Tíminn - 01.08.1961, Blaðsíða 13

13
ífM-ÞN-N, þriðjudaginn 1. ágúst 1961.
Indíánar frá Navajo þjóðflokknum í skrúðgöngunni í Flagsfaff.
A INDÍÁNAHÁTÍÐ
(Framhaid af 4. síðu)
sinni græddi á vindmyllum, en
þar sem þær eru úr sögunni að
mestu, hefur hann ekki selt eina
einustu í 15 ár. Eftir sem áður
bar fyrirtækið vindmyllunafnið, en
seldi nú ýmsar rafmagnsvörur og
gekk ágætlega. Skömmu áður en
við komum, hafði gamli maður-
inn flutt úr húsi sínu og út í bíl-
skúrinn, sem hann hafði innrétt-
-að fyrir sig og konu sína, svo að
dóttir hans gæti flutt inn með
sín börn.
Þarna höfðu þau smáboð inni
fyrir okkur og ýmsa bæjarbúa og
var vel til vandað. Eg fann það
fljótlega, að gömlu hjónunum
þótti mjög vænt um komu okkar.
Þeim fannst það vera heiður að
hafa útlendinga í húsinu. Gamli
maðurinn skildi samt ekki, af
hverju við bjuggum hjá honum,
honum fannst hann ekki vera
verður þess, „bara einfaldur al-
þýðumaður". Við útskýrðum fyrir
honum, að það væri einmitt það,
sem við værum að leita að. Okk-
ur langaði til að kynnast þjóðinni
eir.s og hún er í lífi og starfi,
e'.’ú ei ' op við sjáum hana á
kvikmyndatjaldinu eða í mynd
amerírka túristans.
Er við kvöddum þessi hjón
morgun og gáfum þeim þjóð
fána ohkar, táraðist gamla konan,
<■- hann varð klökkur. Tengdason-
ur mannsins kom til okkar og
sagði, að þetta hefði verið stór
stund í lífi gamla mannsins og
hann myndi ekki gleyma okkur
strax. Er við renndum úr hlaði,
laumaði sá gamli að okkur þýzku
víni, er hann hafði haft í fórum
sínum í mörg ár.
Glæpalýður, lögregla
og varðhundar
Um miðnætti komum við til
höfuðborgarinnar í Nýju Mexíkó,
sem heitir Santa- Fe. Er hingað
var komið ákváðum við að gista,
en þar sem Santa Fe var ekki á
prógramminu, höfðum við engan
gististað og það var of kalt til að
sofa undir berum himni. Eftir
nokkrar vangaveltur ákváðum við
að leita á náðir lögreglunnar og
biðja um gistingu í fangelsinu.
Eftir nokkuð þóf fundum við svo
lögreglustöðina og var Harry
sendur inn, enda vanur að finna
ráð, er í vanda er komið.
Eftir skamma stund kom hann
svo út og bar okkur þau tíðindi,
að lögreglan væri reiðubúin að
hýsa okkur sex, en því miður
væri allt fullt. Svo yrðu þeir að
skrifa okkur upp fyrir flakk. En
þar sem allir lögreglumenn eru
beztu menn, þrátt fyrir allt, þá
útveguðu þeir okkur gististað i
félagsheimili samtaka, er nefnast
„Boys Club of America“, og eru
til að hjálpa afvegaleiddum ung-
lingum. Var okkur fenginn lög-
regluþjónn til að sýna okkur leið-
ina og gæta okkar, enda þurfti
þess með.
Félagsheimilið var í fátækra-
hverfi því, sem Mexíkanar búa í
og er ekki óhætt fyrir ókunnuga
að vera á ferli eftir miðnætti.
Eftir að við höfðum komið okkur
fyrir, vorum við læst inni og lof-
aði lögreglan að gæta hússins um
nóttina, og var varðhundur einn
mikill fenginn til að gæta bílsins
úti í porti. Sögðu þeir, að ef við
hefðum ekki hundinn, mættum
við búast við að bílnum yrði
stolið eða hann stórskemmdur.
Slík var grimmd hundsins, að
hann snerist gegn öllum nema
húsbónda sínum, svo að við kom-
umst ekki út úr húsinu fyrr en
næsta morgun. Þarna sváfum við
svo á leikfimisdýnum í stórum
leikfimissal. Ekkert sérstakt bar
til tíðinda, nema skömmu áður en
við fórum að sofa, skoðuðum við
útisundlaugina og vorum hrakin
aftur inn í húsið með grjótkasti
utan úr myrkrinu. Lögregluþjónn
sá, er átti að líta eftir okkur um
‘nóttina, sagði þetta hafa verið
nokkra stráka, er héldu, að ein-
hverjir væru að brjótast inn i
húsið.
