 lét hann tilleiðast
að fara utan, einkum til að selja
kjöt frá félögunum. í fjarveru
hans tók Sigurður að sér forstöðu
félagsins. Næstu ár toguðust stjórn
Sambandsins og stjórn Kf. Eyfirð-
Áttræður í dag:
SIGURÐUR KRISTINSSON,
fyrrverandi forstjóri
irga á um Hallgrím. Reyndi Hall-
grímur að koma öðrum manni að
sem erindreka Sambandsins, en
um það varð ekki samkomulag.
Lét þá stjórn kaupfélagsins und-
an, með því skilyrði, að Sigurður
hefði forstöðu félagsins í fjarveru
bróður síns.
Þegar heimsstyrjöldin 1914 skall
á. jukust störf Hallgríms fyrir Sam
bandið með hverjum degi. Haustið
1915 stofnaði hann fasta skrif-
srofu í Kaupmannahöfn. Þó hélzt
þaö fyrirkomulag til ársloka 1917,
að Hallgrímur var hvort tveggja,
eiindreki Sambandsins og kaupfé-
lagsstjóri Kf. Eyfirðinga. En þá
tók Sigurður við kaupfélagsstjóra-
stöðunni á eigin ábyrgð.
Stiiðið var ennþá í algleymingi
og margt uggvænlegt. Ekki voru
veðurguðirnir blíðir á manninn.
Þann 5. jan. 1918 gerði aftaka
norðan stórhríð og „landsins forni
fjandi“, hafísinn, fyllti Eyjafjörð.
Frostið var oftast í janúar frá 20
til 36 stig. ísinn fraus saman og
leysti eigi úr innfirðinum fyrx en
u m sumarmál. Engin skip komust
til Akureyrar á þessu tímabili. En
um páskaleytið var hægt að af-
greiða 3 skip við Hjalteyri. Allar
vörur úr skipunum og í, voru
keyrðar á sleðum eftir firðinum
milli Hjalteyrar og Akureyrar.
Þótt tiðarfar væri erfitt bæði
árin 1918 og 1919, var verðlag
innlendra vara það hátt, að bænd
ur juku inneignir sínar og hagur
félagsins stóð í blóma. Stríðinu
var lokið, það rýmkaðist um flutn
inga til landsins. Menn voru því
bjartsýnir á að hefja framkvæmd-
ir við byggingar og aukna ræktun
og veita sér ýmislegt sem skort
hafði stríðsái'in. Kaupfélag Ey-
Lrðinga var orðið langstærsta
verzlun í héraðinu og óskabarn
liéraðsbúa.
Fyrri hluta árs 1920, var geysi-
mikill innflutningur til landsins
og menn sáu ekki fram í tímann.
\ erð innfluttra vara hafði hækkað
rnjög, en þegar kom fram á sum-
arið, sáust merki þess að gjald-
eyrisvörur mundu falla gífurlega.
Þannig dundi á kreppa, alvarlegri
en samtímamenn höfðu áður
þekkt. Vorharðindi 1920 kostuðu
menn stórfé í fóðurbæti og varð
skuldasöfnun óumflýjanleg af
þessum orsökum. Samvinnumenn
reyndu að stemma á að ósi.
Beitti Sambandið Kf. Eyfirðinga
og mörg fleiri félög til þess öll-
1 um tiltækum ráðum.
■' Félagsmenn Kf. Eyfirðinga tóku
j erfiðleikunum af miklum mann-
; dómi og skapfestu. Þeir vissu að
■ félag þeirra stóð á öruggum
jgrunni, stjórn þess í traustum
ihöndum og örlög beggja saman-
tvinnuð.
Vitanlega urðu menn áhyggju-
fullir yfir því, hvernig úr rættist.
Iíklega þó enginn meira en Sig-
j urður Kristinsson. Á honum
hvíldu fr'amkvæmdirnar. Hann
varð að stýra framhjá holskeflum
kreppunnar og koma áhöfn og
fleyi heilu í höfn. Það létti hon-
um starfið að hvort tveggja var
t’.aust.
Sigurður var mjög heilsugóður
)g hinn mesti vinnuþjarkur. Oft
vann hann langt fram á nætur,
unni sér ekki nægilegrar hvíldar
og þegar við bættust ærnar áhyggj
ur, hlauí að minnka sá varasjóður
orkunnar, sem er jafn nauðsyn-
legur hverjum manni, eins og vara
^sjóður er fyrirtækjum, til að
mæta óvæntum óhöppum.
