Tíminn - 29.12.1960, Síða 8

8
T f MIN N, miðvikudaginn 28. desember 1960.
★
Vormorgunn
Þá var ég ungur að árum.
Sauðburðurinn stóð sem hæst,
og ég átti að fara til ánna að
morgni eins og venja var tO.
Það var hvítasunnudagsmorg-
unn. Ég var snemma á fótum því
mér hafði verið sagt, að hvíta-
sunnusvefninn væri óhollur. Má
vera að annað hafi þó legið að
baki þeim ummælum, sem sé
hvatning um að verða ekki of
seinn til starfa. Þá var ekki mulið
undir unglingana.
Það var blæjalogn og hvergi
sást skýhnoðri á lofti. Öll jörðin
var þakin dögg sem glitraði eins
Og perlur á hveiju strái í skini
morgunsólarinnar. Og austurfjöll-
in, Hekla og Tindafjallajökull, í
sinni miklu tign og veldi gulli
brydduð. Svo allur hinn voldugi
og fagri fjallahringur sem breiðir
faðm sinn um Suður'landsundir-
lendið eins og hlýr og sterkur
móðurfaðmur umvefur barn sitt
til að skýla því og vernda það.
— Aldrei hef ég orðið jafn snort
írn á vormorgni af dásemdum
og mikilleika náttúninnar.
Ég var alklæddur og stóð á
stéttinni utan dyra, lilbúinn að
hlaupa um mýrar og móa í leit
að nýfæddum lömbum. Ég ætl-
aði þó varla að komast úr stað;
fannst það ekki sæmandi að
ganga niður þessar dásamlegu
perlur sem alfaðir hafði skreytt
jör'ðina með þennan hvítasunnu-
morgun. En ekki varð hjá því
komizt.
Þegar út í hagann kom tóku
fuglarnir að vekja eftirtekt mína
með kvaki sínu og greinilegri
hræðslu um að hin ránsfengna
mannshnöd mundi svifta þá eggj
um sínum. En ekkert slíkt mátti
henda á þessum morgni. Lóan
flutti s»inn alkunna dýrðarsöng.
Spóinn skauzt álútur og feluleg-
ur í þögn milli þúfnanna eða
hann hóf sig til flugs og byrjaðij
vellandi tóna, ýmist um að núj
væri lokið vorhörkum og vetrarj
þraut. Þá voru tónarnir fleiri og
lengri, og þá „vall hann graut“.
Stundum „vall hann ost“, _ en þá
var eftir meira frost. Þá voru
tónarnir fáir og stuttir.
Náttúran var öll að lifna við
eftir stutta lágnættishvíld þegar
hún líktog tekur sér ofurlítinn
blund eftir dagsins önn.
Bergmál
Nú var eftir að komast á eftir-
sóttan stað í landar'eign míns
æskuheimilis, um leið og lamb-
fjárins var gætt. Það var kletta-
brún og þar undir vatnsdæludrög,
þar sem kunningi minn, jaðrak-
inn, hélt til og hafði yfir sinn
þrotlausa sama söng: — vaddu,
vaddu; og ég hlýddi honum og
óð milli þess að ég skrapp undir
brúnina til að láta hana berg-
mála það sem mér var efst í
huga. Og hefur eflaust margt af
því verið barnalegt sem ég sagði
þá. En hvað um það, mér þótti
gaman að láta það sem ég sagði
bergmála útí geiminn. Hugsaði ég
þá ekki útí að til væri annað
bergmál en það sem heyrðist frá
hæðum og klettabrúnum.
En þegar ég eltist skynjaði ég
annað bergmál, bergmál mann-
legs lífs. En þá er það ekki kletta
brúnin mín sem endurvarpar,
heldur við sjálf en viðtakendurnir
menn sem við umgöngumst og
hugsum til. Því áhrif verka, orða
og hugsana okkar svilfra heyrum
ÞORSTEINN þorsteinsson
frá Ásmundarsföðum:
ÞANKABROT
við og sjáum hjá öðrum mönnum.
