Tíminn - 10.05.1962, Qupperneq 6

Málefni barna og ungl-
inga í mesta ólestri
ÁSTA KARLSDÓTTIR
Góðir fimdarmenn.
Innan skamms ganga Reykvík
ingar enn einu sinni að kjör-
borðinu. Eins og við öll vitum,
hefur sami stjórnmálaflokkur-
inn farið með stjórn borgarinn
ar s.l. þrjátíu ár.
Þegar við tökum að hugleiða,
hvemig flokkur þessi hefur
haldið á framfara- og nauð-
synjamálum borgarinnar, virð-
ist fur3u gegna, hvað dugmik-
ið og framtakssamt fólk eins og
Reykvíkingar, athuga það Lítið,
þegar komið er aS kjörborðinu,
hve illa er á málum lialdið á
hinum ýmsu sviðum borgarmál-
anna.
Eg ætla hér aSeins að víkja
að einu þeirra, aðstöðu barn-
anna, hinni uppvaxandi æsku
borgarinnar.
Fyrir rúmum 40 árum, er
Reykjavík var í raun lítill, ró-
legur bær, var það orðið að-
kallandi vandamál, að koma
upp dagheimilum fyrir börn.
Kom það fram í ræðu og riti
nokkurra áhugasamra og skiln-
ingsríkra reykvískra kvenna.
Árið 1924 er Barnavinafélag-
ið Sumargjöf stofnað og hafin
rekstur dagheimilis. Ekkert
hafðist borgarstjórnin að í
þessu nauðsynjamáli og hefur
það veriíð aðalsmerki borgar-
stjórnarmeirihlutans, að hafa
aldrei frumkvæði að neinu því
máli, er til framfara horfði fyr-
ir Reykvíkinga.
Það er ekki fyrr en Barna-
vinafélagið Sumargjöf er búið
að reka daglieimili hér í borg
í 17 ár, að borgarstjómarmeiri-
hlutinn hefur fjárstuðning við
félagið svo nokkm nemur.
Þó að Sumargjöf reki nú 4
dagheimili og 7 leikskóla, er
það langt frá að fylgja fjölgun
borgarbúa, svo við enim sízt
betur á vegi stödd í þessum mál
um nú, en fyrir 40 árum.
Þegar við hugleiðum það,
að umferð á götum borgar-
innar hefur margfaldast síðustu
áratugina, sjáum við, að við er-
um í raun og veru enn verr sett
í þessum málum en þegar kon-
umar, brautryðjendumir, hófu
baráttuna.
Þörf á dagheimilum og leik-
skólum er þó enn brýnni nú en
áður, vegna breyttra þjóðfélags
aðstæðna. Þeim konum, sem
verða að vinna utan heimilis
fjölgar ár frá ári. Kemur þar
margt til, og er núverandi við-
reisnarstjóm heldur völdum
lengi enn, hlýtur þeim að fjölga
til muna. Hjá unga fólkinu er
ástandið þannig, að 'til þess að
einhver möguleiki sé á því, að
það eignist íbúð, verður konan
að vinna utan heimilis og eins
hjá því fólki, sem undanfarið
hefur verið að byggja yfir sig,
verður konan að vinna úti, til
þess að hafa eitthvað upp í þá
hít okurvaxta og verðhækkana,
sem núverandi ríkisstjóra hef-
ur steypt yfir húsbyggjendur.
f sumum borgarhverfum er
hvorki dagheimili né leikskóli,
lóðir ófrágengnar, gangstétta-
lausar malargötur, sem verða í
vorleysingum og haustrigning-
um ein forarbreiða, svo að
mæður geta tæþast látið börn
sín til leiks utan dyra og sjá
það allir, að við slíkt ófremdar
ástand er ekki hægt að búa ár
eftir ár.
Dagheimila- og leikskólaskort
urinn í þessari borg er mjög til
finnanlegur og langir biðlistar
um hvert einasta pláss, er kynni
að losna, en dagheimili og leik-
skólar ná aðeins til barna undir
7 ára aldri. Hvað er hugsað fyr-
ir útivistarþörf barna þeirra, er
nág hafa upp fyrir aldurshá-
mark leikskóla og dagheimila?