SIGURÐUR KRISTINSSON
flytur skýrslu sína á aðalfundi S.Í.S., 22. júní s.l.
Hallgrímur Kristinsson andaðist
30. janúar 1923. Hans var sárt
saknað af öllum sem hann þekktu.
Sigurður hafði barizt hraust-
lega við kreppuna norður í Eyja-
Lrði. Hallgrímur við kreppuna
hjá öllum kaupfélögum Iandsins.
Þau höfðu litið til hans eins og
liðsmenn til herforingja á vígvelli,
er þeir treysta til að leiða sig til
s'gurs. Báðir höfðu unnið vamar-
sigur. Nú þurfti nýjann foringja
og liðsmennirnir urðu sammála
u.m, að þeir treystu engum betur
en Sigurði til að taka við foryst-
junni. Eigi var Sigurði ljúft að
jhverfa frá Eyfirðingum. En sagan
jendurtekur sig. Vilhjálmur Þór
•hafði um árabil verið náinn að-
jstoðarmaður Sigurðar. Þótt Vil-
! bjálmur væri ungur að árum,
Itreysti Sigurður og stjórn kaupfé-
j lagsins honum allra manna bezt til
iþess að taka við Kf. Eyfirðinga.
j Því varð það að ráði, að Sigurð-
' ur réðist forstjóri Sambandsins frá
1 júlí 1923.
j Það var mikil þrekraun fyrir
jSigurð, að koma frá hvíldarlausu
jsíarfi og taka við ennþá erfiðari
viðfangsefnurr. á víðara vettvangi.
En þrautsaigja og vilji báru hann
yfir allar torfærur. Áð vísu var
hann málum kunnur þar sem hann
hafði átt sæti í stjórn Sambands-
iiis frá 1915.
I Einnig var það honum mikill
js'yrkur í starfi, að framkvæmda-
stjórar Samhandsins, þeir Aðal-
sreinn bróðir hans, framkvstj. inn
futningsdeildar, Jón Ámason,
framkv.stj. Útflutningsdeildar,
Guðmundur Vilhjálmsson, framkv.
stj. í Leith og Oddur Rafnar, fram-
kv.stj. í Kaupmannahöfn, voru
öllum hnútum kunnugir, hver á
sínu sviði og hinir öruggustu til
sóknar og varnar í efnahagsbar-
áttu samvinnumanna.
Þegar kreppan skall á 1921,
hófu andstæðingar samvinnu-
manna hatrammar árásir á Sam-
bandið og kaupfélögin, bæði í blöð
nm, bæklingum og á mannfund-
um. Á þeim vettvangi gátu sam-
vinnumenn teflt fram ein-
vaialiði til sóknar og varn-
ar. Nægir að nefna nöfn
þeirra Jónasar frá Hriflu, Tryggva
Þórhallssonar, þáverandi ritstjóra
Tímans, og Jónasar Þorbergssonar,
þáverandi ritstjóra Dags. Þessir
menn gátu tekið undir með Agli
Skallagrímssyni:
„Börðumk einn við átta,
en við ellifu tysvar.“
Þeir gengu með sigur af hólmi.
Vinsældir Sambandsins fóru vax-
ar.di og iánstraust þess hélzt ó-
skert. Fyrstu árin eftir að Sigurð-
ur tók við Sambandinu voru sæmi-
ieg verzlunarár. Áhrif kreppunn-
er fóru minnkandi og vakandi við-
leitni ríkti til framsóknar á öll-
um sviðum.
Heimskreppan sem byrjaði í
Bandaríkjunum 1929, hafði ekki
alvarleg áhrif hér á landi fyrr en
1931. Atvinnuleysi í bæjunum varð
ofc tilfinnanlegt og efnahagur al-
mennings t:l sjávar og sveita versn
aði stórlega. Mjög var erfitt að
sjá við skuidasöfnun hjá kaupfé-
lógunum í fyrstu, en tókst svo vel
að furðu gegnir. Með árvökulum
augum stóð Sigurður fast á verð-
iuum.
Eins og stundum vill verða,
vantaði nokkur félög nauðsynlega
kjölfestu til að standa af sér fr'ost
nepju tveggja krepputímabila.
Þau gáfust upp. En öðrum, þó illa
væru stödd, sem sýndu staðfastan
vilja til endurreisnar, var hjálpað
eftir föngum.
