Tíminn - 16.12.1961, Blaðsíða 15

J □ L A B LAÐ TIMANS 1961
15
VERMENN VERÐA ÚTI
(Framhald af U. síðu).
slétt af'jökli, og það feiknaveður, að ekki
var stætt. Við fóium að pjakka með stöf-
unum niður í snjóinn til að reyna að fá
eitthvert skýli, sem við gætum setzt í.
Fylltist það jafnharðan af snjó. Urðum
við þó fegnir að fleygja okkur þar niður,
því að þreyta og kuldi gen^u mjög nærri
okkur. Eftir þetta kom dimman, og hafði
þá hver lítið af öðrum að segja, og mátti
svo segja að hver og einn berðist við
dauðann. Ég get ekki greinilega sagt frá
öðium en sjálfum mér þessá nótt. Átjf
ég eins og flestir hinna nóg með sjálfan
mig, og var lítt fær um að rétta öðrum
hjálparhönd. Ég lá lítið niður, gerði allar
tilraunir til að halda á mér hita. Ég
lagðist á bakið og barði saman fótunum
og hafði yfir höfuð þá hreyfingu, sem ég
frekast gat.
Litlu eftir dagssetur andaðist drengur,
17 ára, og heyrði ég til hans hljóð eða
andvarp, um leið og hann skildi við.
Nálægt miðri nóttu heyrði ég angistar-
óp, og fór að huga frekar að því. Vaiyþað
Egill Jónsson, mágur minn, frá Hjálms-
stöðum, og var hann fastur í fönninni,
berhöfðaður og berhentur á annarri
hendinni. Hann hafði misst höfuðfatið
og annan vettlinginn. Eftir mikla erfiðis-
muni náði ég honum á fætur og batt
tveim vasaklútum um höfuð hans, en
hendinni fór ég að reyna að koma í
buxnavasann. Var hún þá stálgödduð og
ósveigjanleg, og sagðist hann ekkert
finna til hsnnar. Ég gat ekki yfirgefið
Egil svo á sig kominn, enda gat hann
furðanlega staðið uppi, með því að hafa
stuðning af mér.
Nokkru síðar heyrði ég hrópað nálægt
mér og fór að gæta að því. Var það Þið-
rik úr Útey. Var hann einnig fastur i
fönninni og sagðist hafa ákafan brjóst-
krampa, sem hann átti vanda til að fá.
Að lokum tókst mér að ná honum á fæt-
n,,,.ur,.og studdi ég þá svo báða, Egil og Þið-
rik, lengi næturinnar. Eftir að ég hætti
að hafa sjálfráðar hreyfingar, fann ég,
að mig kól bæði á höndum og fótum.
Fram undir dögun vissi ég ekkert,
hvað hinum leið. Þeir voru vitanlega aÍJ
hjálpa, sem eitthvað gátu, hinum sem
litla eða enga björg gátu sér veitt. Undir
dögunina slptaði veðrinu lítið eitt. Sást
þá aðeins rofa fyrir tungli, og komust þá
allir á fætur, hver með annars hjálp, og
voru þá allir lifandi nema áðurnefndur
drengur. Töluðum við saman og mælti
enginn æðruorð.
Þegar var hálfbjart orðið af degi, rauk
hann aftur upp með þeim feikna ofsa, að
langt keyrði úr hófi fram yfir það, sem
áður var. Fannst okkur þá, sem við stæð-
um alveg berir fyrir heljarfrostinu og
hrökkluðumst af stað undan veðrinu.
Voru þar nokkrir sem ekkert gátu kom-
izt, þar á meðal Egill og Þiðrik, og skild-
ist ég þar við þá. Þessi hrina stóð á að
gizka eina klukkustund, og er ég þess
alveg viss, að ef hún hefði staðið yfir
aðra klukkustund þá hefði enginn okkar
komizt lífs.af. Veðrið dró niður um það
bil, að albjart var orðið, og var þó enn
hároksbylur. Sáum við þá höggva fyrir
toppnum á Grímmannsfelli. Vorum við
rétt fyrir neðan Leirvogsvatn, heldur
nær Stardal en Bringum, og höfðum við
þá lítið sem ekkert villst.