Harla lítið eða ekkert. Ag vísu
eru hér nokkrir leikvellir með
gæzlu, en þeir eru miðaðir meir
við böm á leikskólaaldrinum,
en hin eldri og hefur starfsemi
þessi ekki verið rækt sem
skyldi, þó það sé að vísu spor
í rétta átt.
Leiksvæði fyrir stálpuðu böm
in eru fátíð og í sumum borgar-
hverfum alls engin.
Eitt af mest aðkallandi vanda
málum þessarar borgar er mál
barna og unglinga.
Reisa þarf hið bráðasta fleiri
dagheimili og leikskóla, og leik
svæði og leikvellir með kennslu
og eftirliti handa stálpuðu böra
unum og unglingunum er eitt
af mest aðkallandi vandamál-
um borgarinnar í dag og borg-
aramir -iga lieimtingu á, að
stjóm Reykjavíkur hefjist þeg-
ar handa um úrbætur í þessum
málum.
Það þarf að láta borgarstjóm
armeirihlutann rumska af hin-
um væra svefni hins örugga og
yfirgnæfandi meirihluta.
Það þarf að efla frjálslynd-
an umbótaflokk, er tekur rögg-
samlega á málum borgarinnar
og veitir meirihlutanum hæfi-
lega andstöðu og aðhald, er
knýr meirihlutann til að sinna
þeim málum, sem annars
myndu verða látin sitja á hak-
anum, eins og yfir 30 ára
reynsla sannar.
Þess vegna munu fleiri Reyk-
víkiugar en nokkru sinni áður
kjósa B-listann i þessum kosn-
ingum og tryggja setu. að
minnsta kosti 2 fulltrúa Fram-
sóknarflokksins í borgarstjóm
Reykjavíkur.
f grein sem Tíminn birti síðast-
liðinn sunnudag 29. f. mán. var
gerður samanburður á verði er-
lenda áburðarins á síðasta vori og
nú í vor.
Samanburður þessi sýndi hina
stórfelldu verðhækkun sem geng-
in er í gildi með ákvörðun stjórn
ar Áburðarverksmiðjunnar og aug
lýst var 25. f.m. En hækkun þessi
nemur kr. 260.00 minnst á hverri
smálest og hæst kr. 620,00. Á aðal
áburðartegundinni — þrífosfatinu,
er hækkunin kr. 380,00 á smálest.
Veldur þessi hækkun verðsins
þungum búsifjum fyrir bændur og
búalið og leiðir til verðhækkunar
á afurðum Iandbúnaðarins á seinni
hluta ársins og áfram.
Upphafleg orsök verðhækkunar-
innar er vitanlega gengisskráning-
arbreyting sú, er ríkisstjórnin
beitti sér fyrir og gekk í gildi
snemma í ágústmánuði í fyrra.
f greinargerð um áburðarverðið
frá Áburðarverksmiðjunni, sem
meiri hluti stjórnar fyrirtækisins
hefur birt, er hins vegar talað um
verðlækkun áburðarins, sem orðið
hafi vegna þess að breyting á á-
burðarverzluninni hafi verið gerð.
Áburðarverksmiðjan hafi tekið við
rekstri Áburðarsölu ríkisins, en
það hafi leitt til lækkunar á verði.
Menn myndu nú ætla, að stjórn-
in færði rök fyrir staðhæfingu
sinni. Með því að leggja fram
reikninga um innkaup áburðarins
á þessu ári, fragt og aðra kostn-
aðarliði,/ sem áhrif hafa á verðið,
svo að engum vafa væri undirorp
ið að rétt væri farið með.
Þetta gerir stjórnin ekki, hún
virðist forðast það eins og brennd
ur maður eld. Þess í stað birtir
hún verðreikninga yfir þrífosfat
og klórsúrt kali frá Áburðarsölu
ríkisins 1961, en þá var verksmiðj
an ekki búin að taka við rekstri
þeirrar stofnunar. Flestir myndu
nú hafa búizt við og ætlazt til, að
verksmiðjustjórnin birti í sama
formi og samhliða verðreikninga
þeirra sömu áburðartegunda, sem
hún hefur annazt um kaup á, á
þessu ári, svo ag samanburð væri
unnt að gera á því sem þá var og
nú.
