Tíminn - 13.07.1960, Síða 8

8
T f MIN N, miffnkudaginn 13. júlí 1960,
IRENA HUML:
Alþýðulíst lifir enn í Póllandi
í Póllandi er mikill áhngi á list-
sköpun aliþýðu manna, en alþýðu-
list stendur með miklum blóma
þar í landi. Einkum hneigjast
margir að útskurði, en það á ræt-
ur að rekja til hinna hefðbundnu
ihelgimynda, sem hvarvetna má
sjá í landinu. Hvarvetna á víða-
vangi má sjá útskomar helgimynd
ir, sem ljá landslaginu sér.stæðan
þok’ka. Nafnlausir útskurðarmenn
hafa gert mörg hundruð líkneskj-
ur af hinum harmþrungna Kristi,
af Maríu mey með ungböm eða
af dýrlingum, og formið er breyti-
legt í samræmi við listhefð hvers
héraðs. Ýmsar þessara mynda eru
nú geymdar á söfnum sem dæmil
um hina auðugu listhefð pólsku;
þjóðarinnar á þessu sviði.
Alþýðulist í borgunum
Nútíma myndasmíði alþýðu-
amnna er byggð á grunni fortíðar-
innar en 'heldur þó aðeins hefð-
inni áfram að nokkru leyti að því
er varðar efni og stíl. Breyting-
amar stafa af nýjum viðhorfum
listamanna og óskum nýrra kaup-
enda, sem nú eru konmir til sög-
unnar, þannig að nú em myndirn-
ar einatt veraldiegri. Því markað
urinn fyrir alþýðulist er nú ekki
lengur til .sveita, heldur í bæjun-
um. Og nýir viðskiptavinir hafa
valdið breyttum formum. Verald-
leg viðfangsefni, atriði úr sveita-
lífi, myndir af bændum og hús-
dýruim, þykja eftirsóknarverðust
á sýningum, samkeppnum og
handa söfnum. Slíkar pantanir fela
í sér opinberan stuðning ríkisins
við alþýðulistina. Óskir einkasafn
ara hafa einnig haft viss áhrif á
þróun þessarar listgreinar. Einnig
má greina áhrif frá persónulegum
tengslum, sem tekizt hafa milli al-
þýðulistamanna og listaskólanna,
sem oft bjóðast til að leiðbeina
þeim. Þannig þróast nú hin hefð-
bundna helgiimyndlist við hlið list-
ar, sem ekki er trúarlegs eðlis.
Einblína meS ofsa á
áhorfandann
Leon Kudla er nú eimn sérstæð-
asti myndlistarmaður Póllands og
hann stendur á mörkum prímitív-
isma og alþýðulistar. Hinar „bama
legu“ trémyndir hans, málaðar í
öllum regnbogans litum, bera skýr
höfundareinkenni. Honum tekst
aðdáanlega vel að afmarka fleti
og hefur þá yfirleitt stóra, en sér-
kennir persónurnar með látbragðs
einkennum, auk þess sem þær
hafa venjulega — og er það sér-
stætt fyrir Kudla — vandlega mót-
uð, útstæð augu, sem einblína með
ofsa á áhorfandann.
Myndir þessar eru mjög sterkar
í byggingu og þroski þeirra birtist
einnig í mjög persónulegri með-
ferð listamannsins á viðfangsefn-
inu, sem.ljær þeim reisn, þótt
flestar séu þær smáar. Þær eru
oft hafðar á listsýningum við hlið
verka eftir atvinnumenn og sóma
sér vel. Myndir Kudlas eru óvenju
legar sökum þess hve hugarflug
listamannsins er mikið. Þær eru
bæði veraldlegar og hefðbundnar,
en viðhorf listamannsins er jafn-
an ferskt og listrænt.
Gjörólík hinum stórskornu
myndum Kudlas eru sköpunarverk
Jedrzej Wawros, en hann sinnir
eingöngu trúarlegri list. Wawro
er ólærður og trúaður alþýðulista-
maður, fæddur í Kraká, og í mynd-
um hans er að finna fjársjóð af
sönnu hugarflugi og heiðríkan
anda. Hann skreytir myndir sínar
oft með trjám eða fuglum og fyll-
ir þær út með haglega gerðurn
bekkjum. Myndir hans eru hefð-
bundnar, en ást Wawros á sfcreyt-
ingu greinir helgimyndir hans,
bænahús og biblíumyndir frá öðr-
um af sama tagi.
