Tíminn - 04.07.1961, Blaðsíða 9

TÍMINN, þriðjudaginn 4, júlí 1961.
A3 undanförnu hefur dval-
izt hér skógvísindamaður frá
Chile, Torkil Holsöe prófessor,
sendur hingaJS til lands af
Chilestjórn þeirra erinda aS
kynnast skógrækt á íslandi. Er
það nýstárlegt, að slíkur mað-
ur sé sendur frá svo f jarlægu
ýandi til þess að kynnast þeim
verkefnum, sem hér eru leyst
af hendi.
Holsöe prófessor lauk skógrækt
arprófi við landbúnaðarháskóLarm
í Kaupmannahöfn árið 1930 og
fór að því l'oknu ti'l Bandaríkj-
anna, þar sem hann hélt áfram
námi í skógræktardeild háskólans i
í Harvard í sérgrein sinni, skóg-'
rækt á líffræðilegum grundvelli.
Gerðist hann bandarískur þegn,
og hefur síðan starfað í Bandaríkj
unum og víðar. Fyrst var hann j
kennari við ríkisháskólann í j
Ohio, en síðan þrettán ár prófess-
or í skógrækt. við Vestur-Virginíu
háskólann. Árið 1951 réðst hann
sem sérfræðingur í skógræktar-
málum til Int.ernational Co-opera
tion Administration og dvaldist í
Líberíu fram til 1960, er hann var
sendur til Chile, þar sem hann
mun starfa næstu 2—3 árin.
Holsöe fór héðan til Danmerk
ur á sunnudagsmorguninn, og átti
blaðamaður frá Tímanum kost á
að ræða við hann kvöldið áður
en hann fór héðan.
— Hver var ástæðan til þess, að
þér komuð hingað til íslands?
MÉR ÆGIR JARÐVEGSEYÐ
INGIN Á ÍSLANDI
—Það var samkvæmt ósk land-
búnaðarráðherra st j órnarinnar
Chile, svaraði prófessorinn. —
Suður-Chile eiga menn við svipuð
kjör að búa og hér.. Skógar hafa
verið eyddir, og landið er að fara
forgörðúim, en þangað þarf að
flytja ýmsar trjátegundir, sem
vænlegast er að fá af norðurhveli
jarðar. Þótt einkennilegt kunoi
að virðast, er starf ís'lenzkra skóg
ræktarmanna ekki með öllu ókunn
ugt í suðurhluta Chile, því að
menn þar hafa fylgzt með því,
sem gerzt hefur hér.
— Og hvað hafið þér þá séð
hér, sem yður virðist athygíisvert,
eða hefur ferðin orðið til nokk-
urs gagns fyrir yður?
— Eg get sagt yður það, að
ferðin hingað hefur fari.ð' langt
fram úr þeirn voinum, sem ég gerði
mér, áður en ég fór af stað. Hér
hefur verið unnið mikið að athug
unum á þroska fjölda trjátegunda
frá fjölda staða viðs vegar um
heim — svo mikið, að það er næst
um ótrúlegt, hverju íslendingar ið hafa frá meira en 180 st.öðum
hafa komið í verk. Hér hef ég séð víðs vegar um heiminn. Eg varð
uim 40 misimunaodi trjátegundir alveg undrandi, þegar ég kom inn
á ýmsum aldursskeiðum, sem kom í lerkiskóginn á Hallormsstað,
Torkild Holsöe
sem vex svo vel, að enginn stað-
ur á íslandi mun skila jafnmikl-
uim arði. Mér virðist auðsætt, að
það sé ekki unnt að nýta landið
á ýmsum stöðum á betri hátt en
rneð skógrækt.
— Hafið þér farið víða um
landið?
— Eg fór fyrst til Þingvalla til
þess að skoða gamla furuiundinn,
og síð'an fór ég í Haukadal, í Þjórs
árdai, að Tuimastöð'um og Múla-1
koti, en í dag kom ég austan frá
Hallormsstað. Og þar gaf á að
líta, því að þar hefur maður bæði
hið elzta og yngsta á sama stað.
Það er mikið hægt að læra á Hall
ormsstað, ekki hvað sízt um rækt-'
un lerkis, því að þar eru svo mörg
afbrigð'i til af sömu tegundinni.1
Samanburður á þroska þeirra verð
ur býsna lærdómsrikur áður en
langt líður.
Svo er það sitkagrenið hér á
Suðuriandi. Það virðist gegna
sama hlutverki hér og lerkið fyrir
austan. Mér finnst það vaxa af-
bragðsvel, þar sem staðhættir
henta því, og megi gera sér mikl-
ar vonir um ræktun þess.