/
Jón Ivarsson:
m hækkun áburðarverðsins
En það gerir stjómin alls ekki.
Hún scgir ekki hvert kaupverð-
áburðarins er, ekki hvaða flutn-
ingsgjald hún greiðir né heldur
hverju aðrir kostnaðarliðir nema.
Allt slíkt er eins og lokuð bók
fyrir þeim sem samanburð vilja
gera.
í staðinn fyrir þetta gerir hún
verðreikninga á þessum sömu
tveim tegundum áburðar og kenn-
ir þá við Áburðarsölu ríkisins
„eftir gengisbreytinguna 4. ágúst
1961“.
Vitanlega hefur Áburðarsala
ríkisins engan slíkam verðreikn-
ing þá gert. Áburðarinnkaupin
fyrir það ár vom um garð gengin
löngu fyrr en öll innkaup fyrir
árið 1962 voru gerð af stjóm og
framkvæmdastjóra Áburðarverk-
smiðjunnar, sem tók við rekstrin
um 1. nóv. síðastl.
Allar tölur og útreikningar á
verðinu 1962, eru verk verksmiðju
stjórnarinnar en óviðkomandi
fyrri forstöðu Áburðarsölu ríkis-
ins eins og augljóst er af því, að
áburðarkaupin fyrir 1962 gerast
eftir 1. nóv. f.árs.
Á það reyndi að sjálfsögðu
aldrei hvaða verð og kjör væru
fáanleg við kaupin 1962 fyrr en
stjórn verksmiðjunnar fékk að-
stöðu til að gera þau. Hitt var
vitanlegt, að verð á þrífosfati
mundi lækka frá því sem var 1961
og ef til vill á fleiri tegundum.
Það er nánast mjög hæpin álykt-
un, svo ekki sé fastara að prði
komizt, að kaupverðið 1961 yrði
óbreytt 1962.
Stjórn Áburðarverksmiðjunnar
hefur gefið í skyn og talað um j
það af nokkru steigurlæti, að hún j
hafi gert hagkvæm innkaup á á-,
burðinum, og jafnvel látið að því I
liggja, að aðrir væru ekki færir
um að gera það eins vel.
Um það getur enginn sannað
neitt en allar líkur benda til, að
innkaupin og allir aðrir samning
ar hefðu orðið eins hagstæðir eða
hagstæðari í höndum fyrri for-
stöðu Áburðarsölu ríkisins. f
hæsta lagi gætu menn talið, að
stjórn verksmiðjunnar hefði leyst
það svipað af hendi, og er það sagt
af því að ég vil bera sem mest
traust til hennar og um sem flest.
Það, að stjórnin hefur eins kon
ar huliðshjálm yfir verðreikning-
um áburðarins, sem hún hefur
keypt, bendir til að hún telji sér
ekki nægan ávinning að birtingu
þeirra.
Hún tilfærir í reikningum sín-
um fob-verð á þrífosfati kr.
2.787,69 á smál. í sekkjum og eign
ar þag Áburðarsölu ríkisins eins
og fyrr er sagt en þetta er fobverð
ið eftir að gengisskráningarbreyt-
ingin frá 4. ágúst f. árs er búin
að hafa sín áhrif til hækkunar.
Fyrir þetta verð hefur ekkert þrí-
fosfat verið keypt til sölu á þessu
ári, og því alrangt að leggja það
til grundvallar fyrir verðútreikn
ingi nú. Það er hins vegar stað-
reynd eftir útreikningum gerðum
á skrifstofu Áburðarverksmiðjunn
ar ag meðalverð á sekkjuðu þrí-
fosfati hefur orðið kr. 2,724,13 eða
kr. 63,56 lægra á smálest en fram
kemur í liinum birtu reikningum I
verksmiðjustjórnarinnar. Farm- \
gjald reiknar stjórnin kr. 536,75!
á smál. í samtali við Morgunblaðið i
skýrði framkvæmdastjórinn frá að j
það væri kr. 526,00 á smál. og;
nokkru seinna reiknaði hann það|
kr. 532.44.