En helgimyndir annars lista-
manns, Felix Blaszczyk — frá
Nieszaw — orka á áhorfandann
með 'hinum fullkomna einfaldleik
sínum. Persónur hans eru mjög
lifandi og áhrifaríkar, einnig í
hinum hefðbundnu viðfangsefnum,
og ihljóta að trufla menn í hug-
leiðslu og bænrækni, er þær mæta
augum þreytts pílagríms á vegum
úti.
Lágmyndir af stigamönnum
Joszef Janos, listgmaðurinn frá
Podhale, gerir myndir af næsta
ólíku tagi. Hann byrjaði á því að
gera útskorin húsgögn handa fjalla
búum, en nú sker hann einkum í
ferhyrnd lindarborð. Lágmyndir
hans sýna oft stigamenn, sem enn
lifa í munnm'ælasögum í Podhale,
stundum einnig fræga Pólverja,
eins og Jan Matejko eða Nikolaus
Kópernikus. Ekki skortir heldur á
trúarleg viðfangsefni í myndum
hans.
Meðal hinna snjöllustu ebr einn
ig að nefna tréskurðarmanninn
Jan Itutkowski — 'sem einnig er
frá Nieszaw — en hin Ijóðræna
mynd hans „Storkar“ var sýnd á
5. heknsmóti æskunnar í Varsjá.
Myndir hans einkennast af íhalds-
semi og eru oft tvíhverfar. Mikið
úrval af myndum Rutkowskis er
að finna á þjóðmi'nj'asafiúnu í
Torun.
Þetta stutta yfirlit er síður en
svo tæmandi. Það dregur aðeins
upp útlínur hinna fremstu lista-
manna, sem geta töfrað fram barns
legar og hrífandi myndir úr litlum
trébút, svo óbrotnar og einfaldar
að þær vekja hrifningu listfræð-
inga.
Málaralist alþýðumanna birtist
um þessar mundir ekki í eins sam
•stæðri mynd og skurðlistin, þar
sean allir hafa sama efnivið og
sama frumstæða verkfærið —
skurðarhnífinn. f málaralistinni er
einnig um að ræða mismunandi
tækni, sem gerir nokkra skiptingu
eðlilega.
Málverk af Janosik og
ræningjunum
Kunnust eru glermálverk þau,
sem eiga djúpar rætur í listhefð-
inni í Podhale. Upphaf þeirra er
að leita til hinnar snjöllu og kunnu
lístakonu Helena Roj-Kozlowska
í Zakopane. Málverk hennar sýna
ævintýrin um Janosik og ræningj-
ana — sem þegar -ru orðin sí-
gild — og einnig myndir af dýrl-
ingum, eða myndarefnin eru sótt
í daglegt líf og siði sveitafólks —
og var ekkert fordæmi fyrir slík-
um myndum.
Glermálunartækni laðaði einnig
að sér ungan listamann úr skól-
anum í Zakopane, Jan Jae'-''niak.
Þegar í fyrstu verku^ hans —
sem fjölluðu um píslarsögu Krists
og eru í Witkievicz-kapellunni í
Jaszczurowiec og kirkjunni í Mur-
zasichel — birtist næmur skilning
ur á litum og haganleg myndbygg-
ing. Listamaðurinn kynnti sér nýj
ungar í evrópskri 1 útímalist og
hagnýtti þær í myndum sínum,
sem sýna heim fjallabúanna, sem
hefur verið nátengdur honum frá
bernsku. Þar má sjá stúlku greiða
hár sitt eða herberg' yíru í Por-
onin, þar sem Lenin situr yfir bók j
um sínum.
Myndir Franciszeks „..neczkis —;
sem er smali frá Zywiec — eru;
gerólíkar að tækni. Myndir sýnari
málar hann .. pappír eða pappai
með vatnslitum eða límlitum, og
þær eru náskyldar verkum ann-
arra listamanna í Podhale, einkan-
lega þegar hann tekur fyrir þjóð-
sögurmar um Janosik. Trúarmynd-
ir hans eru öllu ósjálfstæðari og
veikari. Flatarskyn Janeczkis og
hin mikla skreytigáfa hans gera
verkin mjög þokkafull.
Hugkvæmur „sunnudags-
málari"
Olíumálverk Theofils Ociepka
— sem er námumaður í Wieczorek
kolanámunni í Jgnow — eru ger-
ólík. Tæknin er önmir og málverk-
in eru á mörkum atvinnulistar,
áhugamannalistar og alþýðulistar,
og formið er í senn raunsætt og
ævintýralegt og einstætt. Viðhorf
listamanmsins eru oft Ijóðræn og
skáldleg og skreytingar hans eru
jafn nákvæmar og myndsíkynið.