— En hvernig leizt yður á land
ið í hei'ld.
— Mér ægir hin mikla jarð-
vegseyðing, sem hér hefur átt sér
stað og hið „dauða“ land er til
engra nytja. Það gleður mann, að
nú er verið að stöðva eyðiinguna og
rækta landið að nýju. En mikið
verk er fram undan. Annars mun
fsland eiga það að nokkru úrkom-
unni að þakka, að það skuli ekki
allt hafa eyðzt. eftir að birkiskóg
arnir hurfu. Það hlýtur að vera
skylda þj óðf'élagsins að rækta
skóg til viðarframleiðs.lu, þar sem
það er hentugast, því að nú >
sýnt, að þetta er unnt. íslending-
ar geta ræktað mest af þeim við'i
og því timbri, sem þeir þurfa í
framtíði.nni.
— Hvaða álit hafið þér á því,
sem samþegn yðar, Pough, sagð'i í
við'tali í blaðinu. hér um daginn?
— Það er mjög leitt til þes.s að
vi.ta, að menn, sem koma hér í
skyndiheimsókn, skuli fella dóma
um hluti, er þeir bera sýnilega
ekki skynbragð á, svo sem gróður-
skilyrði landsins. Það er afleitt.
Fleira vil ég ekki segja um það.
En að endingu vildi ég aðeins
þakka hjartanlega alla þá fyrir-
greiðslu. sem ég hef fengið hjá
íslenzkum starfs'bræðrum mínum
og Skógrækt ríkisins. Og ég get
fulilvissað yður um það, að ég hef
lært mjög margt af ferð minni
hingað. Eg get bæð’i notað reynslu
ykkar beinlínis við störf mín í
suðúrhluta Chile, og einnig munu
sambönd ykkar við fjölda manns
um allan heim, geta orðið mér að
lið'i. Eg gat. ekki ímyndað mér fyr-
irfram, að skógræktarmen'nirnir
ykkar væru komnir svo laogt,
sem raun ber vitni um.
Það var í fyrrahaust, nánar í
tiltekið sunnudag 2. október,
að leið mín lá til Borgar-
f jarðar.
Við fórum níu saman á tveim
Rússa-jeppum, sem auðveldlega
fóru blautustu og bröttustu brekk-
umar á Mjóafjarðarheiði. — Og
eftír ágætan miðdag á matsölunni
í Borgarfirði, þótti okkur rétt
mátulegt að bæta Húsavíkurheiði
við daigleið'ina, sem ljúka átti
niðri í Mjóafirði að' kvöldi.
Nokkrar tafir urðu á heiðinni
vegna benzínstíflu og 'lætur að
líkum, að lítill tími var til skrafs
og viðstöðu í Húsavk. Anna Þor-
steinsdóttir, sem þar býr ásamt
bræðrum sínurn Antoni, Ragnari
og Jóni, hafði þegar til góð'-
gerðir fyrir mannskapinn. En að
þeim þáð'um var snarazt af stað.
Um margt hefði maður þó kosið
að fræðast frekar en orðið gat
varandi þetta byggðarlag, sem
nú er svo fáskipað en áður fæddi
fjölda manns.
Svo líða stundir fram og komin
góa á nýju ári og ég er veður-
tepptur á Seyðisfirði. Og sem
blaðamanni sómdi, þá fór ég að
svipast eftir efni. — Mér er sagt
þar búi aldinn Húsvíkingur. Elís
Guðjónsson, og fer nú á fjörurn-
ar eftir viðtali í þeirri von að
fleiri en mig kunni að fýsa að
heyra um gamla daga í víkinni
„f.eitu og ljótu“ eins og Húsavík
hefur veri.ð nefnd í samanburði
við þá „fögru og rnögru", Njarð-
víkina, sem liggur hinum megin
við Borgarfjörðinn.
Elías hefur átt heima í Vina-
minni í mörg ár síðan hann fór
frá Húsavík og jafnan haft nokk-
urn buskap. — Hann er fæddur á
Nes-Ekru í Norðfirð'i 11. sept.
1876, og föðurættin norðfirzk, en
Sigríður á Þórhóli er systir Elísar
Sigfús kaupmaður Sveinsson og
hann voru systrasynir.