Nálægt kl. 9 um morguninn komum
við fjórir eða fimm niður að Bringum,
hinir þrír eða fjórir komu litlu síðar.
Þá bjó á Bringum fátækur maður, Jó-
hannes Lund. Voru þar lítilfjörleg húsa-
kynni og knappt um bjargræði og eldi-
við. Var okkur veitt hin bezta aðhjúkrun,
sem hæg£ var. Fengum við þar kaffi og
nýmjólk, en fórum síðan niður í vatns-
ílát með hendur og fætur, og vorum
þannig niðri í því það sem eftir var af
deginum, og var það óskemmtilegur
dagur.“
VI.
Eftirmáli. Illmæli hrundið.
Við þessar frásagnir er að sjálfsögðu
litlu að bæta hér, þær eru einstæðar fyr-
ir það, hversu gagngert og nákvæmt þær
lýsa hörmungum þeim, sem yfir dundu.
og baráttu mannanna og afdrifum hvers
af öðrum. Vitanlega eru til núlifandi
' menn, sem komizt hafa í eitthvað áþekkt,
en sem betur fer mún allur almenningur
nú til dags hafa litla eða enga hugmynd
um slíkar ógnir. Er og útbúnaður manna
til vetrarferða nú orðinn allur annar en
áður var, auk svo þess yfirleitt breytta
veðurfars til bóta hin síðustu ár, og þess>
vegna vísast, að slíkir atburðir, sem hér
hefur verið lýsl, séu almenningi ekki
svo ofarlega í hug þessi árin, sem oft
var á liðnum tímum.
Ég vil þó ekki skiljast svo við frásögn
sr. Rlagnúsar Helgasonar, að vikja ekki
lítillega að því í lokin, hvað þar er gefið
í skyn um orsakir slysfaranna á Mosfells-
heiði. Þótt það sé að visu með vægum
orðum, og nánast óbeint, parf engum að
dyljast að hverju er látið liggja. Það á
að hafa verið næturgistingin á Þingvöll-
um, hjá prestinum, sr. Símoni Bech og
fólki hans. Ekki kemur til mála, að sá
mæti maður sr. Magnús hefði farið að
gefa þetta í skyn nema því aðeins, að
þetta hafi raunverulega verið í almæli,
sem það líka var, og það m. a. s. eftir 40
ár, sem liðin voru. Þeim félögum átti á
Þingvöllum að hafa verið kúldað fjór-
um og fjórum saman í rúm, þreyttum og
köldum, í óupphituðu herbergi, ekkert
hirt um að þurrka af þeim vosklæði eða
sokka, o. s. frv. „Engir váru þar eldar
gervir né skipt um klæði ok váru þeir
vátir ok frernir“, eins og sagt er um
næturvist eina í Bjarnar sögu Hítdæla-
kappa. Ekki hafi þeim félögum verið
bornar veitingar né annar beini, nema
að prestur vildi þ£, að þeir fengju kaffi
um morguninn, sém síðan átti að hafa
dregizt von úr viti, og hafi þá félaga
því „iðrað þess mjög síðan", að þeir ekki
afþökkuðu þetta kaffi
Þegar svo þessar og þvilíkar ásakanir
gegn Þingvallafólki* 1) tóku, er frá leið,
á sig æ ýktari gcrvi í almannaróminum,
kom þar að lokum, að prestur þóttist
ekki lengur geta látið -þær um kyrrt
1) Presturinn, Símon Bech, d. 1878, mun
hafa verið sonur Vörms Bech, hreþpstjóra
á Geitaskarði, sem nokkuð kemur við sög-
ur i sambandi við Agnes og Friðrik og 111-
ugastaðamorðin. Sr. Símon er talinn hafa
verið mætasti maður, prófastur alllengi í
Árnesþingi, „staðfastur og hirðusamur",
(Æviskrár PEÓ) en e. t. v. eitthvað hjá-
rænulegur, ef dæma má eftir (skop)mynd
og frásögn í ferðabók Bandarikjamanns,
J. Ross Browne, (The land of Thor). Sr.
Síman Bech var kvæntur konu af góðum
ættum norðlenzkum, en ekki mun þeim
hafa orðið barna auðið.