Indíánar og Indíánamunir
Næsti dagur var sunnudagurinn
2. júlí og vorum við snemma á
ferli til að hafa tima til að skoða
Santa Fe, sem er mjög athyglis-
verð og skemmtileg borg. Öll hús
eru byggð í mexíkönskum bygg-
ir.garstíl og er borgin varðveitt
með lögum til að haWa þessum
einkennum. Þar af leiðandi eru
öll hús byggð í þessum stíl nú og
sáum við mörg slík í smíðum.
íbúar hafa mestar tekjur af ferða-
mönnum, og svo er þinghús og
skrifstofur fylkisins þarna. Megnið
af fóikinu eru Indíánar og Mexí-
kanar.
I miðbænum =átu Indíánarnir
meðfram öllum húsveggjum í
skugga og höfðu varning sinn
breiddan fyrir framan sig Flest.
sem þeir seldu, voru handuhnir
l’.stmunir úr leir. silfri og stein-
um Við verzluðum við þá. og
keypti ég þar allmerkari regnguð
úr leir og handmálaðari '-'arla var
ég fyrr búinn að borge gripmn.
en regnið streymdi úr lofti eins
og hellt væri úr fötu Rigndi svo
næstu tvo dagana, eða þangað til
að ég tróð regnguðinum í eitt
hornið á ferðatöskunni. Vildu fé-
lagar mínir, að ég henti gripnum,
sögðu, að það mundi rigna alla
leið, ef ég gerði ekki svo. Sagði
ég þeim, að ég hefði hent guðin-
um og vita þeir ekki enn í dag,
að hann er með í förinni.
Skoðuðum við síðan nokkurs
konar byggðasafn, sem sýndi
menningarstig Indíánanna, sem
búið höfðu í Nýju-Mexíkó í aldir.
Var safn þetta mjög merkt og rifj-
aði upp fyrir mér allar Indíána-
sögurnar, sem ég las í æsku. Santa
Fe er með skemmtilegri borgum,
sem ég hef séð að svo komnu hér
í Bandaríkjunum og má þar þakka
að keppzt hefur verið við að láta
hana halda öllum gömlum ein-
kennum.
í kjarnorkuborg
Bandaríkjanna
Við kvöddum Santa Fe um eftir
miðdaginn og héldum til Los Ala-
mos, sem er kjarnorkuborg Banda
ríkjanna, borg sú, er fyrsta kjarn-
orkusprengjan- var framleidd í, sú,
er varpað var á Híroshíma í síð-
asta stríði. í Los Alamos bjuggum
við hjá ungum vísindamanni og
konu hans. Hann hefur starfað
við stofnunina í Los Alamos,
Scientific Laboratory, í tvö til
þrjú ár. Stofnunin er rekin á veg-
um Kaliforníuháskólans fyrir U.S.
Atomic Energy Commission.
Um kvöldið var enn eitt boðið
fyrir okkur, en þetta var nokkuð
sérstakt, þar sem allir gestirnir
voiu vísindamenn, er störfuðu við
stofnunina. Mestur hluti kvöldsins
fór í að ræða kjarnorkumál og
kjarnorkusprengjur. Tjáði einn
vísindamaðurinn mér, að Banda-
ríkjamenn geti nú gjöreytt öllu
lífi á þessari jörð 15 sinnum. Sá
hinn sami hafði starfað þarna síð-
an atómsprengjan fræga var fram-
Ieidd, en var nú kominn yfir í
deild þá, er hefur með friðsam-
lega notkun kjarnorkunnar að
géra. Hann sagði, að vísindastofn-
unin væri að færast meira og
meira yfir í rannsóknir í þágu
friðarins og framtið mannsins hér
á jörðinni Helmingur stofnunar-
'■ ... he.ur með kjarnorkuvopn
að gera. en hinn helmingurinn
v.'inur að kj norkutilraunum í
þágu raai .Avnsir.s.
'•ví ir mé n
sn' l"tt'.' kv'i;:l
ótlenzkur námsmaður væri gest-
ur í kjarnorkuborg Ráðstjórnar-
’ rirna -q gæti talað vi. ví nda
r 'im ve hȒrra.