Við snerum talinu norður til
Húsavíkur og til „gömlu dag-
anna“. Þá var stundum líflegt í
Húsavík. Lætur nærri að upp úr
aldamótunum hafi verið þar um
100 manns á sumrum. Byggð býli
í vikinni voru bá fjögur: Húsavík,
99
Víkin feita og ljóta“
heimajörðin, Hóishús og Dallands-
partur frammi við sjóinn og Dal-
land innar. En á sumrin flykkt-
ust menn að til róðra, þar á með-
al allmargt Færeyinga. Þeir komu
með póstskipinu í byrjun júní,
stundum kom „Smyrillinn“ með
þá, skip sem ríkið (danska) átti,
og dreifði þeim á hafnimar. í
Húsavík voru flest sex bátar, þrír
og þrír í „félagi“, sem kallað var,
en við félagið störfuðu venjulega
tíu manns. — Oft voru þetta sömu
mennimir ár eftir ár. Pétur nokk-
ur Hansen t.d. í 20—30 ár. Það'
voru mestu ágætismenn Færey-
ingarnir, við' umgengumst þá rétt
eins og heimafólkið og árekstrar
voru fátíðir. Mönnum fannst þeir
kannski stundum eins og svolítið
skinhelgir í trúmálum, en hver
hefur nú sina siði. Dug'legir vom
þeir að bjarga sér og sjaldan i
mun aflinn hafa verið undir 30;
skpd. á bát en stundum meiri.
Róðrar voru stundað'ir fram í
september.
Bank á Vestdalseyri byggði;
verbúð niðri við sjóinn og þar
héldu þeir til Færeyingarnir. Síð-
ar keyptum við, tveir bændur,
þetta hús og leigðum þeim.
Greiddar voru' 500—600 kr. fyrir
„félagið“ og allt upp í 1100 þegar
bezt aflaðist, en það var töluverð
ur peningur þá.
Færeyingarnir voru sparsamir
og virtust ekki gera miklar kröfur
til lífsins. Þeir urðu ósköp kát-
ir þegar ég lét þá fá dilk í pott-
inn er leið að brottför. Það komst
svo upp í vana. Gat þá komið fyr-
ir, ef ég varð seinn fyrir með
lambið, að þeir minntu míg hóg-
værlega á að þá vantaði kjöt, því
nú væru þeir á förum!
Það var stutt að sækja frá
Húsavík. Gjarnan var róið á byrj-;
uðu norðurfalli, farið grunnt út
og suður og fallið látið bera norð
ur með víkinni að Gletting, en þar
kastaði það nokkuð frá landi og,
aftur suður á bóginn.
Allir Húsavíkurbændur áttu
/
Eftiríarandi samtal við Elís GutSjónsson í Vina-
minní á Seyðisfirði er úr nýkomnum Austra, blat$i
Framsóknarmanna á Austurlandi. — Elís bjó
30 ár í Húsavík eystra og segir frá lífinu þar.
báta á þessum árum og sóttu sjó
meira og minna, t.d. fyrir og eft-
ir slátt. E;n landbúskapurinn var
þó látinn sitja fyrir.
Kýr voru 3—4 í Húsavík, en
færri á hinum búunum, hestar 10
— 20 og oft lítið notaðir. Sauðfé
var auðvitað aðal stofninn. Munu
hafa verið um 1000 fjár á fóð'rum
í víkinni á þessum árum. Eitthvað
af því var' eign húsmanna, sem
oft voru á bæjum. Annars voru
bændur tregir til að láta þeim í
té slægjur og haga fyrir margar
kindur, helzt ekki fleiri en svo
sem eins og tíu. Mínir menn höfðu
þó stundum fleiri, einn hátt í 50,
en þeir ræktuðu sér þá smábletti
sjálfir.
Beit er þarna mikil og góð og
þari oftast nægur. Menn voru
góðir með bagga handa kindinni.
Og oft nægði hálfur baggi. AJltaf
var töluverður hluti ánna tví-
lembdur. Af þetta 200 ám, sem ég
hafði, munu fyllilega sjötíu hafa
gengið með tveim lömbum að öll-
um jafnaði. Aldrei var fé géfinn
matur þarna á þessum árum. Og
meðalanotkun eins og nú á sér
stað þekktist ekki. — Hvað skyldi
vera eftir af lambsverðinu núna, I
þegar lyf eru frádregin? — í
Sláturfé var rekið til Seyðis-
fjarðar, tvær dagleið'ir, með gist-
ingu í Stakkahlíð. Þó'minnist ég
þess, að einu sinni var rekið frá
Húsavík í Selstað'i á einum degi.
Slátrað var á Vestdalseyri.