Hann er óvenjulega hugkvæmur
„sunnudagsmálari“, og ævintýra-
Ieg blóm og dýr og fullkomnar
táknmyndir ljá verkum hans ein-
kennilegan blæ. Sköpunarverk
hans eru sjálfstæð, ekki tengd
neinni listhefð 'heldur einstafclings
bundin, og stíU hans er ekikar
frumlegur.
Hömlulaust hugarflug
Nikifor, málarinn frá Krynica
— sem nú er einnig kunnur í
Frafcklandi eftir sýningu sína þar
— verður ekki dreginn í neinn dilk.
Hjá,honum blandast saman frum-
stætt viðhorf til veruleikans og
hömlulaust hugarflug. Stundum
Hér eru ungar pólskar stúlkur að skera fögur mynztur f plast.
Gretar O. Fells, rithöfundur:
r
Orar undirheima
Oft kemur það fyrlr mlg,
þegar ég er á gangi á götum
úti, að menn, sem ég þekki
ekki, og hef jafnvel aldrei
séð áður, ganga í veg fyrir
mig, nefna mig með nafni
og taka mig tali. Venjulega
er erindið að biðja mig um
peningalán, sem þeir telja
sig ætla'að borga, stundum
jafnvel eftir hálfa klukku-
stund. Það stendur aðeins
svo illa á fyrir þeim, að þeir t
eru peningalausir 1 svipinn,
en þurfa hins vegar mjög
á peningum að halda. Stund
um eru þessir menn undir.
mjög auðsæjum og leiðinleg
um áhrifum áfengis, aðrir
kunna betur með að fara,
eða eru ekki áberandi ölvað
ir. Ég hef gert mér það að
reglu, að sinna ekki fjár-
beiðnum þessara manna. —
Peninga þá, sem þeim áskotn
ast, nota þeir venjulega til
að kaupa sér áfengi fyrir, og
auka þann veg á auðnuleysi
sitt. Ég vil ekki vera þeim
samsekur um það. Það er í
fullu samræmi við þann
skort á háttvísi, sem vín-
drykkjunni er oft samfara,
að ef það kemur fyrir, að
ég rekist síðar á þessa bein
ingamenn alls gáða, virðast
þeir ekki þekkja mig og lát-
ast jafnvel ekki sjá mig. —
Býst ég við, að margir fleiri
hafi svipaða sögu að segja.
Ég nefni þetta aðeins sem
eitt af mörgu, er svo að segja
daglega minnir á hina ó-
fögru og óheillavænlega
dýrkun Bakkusar i þessum
bæ. Sannleikurinn er sá, að
mjög horfir nú til vandræða
í þessum efnum, og góðviljað
ir og alvarlega hugsandi
menn hafa miklar áhyggjur
af ástandinu, sem alltaf virð
ist vera að versna. Það er
ekki ætlun mín að auka á
neina bölhyggju eða svart-
sýni i þessum efnum, og
ekki ætla ég mér heldur þá
dul að leggja neitt verulega
nýtt til málanna, þó að ég
muni leggja meiri áherzlu
á sumt í þessu sambandi en
ýmsir aðrir gera. En ég hef
hugsað mér að reyna meðal
annars að varpa einhverju
ljósi hinna guðspekilegu
fræða yfir málið. En áður
en ég sný mér að því, vil ég
með örfáum orðum minnast
á nokkrar helztu orsakir ó-
fremdarástands þess, er nú
ríkir hér í þessum efnum. —
Ein ástæðan er hernámið.
íslendingar hafa vegna þess
haft óvenju mikil peninga-
ráð. Þeir hafa og margir
hverjir stofnað til persónu
legs kunningsskapar- og vin
áttusambanda við hina út-
lendu hermenn, hermenn
sem neyta víns, og vanda
ekki ráð sitt mikið meira á
því sviði en í ástamálun-
um. Koma þeirra til lands-
ins hefur átt mikinn þátt i
tvenns konar ,,ástandi“;
lausung og léttúð í ástamál-
um annars vegar og ógæti-
legri meðferð áfengis hins
vegar, enda er þetta hvort
tveggja oft samfara. Hið svo
kallaða „sarnkvæmislíf“ á
og ennþá, eins og það hefur
lengi átt, mikla sök á áfengis
ósómanum. „Boð“ og
skemmtanir, sem venjulega
eru aðalviðfangsefni þeirra,
sem engin raunveruleg við-
fangsefni hafa, eru ekki að-