liggja, né undir þeim búið. Skrifaði hann
þá greinarstúf í Þjóðólf árið eftir slysið
og bar af sér sakir og sínu fólki. Segir
prestur, að þeim ferðamönnum hafi verið
búinn sá beini, sem tiltækur var miðað
við híbýlakost og aðstæður, en allir hafi
þeir verið vel búnir að vistum og skjól-
fatnaði, að því hann hafi bezt vitað, enda
hafi þeir ekki gert sér né fólki sínu á
neinn hátt aðvart að þeim væri neitt að
vanbúnaði, áður en þeir lögðu á stað um
morguninn.
Önnur grein birtist í Þjóðólfi, aðsend,
þar sem enn er sveigt að Þingvallafólki,
en síðan féllu skrif þessi niður, en orð-
rómurinn virðist hafa verið furðulega
lífseigur, og fólkið í rauninni legið óbætt
hjá garði allt fram á þennan dag.1)
Ef gera á sér grein fyrir hinu sanna í
þessu efni, er bezt að athuga fyrst hvað
Guðmundur Pálsson hefur til máls að
leggja. Hann segir svo frá í grein sinni
í Óðni, að þeim félögunum hafi verið
„tekið eftir föngum“ á „báðum“ bæjun-
um, „þurrkuð af okkur vosklæði, eins og
hægt var, og eftir föngum veittur beini“.
Kemur þetta ekki vel heim við frásögn
sr. Magnúsar, sem hann þó þykist hafa
eftir „hinum kunnugustu mönnum".
Það er varla efamál. að G. P. getur
þessa sérstaklega i grein =ínni að gefnu
tilefni, þ. á m. væntanloga að frásögn sr.
Jfagnúsar, sem har.n vill með þessu leið-
rétta að þessn leyti Má því segja, að
þetta langvarandi og lifse:ga illmæli um
Þingvallafólk sé þar með að fullu niður
kveðið og um sjálft sig fallið. og þess
vegna undarlegra, að það skuli enn
skjóta upp kollinum, eins og að framan
er getið.
Það verður og að hafa í huga í sam-
bandi við næturgisting þeirra félaga á
Þmgvöllum, að aðstaða öll til gistingar
og beina svo margra manna var að
sjálfsögðu mjög erfið og ófullkomin,
enda má sjá það af mynd þeirri, sem
hér fylgir, sbr. frásögn úr ferðabók frá
þeim tíma, („Land of Thor“), að húsa-
kynni voru mjög lítil á Þingvöllum.
enda var staðurinn fyrir löngu fallinn
í algera niðurníðslu. Upphitun tíðkaðist
ekki í sveitabæjum í þann tíð, og má
það þvl vel vera rétt, að gistingin hafi
ekki verið þeim félögum sem notaleg-
ust. En það er engin sanngirni að gefa
presti og fólki hans þetta að sök, enda
voru menn þessir og sjálfsagt vanir
1) J. Eyþ. tekur þó svari Þingvallaprests
1 Hrakn. og heiðarv. Hins vegar eru þessar
ósönnu og ósmekklegu aðdróttanir enn
teknar upp i nýlega útkominni, ágætri
bók „Öldln, sem leið“ eftlr Gils Guðmunds
son, rithöf.
vosbúð, eins og á slíkurn ferðum, nema
þá helzt unglingarnir. Guðmundur Páls-
son tekur það beint fram, að reynt hafi
verið að þurrka af þeirn vosklæði o. s.