Aðflutningar fóru fram á sjó á
árabátum auðvitað, þar til mótor-
bátar komu til sögu. Allt var sótt
til Seyðisfjarðar — og þangað var
fiskurinn fluttur. Þá var Gránu-
félagið í blóma. Síðari ár mín í
Húsavík var reynt að draga sem
mest að á suimrin. Aldrei man ég
eftir að hafa heyrt um slys í þess
um ferðum, sem oft hljóta þó að
hafa verið all vossamar í misjöfn-
um veðrum. Og stundum fengu
karlarnir sér í staupinu eins og
gengur. En höfnin í Húsavík
verður að teljast fremur góð eft-
ir því sem orð'ið getur við líkar
aðstæður.
Mannfundir og skemimtanir?
Þa var heilmikið um dans og
gleðskap. Unga fólkið lét sig ekki
muna um að skondra yfir Nesháls
til Loðmundarfjarðar. Og oft var |
dansað í Vikinni. Þá voru til
harmónikkur og rnenn, sem ekki
þurfti að kaupa dýrt til að taka ’
lagið. Einn þeirra var Sveinn á
Brimnesi, sem siðar varð sífjr-
bóndi í Fagradal í Vopnafirð'i.
í anman stað var messað í
Húsavíkurkirkju fjórða hvern
sumnudag. Eg man fyrst eftir
torfkirkju með gluggum á stöfn-
um auk stólglugga, sem svo var
nefndur. Þá kirkju sem nú stend-
ur, byggði Jón Þorsteimsson á
Álfhól sumarið fyrir mikla rokið,
sem feykti öllum bæjarhúsunum í
Húsavík. Kirkjan eim stóð. Járnið
á henni. var allt útpikkað eftir
grjótflugið. Og ein flísin í þakinu
stóð inmi í langbandiH
Hér að framan hef ég endur-
sagt mokkuð af því, sem El.ís í
Vimaminni sagði mér frá lífi og
störfum í þeirri byggð Húsavík á
hans þarvistardögum. Eg innti
hanm eftir stórtíð'indum, en hann
kunin engin, kvað mönnum yfir-
leitt hafa búnazt vel þarna, og
surnir du'gandismenn haft tölu-
verð umsvif eins og Árni Jón og
Gunnar frá Fossvöllum.
— Síðar hafa aðrir menn sagt
rtiér að þá hafi stundum veri.ð all-
agas.amt í víkinni og Elís gengið
manna bezt fram í sáttastarfi
enda virtur umfram að'ra á þeim
slóðum. —
Eg spurði hvenær um hams daga
hefði verið erfiðast að bjarga sér.
Hann telur að þröngt hafi verið
í búi hjá mörgurn, t.d. á Norð-
firði, fyrir og um aldamót — og
stundum lokað reikninigum að
hausti. Síðan hafi rýmkazt hagur
manna fram yfir fyrra stríð, en
þyngt að eftir stríðs'lok og orð'ið
bágast upp úr 1930.
Um Elís sjálfan veit ég raunar
þetta eitt til viðbótar því, sem
þegar er greimt um æt.t hans og
uppruna. — Tíu ára gamall flut-
ist hann til Húsavíkur, var þar til
16 ára aldurs, er hann gerðist sjó
maður hjá Sveini í Brimnesi. Þar
var hann tvö ár, reri svo eitt
sumar í Húsavík, fór þá til Norð-
fjarðar, var þar nokkur ár og
kynntist þar Guðbjörgu konu
sinmi. Þau gif'tust og reistu bú í
Húsavík 1903' og bjuggu þar til
1931, er þau fluttust til Seyðis-
fjarðar, þar s.em þau hafa búið
síðan. Bömin urðu tíu, en fjögur
eru nú látin.
Elís Guðjónssyni er áreiðanlega
anmað tamara en tala um sjálf-
an sig þó kominn sé á raupaldur-
inn! — Og þegar ég bjóst til ferð
ar eftir að kona hans hafði borið
okkur kaffi, þá vék hann mér af-
síðis og sagði: Ef þú setur eitt-
hvað af þessu á prent, þá láttu
mín helzt að engu getið. Og a.m.
k. fellirðu niður, ef ég hef sagt
eitthvað, sem getur meitt ein-
hvern. — Það var þá líka hættas.t
við! — Eg veit, að þetta á ég ekki
að setja á prent og e.t.v. verður
Elís mér reiður. En ég geri það
vegna þess að það er sú eina lýs-
ing, sem ég get gefið lesendum
mínum á þessum aldrað'a viðmæl-
anda mínum, og hún segir líka
kannske meira en langt mál.
Að lokum læt ég þess getið, að
mér þykir stórum betur farið en
heima setið, að hafa komið 'í
Húsavík O'g seinna átt kvöldstund
með þeim ágæta manni Elís í
Vinaminni, sem lifði þar sín mann-
dómsár. V.H.