Varla er nokkur sá maður til sem
ekki hefur eínhver áhrif á aðra
menn, annað hvort til góðs eða
ills. Af hverju mótast maðurinn?
Að miklu leiti af áhrifum fi'á
öðrum. Upplag hans á auðvitað
nokkurn þátt í því hvað hann
verður en þó lít ég svo á að upp
eldið og umgengni annarra ráði
sízt minnu um, því „smekkurinn
sá er kemst í ker, keiminn lengi
eftir ber.“
Þó skal það játað að í öllum
mönnum er'u frjóangar sem
stefna að einhverju sérstöku. —
Frjóangar sem vaxa og verða
manninum til gagns eða ógagns
eftir því hvað nær undirtökunum
en vöxturinn fer eftir því hvernigj
að er hlúð. Góðu óhrifin glæða
frjóanga þá sem stefna að því
að göfga manninn og lyfta hon-
um uppávið móti ljósi og sönnu
lífi; lífi kærleiks og göfugra hugs
ana. En lakari áhrifin hlúa aðj
illgresis frjóöngum mannsins og i
magna þá svo þeir ná ef til vill
undirtökunum.
En hverjir eru það sem skapa'
þessi þroskaakilyrði? Það erumj
við með áhrifum okkar á þá sem j
við umgöngumst. Á ég þar sér-j
staklega við börn og æskulýð á
gelgjuskeiði, en þá er mannfólkið
næmast fyrir utanaðkomandi á-
hrifum. Það er því einn ábyrgðar
mesti þátturinn í star'fi þjóðanna
að vinna uppvaxandi kynslóðum
gagn: að gera allt sem getur göfgj
að þær og bætt. Þar verða allirj
að leggja fram sinn skerf meðj
framkomu sinni, orðum og at-
höfnum.
Hinn andlegi akur unglinga er.
oft misjafnlega góður en þar er
líka oft slæmu sáð. Það er ekkij
úvanailegt að heyra börn atyrti
fyrir að viðhafa orð sem eru þó
oft höfð fyrir þeim eða bannai
þeim og láta þeim svo eftir það
sem bannað er í sömu andrá. Það
er leiðinlegt að heyra smábörn
róta úr sér runu af blótsyrðum,
en „því læra börnin málið að
það er fyrir þeim haft“. Ég mani
það vel að ef ég heyrði Ijóta vísui'
þegar ég var barn, þá langaðij
mig ekki til að læra hana, síður
en svo. Ég gerði allt sem ég gat
til að reka hana burtu, en hún
kom samt, kom í hugann og mótj
aðist þar þótt hún væri óvelkom,
in. Skildu ekki fleiri geta sagt1
það sama?
En það eru ekki einungis börn
sem verða snoi'tin eða mótast af
framkomu annarra og áhrifum.
Við vitum oft ekki' af því sjálf þó
vaxin séum úr grasi, þegar við
erum að taka stórbreytingum
vegna áhrifa annarra. Flestir hafa
víst orðið varir við mismunandi
áhrif í návist manna. Sumir eru
einsog nokkurs konar Ijósgeislar,
sem verma og hressa. Aði'ir eru
kaldir og hrjúfir, hrollvekjandi
og hafa því gagnstæð áhrif. Þessu
valda auðvitað mismunandi skap-
gerð en fyrst og fremst hugsanir
manna. Ég held að það sé góð
og gild staðreynd, að það sem
maðurinn hugsar, það verður
hann.