Verðfallið mikla á afurðum
bndsmanna á árunum 1931 til
1933, kom mörgum fyrirtækjum
og einstaklingum á kaldan klaka.
Einnig lá við að mikill fjöldi
bænda mundi flosna upp. Til að
sporna við þessu voru kreppulög-
i'r, sett, 1933. Þau voru framkvæmd
á næstu tveimur árum. Skuldaskil
urðu mikil, og sköpuðu sumum
kaupfélögum erfiðleika í biIi.Fyrir
Sambandsins hönd fór Sigurður
með þessi mál. Veitti hann bæði
kaupfélögum og einstaklingum ó-
rcetanlega aðstoð við lausn þess-
r.ra mála.
Eftir framkvæmd kreppulag-
anna, urðu framkvæmdir og fram-
farir með auknum hraða, sem
jókst ennþá meira við stríðslokin
1945 og hefur haldið áfram til
þessa dags.
Þótt Sigurður léti aldrei mikið
á sér bera í stjómmálum, hefur
hann verið virkur og áhrifamikill
þátttakandi í störfum Framsókn-
arflokksins frá stofnun hans. Því
varð hann atvinnumálaráðherra í
iliráðabirgðastjórn Ásgeirs Ásgeirs-
sonar 1931.
Þegar Sigurður varð 65 ára,
j sagði hann af sér, sem forstjóri
j Pambandsins frá 1. janúar 1946.
Sigurður var oi'ðinn þreyttur
eítir 40 ára umfangsmikil og á-
hyggjuþung störf, síðustu 23 árin
í mesta ábyrgðarstarfi hjá sam-
vinnusamtökunum í landinu.
Langvarandi takmarkanir á inn-
flutningi, mikil atvinna á stríðs-
árunum og verðþensla í stríðslok-
in, mynduðu gilda sjóði hjá at-
vinnufyrirtækjum og einstakling-
um. Peningarnir lágu vaxtalausir í
bönkunum og öðrum sjóðum. Þetta
ástand hrópaði á framkvæmdir á
öilum sviðum. Inneignir einstak-
linga í kaupíélögum og kaupfélaga
í Sambandinu voru mjög miklar.
Kreppuskuldirnar úr sögunni. Hér
var við miklu að taka. Fannst Sig-
urði eðlilert og málum vel borgið,
ef hinn reyndi og framkvæmda-
sami samvinnumaður, Vilhjálmur
Þór, fæki við af sér, eins og áður,
er hann fór fr'á Kf. Eyfirðinga.
Formaður Sambandsins, Einar
Árnason, andaðist 1948. Þá var
Sigurður kosinn formaður og hef-
ur verið það síðan, þar til á aðal-
fundi Samb2ndsins, er lauk í Bif-
röst þann 23. júní s.l. Þá gaf hann
ekki kost á sér lengur.
Fundurinn færði honum alúðar
þakkir fyrir öll hans störf og
hyllti hann svo innilega og af
siíkum hlýhug, að augljóst var að
hér var verið að kveðja kæran
vm.
Hér að framan hef ég drepið á
nokkur atriði, sem hafa markað
áfanga í ævistarfi Sigurðar Krist-
ins'sonar. Störf hans og líf, hafa
verið svo saman tvinnuð, að eigi
vcrður skilið á milli. Öll þessi
storf hafa verið unnin í þágu sam-
vinnufélaganna og allrar þjóðar-
innar. Þessir aðilar áttu mikið
undir, að bau væru vel af hendi
leyst. Það sem af er þes'sari öld,
hcfur verið tími mikilla byltinga
í atvinnulífi og öllum háttum þjóð-
arinnar. Hann hefur verið ný land
námsöld með óstöðugu veðurfari,
þar sem sjaldnast var hægt að sjá
fyrir að morgni veðrabiigði dags-
ins.
í æsku hugs'aði Sigurður sér að
verða bóndi. Það varð hann ekki
í eiginlegri merkingu, en hann
V2rð ráðsmaður á stærra búi en
áður hefur þekkzt á landi hér.
Sem æðsti yfirmaður fjármála hjá
samvinnufélögunum, hefur hann
löngum þurft að vera á verði eins
og bóndi sem á það undir sól og
regni, hvort uppskeran kemur að
notum.
Öllum samvinnumönnum ber
saman um, að uppskeran hafi ver-