frv. Hitt er svo aftur ósmekklegt úr hófi
fram, þegar látið er liggja að því, að
þag1 hafi verið morgunkaffið á Þingvöll-
um, er dregið hafi þennan ógæfusamlega
di'Ik á eftir sér, og að þeir hafi iðrazt
þess lengi síðan, félagar, að þeir skyldu
þiggja þetta kaffi. Vitanlega getur það
verið rétt, að nokktig hafi dregizt að
reiða fram kaffið, enda voru það engin
hraðsuðutæki, sem húsmæður höfðu á
þeirn árum, sízt að morgunlagi, þegar
taka þurfti upp eld við tað og hrís. Auð-
vitað gekk presti ekki nema gott eitt
til, og eru sakargiftir þessar því í senn
ódrengilegar og fjarri öllum sanni.
Ag öðru leyti hefur það litla þýðingu
að reyna að rekja ,,orsakir“ að slysför-
um S’enr þessum. Þar er sjálfsagt hæg-
ara um að tala en í að komast. Þó virð-
ist það augljóst, að þag hafi einmitt ver-
ið veðurútlitið um morguninn, sem
blekkti þá félaga svo hrapallega, sem
raun bar vitni. Hvergi var ský á himni,
og „draup af bæjarþiljunum, þegar kom
á Kárastaði." Það var og þegar af þess-
ari ástæðu, engin sérstök ástæða fyrir
Þingvallafólk að hafa áhyggjur eða af-
S'kipti af ferðamönnunum, því síður
sem vitað var, að þeir höfðu nógan skjól-
fatnag og annan útbúnað, ef á þyrfti
að halda. Á sama hátt verður þetta veð-
urútlit svo til þess, að þeir félagar uggðu
ekki að sér að taka upp skjólföt í tíma,
enda kemur það frarn síðar, hversu illa
þeir voru við búnir, er veðrið skall á.
T. d. fuku af þeim höfuðfötin, og annað
eftir því. Má með sanni segja, að hér
hafi gætt ekki lítils fyrirhyggjuleysis-,
a.m.k. hjá þeim fullorðnu, sem ferð-
inni réðu, og vissulega bar þeim í öllu
að sjá um, að unglingarnir væru í tíma
klæddir betur til hlífðarfata, því að jafn-
an er veðra von á fjallvegum um þetta
leyti árs, og ekki alltaf gerð boð á und-
an.
Það, sem síðan réð úrslitum, ef svo
miá að orði komast, var það, hversu
veðrið skall snögglega á og allsendis
óvænt, með þeim ógnum, frosthörku og
veðurhæð á svipstundu að kalla, að til
ódæma mun mega telja. Gafst þeim fé-
lögum ekki tíroi til að opna bagga sína
og ná upp hlífðarfötum, enda voru þeir
á algeru bersvæði og hvergi afdreps að
leita. Eftir það má segja, að „hver og
einn berðist vig dauðann“, eins og Guð-
mundur Pálsson orðar það, og má það
reyndar tilviljun heita, að nokkur
skyldi komast lífs af úr þessum ógur-
lega hildarlei'k.
OFT VELDUR LÍTILL NEISTISTORU BÁ
Ll • BRÝNIÐ FYRIR BÖRNUNUM AÐG
ÁT MEÐ ELD • OFT VELDUR LITILL N
EISTISTÖRU BÁL! • CRÝNIÐ FYRIR B
ÖRNUNUM AÐGÁT MEÐ ELD • OFT VE
LDUR LITILL NEISTISTÚRU BÁLI • B
RÝNIÐ FYRIR BDRNUNCM AÐGÁT MEÐ
ELD • OFT VELDUR LÍTILL NEISTIST
ÚRU BÁLI • BRÝMIO FYRIR BÖRNUNU
ALMENNAR TRYGGINGAR
“Ósthússtræi' 9 Sími 17700