Nanna Thorne segir um sér-
stæðar hugsanir: „Ég set svo að
ég sendi kærlelkshugsun til ein-
hvers vinar míns með þeirri ósk,
að vernda hann. Hugsunin flýgur
til hans einsog elding og heldur
til í lífshjúp hans sem verndandi
vera og er þá oft lik rósrauðum
væng og reynir að hjálpa honum
hvenær se.n er. Hún styrkir alla
góða krafta í lifshjúpnum en lam
ar alla hina illu. Þannig getum
vér skapað verulega verndarengla
með hugsunum vorum í kringum
þá sem oss þykir vænt um“.
Ef góðu hugsanirnar verka nú
á þennan veg sem ég efast ekkert
um, þá hljóta slæmar og haturs-
fullar hugsanlr að verka á gagn-
stæðan hátt; gei'a þá menn verri
sem þær eru sendar og magna
þá til hins verra. Mennirnir eru
einsog nokkurs konar rafgeymar
sem við hvert um sig hlöðum
með ’hugsunum okkar og athöfn-
um. Margir eru vantrúaðir á hugs
anaflutning og mátt hugsana, en
Þorsteinn Þorsteinsson
hvort tveggja er staðreynd. Ótrú-
legra, og er þó talið staðfest, er
að hægt sé að ör'fa vöxt blóma
með hljómlist. Hvað þá um hugs
anaflutninginn sem getur verkað
samstundis ef til þess er stofnað
af alhug og skilyrði eru sæmileg
til viðtöku.
Alltaf er verið að stagast á því,
að æskan sé slæm. En ef svo er
— sem ég get ekki borið henni
— þá á gamla kynslóðin þar sína
sök. Afhrotabörn og vandræða-
unglingar, sem vissulega eru til,
koma undantekningarlítið frá ein
hvers konar vandræíla'heimiljum.
Þannig er unga kynslóðin oftast
að miklu leyti bergmál þeirrar
eldri, „því feðranna dáðleysi er
barnanna böl, og bölvun í nútíð
er framtíðarkvöl“.
Skyldan
Margir kannast eflaust við sög-
una um Hassan speking þar sem
segir frá því að hann sá þrjá æsku
menn skunda útí lífið alla leit-
andi sinn að hverju: þann elzta
að gleðinni, næsta að auðæfum og
yngsta að skyldunni.
Seinna hitti hann aftur þessa
menn. Þegar þeir komu til baka
eftitr leit sína spurði hann þá
hvernig ferðin hefði gengið. Sá
sem leitaði gleðinnar kvaðst að
.v,ísu hafa fundð hana — en hún
hvarf mér sem skuggi jafnan er
ég þóttist hafa hana höndum
gripið. Sá sem leitaði auðæfanna
fann þau, — en ég varð hvorki
ríkari né ánægðari fyrir það. Sá
sem leitaði skyldunnar kvaðst
enn ekki hafa fundið hana til
fulls, — en ég fann bæði gleðina
og daglegt brauð, sagði hann.
Margir eru þeir, sem sífellt
leita gleðinnar og hyggja sig
stundum hafa fundið hana en þeg
ar þeir ætla að njóta hennar’ reyn
ist hún ekkert nema skuggi og
þeir horfa í tómar hendurnar.
Hvílík vonbrigði! Æskan horfin
og hvorki gleði né ánægja, ekkert
eftir nema vonbr'igði. Raunalegar
eru þvílíkar hugsanir en þannig
hljóta þær samt að verða hjá
þeim sem kemst að því að hann
hefur elt skugga, ef til vill öll
beztu ár ævi sinnar. Skyldi slíkur
maður hafa farið rétt af stað?
Nei, vissulega ekki. Hann mun
hafa leitað gleðinnar einungis
handa sjálfum sér. En sanna gleði
veitir ekki sá kærleikur, sem aðr-
ir auðsýna, heldur sá, sem öðrum
er auðsýndur. Og alls staðar eru
menn, sem þr’á og þarfpast hlý-
leika og vinsemdar frá öðrum.
Eitt vingjarnlegt orð eða hlýlegt
handtak getur ráðið miklu og
yljað hugann.