Mánudagsmorgttninn fór í að
skoða Los Alamos og keyra á
milli rannsóknarstofnana. Ekki
fengum við þó leyfi til að sjá
rannsóknarstofurnar, þar sem við
höfðum sótt um leyfið með aðeins
10 daga fyrirvara. Það þarf 30
daga fyrirvara og þarf að fara í
gegnum Washington og FBI, að
mér skildist. Var mjög athyglis-
vert að aka þarna um, þrátt fyrir
það, að geta ekki skoðað rann-
sóknarstofurnar. Los Alamos stend
ur á fallegum stað í Nýju-Mexíkó,
átta þúsund fet yfir sjávarmál.
Borgin hefur verið öllum opin í
nokkur ár og girðingin tekin nið-
ur, sem í eitt sinn skildi þessa
sérstæðu borg frá umheiminum.
Nú er aðeins sterkur vörður um
helztu byögingar og staði, sem al-
menningur má ekki koma á. íbú-
ar eru um 10 þúsund og allir
starfsmenn ríkisins, fyrir utan
konur og börn. Öll hús eru í eigu
rík.sins, svo og verílunarhiri, en
öll verzlun er rekin af fyrirtækj-
um. Þá hefur fólkið þarna kvik-
myndahús, sundlaug, samkomu-
hús, veitingastað o. m. fl. Menn
hafa*l»ð, sem þeir þurfa með, og
geta’ farið frjálsiir ferða sinna,
hvert, sem er. Öllu er svo hagan-
lega fyrir komið, að enginn sagð'i
sér leiddist að ráði.. Þarna eru og
skólar fyrir börnin og ýmsir
kirkjusöfnuðir.
Klukkan ellefu var okkur ekið
á heilsuverndarstöð kjarnorku-
stofnunarinnar og tilefnið var
nokkuð merkilggt, að mér fannst.
Þarna vorum við beðnir að gerast
sjálfboðaliðar og láta renna okkur
inn í maskínu eina, sem telur
geislavirkni líkamans. Okkur brá
vig er við vorum beðnir um þetta
og vissum ekki, hvað við áttuim að
segja, en þar sem ungir menn eiga
að vera hetjur, þá þorðum við ekki
annað en segja já.
_ Maskína þessi er óskaplega fyrir
ferðamikil, er höíð í kjallaranum
og er vel varin. Voru okkur feng
in sérstök föt, sem einna helzt
líkjas.t þeim, er læknar eru í við
uppskurði, og skó úr pappa. Er
við vorum komnir í, litum við út
eins og englar, sem sendir eru
niður á jörðina til þess að líta
eftir syndurum. Vísindamaður sá,
er, framkvæmdi athöfnina, út-
skýrði þetta fyrir okkur mjög ná-
kvæmlega og lofaði að gleyma okk
ur ekki inni.
Fyrstur inn var Roy og rann
hægt og rólega inn í mælitækið,
sem helzt líkist sívalning með opi
á öðrum endanum, en þangað renn
ur sleðinn á spori. Þarna var Roy
í tæpar fimm mínútur og alla vega
litir lampar og mælar blikkUðu á
veggjunum. Áður gn Roy var
rennt inn, fékk hann lítinn hnapp
ef svo illa skyldi fara, að hann
gleymdist inni eða hann hefði inni
Inkunarkennd.
Þá var mér rennt inn, með þenn
an hnapp i hægri hendi, en hjart
að í þeirri vinstri. Er ég var á
leiðinni inn, fannst mér, að verið
væri að grafa mig lifandi. Inni
var lítið ljós í öðrurn endanum
o<? ekkert rúm til þess að hreyfa
sig. Loftið var þungt og mollulegt.
Hélt ég, að ég myndi annað hvort
deyja af hræðslu þarna inni eða
ýta á hnappinn, en er inn var kom
ið fannst mér þetta allt furðulegt
og gat ekki annað en hlegið að
þessu ÖIlu. Þarna var ég í fimm
mínútur og er ég var á útleið.
sagði vísindamaðurinn að ée væri
fyrsta fórnardýrið frá íslandi
Ei.nnig kom í Ijós. að ég hafði
hæstu geis'latalninguna á sek-
úndu og mér til mikilla1' ánægju.