Annars er ástæða til að minna ■
á um farmgjaldið, að stjórnin ætl
aði sér að flytja áburðinn að sem í
mestu leyti, eða helzt allan laus-
an, en ekki sekkjaðan. Að sjálf-
sögðu hlaut hún að kosta kapps
um að fá fragtina sem lægsta á
öllu sem flutt yrði, en mannlegt
hefði það verið þó að hún hefði
haft ríkari löngun til að fá hana
sem lengst niður á lausa áburð-
inum, hann var hennar háleita
hugsjón fyrst og fremst.
Fragt á vöru, sem ekki stóð til
að flytja eða þá í svo litlu magni,
að ekki var teljandi, hlaut að vera
heldur neðar á áhugamálalistan-
um. — Að eigna fyrrv. forstjóra
Áburðarsölu rikisins fragtsamn-
inga fyrir 1962 er fjarstæða, þeir
voru honum alveg óviðkomandi og
ókunnir.
Áburðarsala ríkisins hafði samn
ing fyrir árið 1961 um flutnings-
gjald á áburði eins og undanfarin
ár. Var hann gerður og miðaður
við greiðslu í íslenzkum krónum
og eru ekki líkur til að það hefði
breytzt í samningum fyrir 1962 í
höndum fyrrv. forstjóra Áburðar
sölu ríkisins. Og ekki eru minnstu
líkur til að Áburðarverksmiðjan
hafi náð hagstæðari fragtsamning
um en honum hefði tekizt. Þó ber
meirihluti stjórnar Áburðarverk-
smiðjunnar þessa firru á borð fyr
ir landsmenn í opinberri grein^r
gerð eins og hún væri staðreynd.
Það er vitað, að mikill hluti
þrífosfatsins er keyptúr meg sex
mánaða greiðslufresti og allt klór
súra kalíið með þriggja mánaða
greiðslufresti hvort tveggja án
vaxta. Vexti ætti þvi alls ekki að
reikna með i kostnaðarverði þess
ara áburðartegunda, og það mundi
Áburðarsala ríkisins alls ekki hafa
gert. En Áburðarverksmiðjustjórn
in lætur gera það og ætlast því
til greiðslu á kostnaði sem ekki
er fyrir hendi, og getur það ekki
talist sanngjarnt og tæpast viðuii
andi kröfugerð.
Álagning á_ áburðarverðið var
ætíð lág hjá Áburðarsölu ríkisins,
en nokkuð mishá frá ári til árs.
Henni var hagað að verulegu leyti
eftir því, hve innflutningur og þar
með viðskiptavelta nam miklu.
Þegar innflutningur var lítill
eins og á árinu 1961 var álagning
in heldur hærri en þegar hann
var mikill. Og nú þegar innflutn
ingur er miklum mun meiri en
var í fyrra, hefði álagning
Áburðarsölu ríkisins í höndum
fyrrverandi forstjóra orðið mun
lægri, sennilega þriðjungj lægri
að minnsta kosti. Stjórn Áburðar
verksmiðjunnar hefur álagning-
una í hundraðshlutum óbreytta
frá fyrra ári, þrátt fyrir stórauk-
inn innflutning og viðskipti og fer
í því á fremsta hlunn.
Allir þessir liðir, sem hér hafa
verið nefndir, lægra innkaups-
verð, laégra farmgjald, minni
álagning í hundraðshlutum og
niðurfelling vaxta á kostnaðar-
verði, nema verulegu til lækkun-
ar á verði þrífosfatsins, en um
það hefur verið rætt hér sérstak
lega. Að sjálfsögðu kemur fram
hlutfallslegur munur á öðmm á-
burðartegundum þó að útreikn-
ingi á þeim sé sleppt hér.
Hefði Áburðarsala ríkisins nú
verið rekin með sama hætti og
að undanförnu, virðast fullar lík-
ur til að kostnaðarverð þrifosfats
ins hefði orðið nokkuð á annað
hundrag krónum lægra á smálest
en eftir útreikningum verksmiðju
stjórnarinnar. A3 stórlækkun hafi
orðið á áburðarverði fyrir afskipti
hennar er vitanlega fjarstæða. —
Og eitt verða menn að hafa hug-
fast, þótt þungt verði undir að
(Frambald á 15. síðu).
6
T f M I N N, fimmtudagur 10. maí 1962.