Sá, sem leitaði auðæfanna kvaðst
að vísu hafa fundið þau, -— en ég
varð hvorki ríkari né ánægðari
fyrir það. Ég býst við að skoðan-
ir manna um hver sé rétta leiðin
til að finna auðæfi sem veita sanna
ánægju, séu æði skiptar. Honum
tókst þetta ekki, unglingnum,
sem Hassan talaði við. Hann hef-
ur víst ekki farið rétt af stað. En
hver er þá rétta leiðin? Fyrst
verður mér að hugsa um hvort
auður geti veitt sanna ánægju. Jú,
vissulega, sé hans aflað með heið-
arlegu móti og notaður réttilega.
En margir gefa of mikið fyrir
auðinn, sumir allt það, sem þeir
eiga bezt, jafnvel manngildi sitt.
Nú er sá aldarandi að naumast
þar'f annað en eiga fé til að vera
álitinn mikill maður og það vilja
allir sem von er. Fátækt er oft
höfð í óverðskuldaðri fyrirlitningu.
Það er leiður og öfugsnúinn hugs
unarháttur að meta meir auðæfi,
gull og silfur en góða mannkosti
og hæfileika, enda segir Edison
að þeir tímar komi innan skamms
að auðmaðurinn verði fátækur en
fátæklingurinn auðugur, þegar
menn geti búið til „rauða málm-
inn“.
Vitaskuld er auðurinn „afl
'þeirr'a hluta, sem gera skal“. En
of mikið má gefa fyrir það afl,
ekki síður en annað. Enginn skildi
gefa neitt af manngildi sínu fyrir
fjármuni því betri er peningalaus
maður en mannlausir peningar,
og þrátt fyrir það þótt sumir met
orðamenn virðist hafa glatað tölu-
verðu af manngildi sínu en halda
virðingu sinni eftir sem áður. Það
virðist því miður of oft svo að þeir
sem mest hafa brotið af sér sleppi
bezt; fljóti áfram með lögin að
baki en svik í fyr'ir, en þeir, sem
ekki hafa lag á því eða aðstöðu
til að fara kringum lögin, þótt
þeir hafi lítið brotið, þori ekki að
líta upp á nokkurn mann, jafnvel
þótt þeir hafi tekið út hegningu
fyrir sín brot.
Illa fenginn auður getur varla
veitt sanna ánægju. En það er
virðingarvert að afla auðs með
heiðarlegu starfi án þess að
gleyma mannúðinni og skyldunni.
Ég meina ekki aðeins hina laga-
legu skyldu, heldur hina siðferðf
legu, — en þær fara ekki alltaf
saman — sem ef henni er full-
nægt, veitir miklu meiri ánægju
en hin lagalega skylda.
Þá kem ég að síðasta unglingn
um, sem Hassan átti orðastað við,
þeim, sem leitaði skyldunnar.
Finnst ykkur það ekki eftirtektar-
vert og lærdómsríkt að einmitt
hann skyldi finna það, sem hinir
leituðu að en fundu ekki, einungis
af því að þeir hugsuðu eingöngu
um að fullnægja sínum eigin og
að sumu leyti ímynduðu þörfum
en tóku ekki tillit til annarra. En
skyldurnar eru margar og víðtæk
ar og byggjast að nokkru á starfs-
sviði manna, þótt hinn raunveru-
legi grunnur sé einn og samur.
Skyldan býður svo ótal margt, en
geri menn sér far um að leita
hennar og uppfylla hana, verður
starfið mikið og gott. Að vera
skyldurækinn er einn af beztu
kostum hvers manns. Enda kom
það i ljós hjá unglingnum í ævin-
týrinu, þar sem hann fann bæði
gleðina og daglegt brauð vegna
þess að hann rækti skyldu sína.