sagði apparatið. að ég væri við
mjög "óða heilsu Síðan var hveri
um af öðrum rennt inn og út aft-
ur. Eyes-sus frá Eþíópíu var og sá
fyrsti frá sínu heimalandi Ástæð
an fyrir því, a?i við vorum beðni"
að gerast sjáJfboðaliðar er sú
að beir revna að fá nákvæma hus
mynd um geislamagn í mönnum
'im allan heim
M»iðurslfiagur o« InHíánar
Enn einu sinni breyttum við
prógrammi okkar og í þetta sinn
tókum við á okkur krók og héld-
um til Flagstaff í Arizona. en þar
fréttum við af mestu Indíána-há-
tíðahöldum sem haldin eru í þess.u
landi. Eru þau kölluð „AU Indian
Pow Wow“ og eru haldin árlega
í Flagstaff. Og enn einu sinni höfð'
um við ekki stað til þess að dvelj
ast í, svo að við snérum okkur til
héraðslögreglunnar, sem var stað-
sett þarna. Hittum við sjálfan
„sheriffinn11 og tók hann okkur
vel og lofaði að hýsa okkur í stein
inum í tvær nætur. Ekki nóg með
það, heldur gerð’i hann okkur að
„Honorary Deputy Sheriffs11, eða
heiðurslögreglum og lét okkur fá-
passa. Svo að við erum nú „sher-
iffs“ í öðru stærsta hérað'i Banda
ríkjanna. Eins og nærri má geta,
erum við mjög upp með okkur
af nafnbótinni.
Sváf.um við öll mjög vel í „stein-
inum“ og næsta morgun bíttum
við einn af höfðingjum *idíán-
anna, Preston Keevama, mjög vel
menntaðan mann og sérlega greið-
vikinn. Sá hann síðan um okkur-
þarna um daginn, sem var síðasti
dagurinn af þremur. Fyrst um
morguninn höfðu þeir skrúðgöngu
eina mikla og voru þátttakendur
frá 14 þjóðflokkum úr öllum horn
um Ameríku. Var mjög gaman að
sjá hina skrautlegu búninga þeirra
og furðulegar siðvenjur. Þarna
voru og fjórar lúð'rasveit.ir Indí-
ána og voru allir meðlimir í full-
um skrúða. Þá mátti sjá bráðfal-
legar Indíána-stúlkur, með skart-
gripi upp á 10 þúsund dollara hver
og Indíána í búningum, er gengið
höfðu frá_rnanni til manns nokkr-
ar aldir. Öð’ru hvoru nam gangan
staðar og stigu Indíánarnir villtan
dans á götunni og ráku upp sín
frægu öskur. Öskur, sem geta
fengið kalt vatn til að renna á
milli skinns og hörunds. Var gang
an rúman klukkutíma að fara hjá.
Allt í kring um mann suðuðu kvik
myndavélar ferðamanna og sagði
Keevama okkur, að Indiánum lík-
aði þetta ekki, þar sem þeir segja
að hverja mynd, sem tekin er af
þeim, geti sá, er tekur myndina,
notað til þess að hafa vald yfir
Indíánanum.
Hundruð Indíána og
hundruð ferðamanna
Eftir hádegi höfðu þeir svo
„Rodeo“, en það er mjög vinsæl
íþrótt hér í villta vestrinu. Þátt-
takendur skiptu tugum og voru
allir Indíánarnir klæddir sem kú-
rekar. Þeyttust þeir þarna á snar-
villtum hestum, sem aldrei höfðu
verið beizlaðir fyrr og á nautgrip
um, sem varla höfðu áður séð
menn. Var þetta mjög skemmtileg
keppni og sk’il ég~efóki‘*énn, að
þessi villtu dýr skuli ekki hafa
gengið að Indíánunum dauðum
Um kvöldið komu svo Indíánam
ir saman á leikvangi Flagstaff, og
skiptu þeir hundruðum, ef ekki
þúsundum. Þar sem þetta var síð-
asta kvöldið. átti að dansa mikla
Indíánadansa og syngja gamla.slag
ara. Um níu-Ieytið streymdu. svo
þátttakendur á völlinn og voru
hér aftur fulltrúar frá sömu 14
ættflokkunum. Klæðnaður var enn
skrautlegri en um daginn og tölu-
vert fleiri þátttakendur. Sýndu
þeir allar tegundir af dönsum, svo
sem stríðsdansa, regndansa, gift-
ingardansa, trúarlega dansa og
m fl þess háttar Á eftir fengum
við tækifæri til að tala við höfð-
ingja flestra flokkanna og spjöll-
uðum við þá góða stund.
Er við komum aftur til baka
til lögreglustöðvarinnar til að eyða
enn einni nótt í „steininum". vor
um við öll sammála um, að þessi
dagur væri einhver sá merkasti
í all.ri ferðinni Er Keevama skiWi
við okkur. sagði hann: „ Þó að
b’ð ferðuðust á milli Indiánasvæð
anna í heilt ár, myndu þið aldrei
sjá eins mikið og hér í dag“.
i V.
.Jón H. Magnússon.
i
San Franciseo
15. júlí 1961.