Það er’ auðvitað ekkert fátítt að
menn finni daglegt brauð en það
er sjaldgæfara að finna jafnframt
gleðina, þá sönnu gleði, sem gerir
menn farsæla. En til farsællar
gleði getur sá einn fundið, sem
gert hefur skyldu sína. Það veitir
manninum ió og vellíðan.
Eg held að íslenzka þjóðin hefði
gott af því að endurskoða skyldu-
ræknj sína og reyna að finna hana
frekar en er, af því mér er ekki
grunlaust um að á því sviði sé
okkur að hraka, en það er hættu-
legt og leiðir margt slæmt af sér.
Ef okkur tækist að finna hina raun
verulegu og sjálfsögðu skyldu, þá
mundi margt breytast í þjóðlífinu
og margir verða farsælli en þeir
eru nú.
Höfum ævintýrið af Hassan spek
ing að leiðarljósi í lífi og starfi.
„Hið staðlausa flýðu og trúð’ei
á tál, en tem þig við guðdómsins
eúífðarmál, og treystu hið stað-
fasta stöðugur á, sem styrkleikur
enginn má taka þér frá“.
Trú og siðgæði
Trú og siðgæði eru stei'kustu
þættirnir, sem halda þjóðerni
voru við. En nú heyrast háværar
raddir frá sumum um að við séum
að fara þar aftur á bak. Sumir
taka svo djúpt í árinni aið þeir
segja að við séum að týna sálinni,
samanber ritgerðina „Þögn á
himni — dómsdagur", sem ég las
í einu dagblaði fyrir allmörgum
árum. Þar er Drottinn látinn
spyrja: — Hvað hafa mennirnir
gert við sálina, sem ég gaf þeim?
— Týnt henni, er svarið. En hvað
er sál? Er það ekki hið andlega
lífsmagn, sem með manninum býr,
sá andlegi máttur, sem menn
stjórnast af ýmist til góðs eða ills.
Alli'a sálir eru iþví ekki eins, og
þar af leiðandi eru mennirnir
mjög ólíkir. En enginn týnir sál
sinni svo framarlega sem andi
mannsins lifir einS og a. m. k.
flestir trúa. Séu einhverjir á ann
airi skoðun, þá hugsa ég að „þeim
bregði í brún, blessuðum, nær
þeir deyja“.
Prestar þurfa að vera bjart-
sýnismenn og mála lífsmyndir sín
ar með björtum litum. Þótt lífið
sé ekki alltaf fallegt, þá er hið
góða sem betur fer yfirgnæfandi.
Og fáir sannir sigrar vinnast með
því að draga fram það sem verst
er og Ijótast í mönnum og málefn-
um.
Oft er líka verið að stagast á
trúleysi manna, en „af ávöxtunum
skuluð þér þekkja þá“, sagði frels
arinn. Sannleikurinn er held ég
sá, að enginn maður sé í raun og
veru trúlaus. En trúarskoðanirnar
eru margar. Annars held ég að sið-
gæðið sé veigamesti þátturinn og
af því megi í i'aun og veru marka
hina sönnu trú, spegilmynd henn-
ar. Því trú og siðgæði hljóta að
vera nátengd.
Sem betur fer er maðurinn ekki
að týna S'álinni, það sýna hin miklu
og heOlaríku líknarstörf víða um
heim. Þótt víða í heiminum séu
nú sem fyrr ljótar aðfarir, þá er
það ekki að vilja þjóðanna í heild,
heldur stafar það af ofurvaldi
æstra þjóðarleiðtoga og hervaldi,
sem búið er að skapa, þjóðunum
þvernauðugt.
Hver myndi nú vilja hverfa aft-
ur í tímann um mannúðai’mál, þó
ekki væri lengra en ég man?
Hvernig var farið með vandalausa
unglinga fyrir ca. 70 árum? Þeir
voru flengdir ef þeim varð eitt-
hvað á og sums staðar settir hjá
í mat, og það svo að til voru dæmi
(Framhald á 13. siðu).