Tíminn - 23.02.1963, Page 8

Húsfreyjan á Bessastöðum er
sjötug. Um hana leikur bjarmi
vakandi hugar og starfsamra
handa. Hún ber fas konu, sem líf-
ið hefur fært mörg verkefni, verk-
sfni, sem hún hefur aldrei færzt
undan að ieysa í anda þess upp-
eldis og upplags, sem hana mótaði.
Er ég fyrir skömmu fékk tæki-
færi til að ræða við forsetafrúna,
þótt ekki yrði úr því eiginlegt
blaðaviðtal, hvarflaði að mér hve
misvísandi getur verið að mæla
alour manna í árum. Henni yrði
ekki skotaskuld úr því að draga
tug frá aldri sínum, ef hún vildi
þaðvið hafa.
„Á þessum tímamótum þakka ég
mitt mikla ián í lífinu", sagði frú
Dóra í þessu samtali, er við rædd-
um um fjölskyldu hennar, en for-
setahjónin eiga þrjú börn og
þrettán barnabörn.
Engum, sem lesið hefur minn-
ingargrein þá, sem frú Dóra skrif-
aði um föð'ur sinn, kemur á óvart
að vænir kvistir skyldu renna upp
af þeim rótum, sem þar er Iýst. í
Laufási hefur verið sameinað
margt hið bezta úr íslenzkri bænda
menningu og það, sem menntunar-
skilyrði fjölbýlisins veita. Börn
Þórhalls biskups voru vanin við
hvers konar störf þau nutu fræð'slu
fjölmenntaðs föður og leiðsagnar
gáfaðrar, ástríkrar móður, enda
segir frú Dóra, að enginn skuggi
hafi fallið á æsku sína fyrr en
móðir hennar veiktist.
Á uppvaxtarárum frú Dóru hófst
vöxtur ungmennafélagshreyfingar-
innar og þangað sóttu þau systkin
marga ánægjustund, bæði í félags-
líf og fþróttir, en hún minnist líka
með ánægju skóladansleikjanna og
skautafélagsballanna, sem voru
stærstu viðburðimir í samkvæmis-
iífi Reykjavikur á þeim árum. Og
þá var ekkert verið að takmarka
danstímann, þessi samkvæmi stóðu
gjarna í tólf klukkustundir alls
með borðhaldi og ræðuhöldum.
Hver láir kvenmanni þótt hana
langi að hnýsast ögn í það, hvar
forsetahjónin kynntust fyrst? Það
er ekki að undra þótt frú Dóra eigi,
góðar minningar úr ungmennafé-1
lagsskapnum, því að þar kynntust
þau hjónin fyrst verulega. Að vísu
voin þau fermingarsystkin, en þá
gengu piltar og stúlkur til spurn-
inga sitt í hvoru lagi og sáumst
fyrst daginn fyrir ferminguna. Og
mikið var biskupsdóttirin hneyksl-
uð á vinkonu sinni, sem ekki var
snortnari af fermingarathöfninni
en svo, að hún fór að hafa _orð á
því daginn eftir, hvað hann Ásgeir
hefði nú verið fallegur í kirkjunni! j
í minningargreininni um föður
sinn segir frú Dóra: „Laufás við
Reykjavik er nokkuð jafngamall
mínu minni. Við vorum öll fædd
systkinin, ég yngst, áður en Laufás
húsið var byggt 1896.“
í Laufási átti hún heimili sitt j
til ársins 1932. Eftir andlát móð-
ur sinnar tók frú Dóra við bústjórn
hjá föður sínum og þegar hún gift-
ist, árið 1917, stofnaði hún sitt
eigið heimili á efri hæðinni í Lauf-
ási, en Tryggvi bróðir hennar flutt
ist á neðri hæðina með sína fjöl-
skyldu sama ár, er hann hætti
prestsskap^ að Hesti.
Þegar Ásgeir Ásgeirsson varð
forsætisráðherra árið 1932, fluttu |
þau hjónin i ráðherrabústaðinn við ,
Tjarnargötu. Eins og að líkum læt-
ur var annasamt að veita heimilinn 1
þar forstöð'u. Öllum gestamóttök-
um var þá sinnt á heimili ráðherr-
ans og þar fór einnig allur undir-
búningur fram Af erlendum gest-1
um, sem þá bar að garði má nefna
þáverandi krónprins. núverandi
konung Danmerkur, Balbo hinn
ítalska og Lindbergh flugkappa og
konu hans. Frú Dóru er Anne Lind
bergh, sem nú er orðinn kunnur
rithöfundur, minnisstæð vegna yf-
irlætisleysis og ljúfmennsku.
Skömmu áður en þau hjón komu
hingað, höfðu þau orðið fyrir því
hræðilega átalli, að syni þeirra
var rænt og hann sviptur lífi.
Þó að Ásgeir léti af ráðherraem-
bætti, gegndi hann um áratugi öðr
um ábyrgðarstöðum og þing-
mennsku og fylgir slíku að jafn-
aði gestanauð á heimilum. Þó
hiutu skyldur húsfreyjunnar að
margfaldast eftir að hann tók við
forsetaembættinu árig 1952. Auk
skyldustarfa hér heima, hefur frú-
in fylgt manni sínum í opinberar
heimsóknir til erlendra þjóðhöfð'-
ingja. Sumir halda, að slíkar heim
sóknir séu aðeins þægilegar
skemmtiferðir, en hitt mun sanni
nær, að þær eru erfiðar og mikils
um vert hvernig þær takast. For-
setafrúin sagð'i mér lauslega frá
fyrsta degi íerðarinnar til Kanada
haustið 1961 Lagt var af stað frá
Reykjavík klukkan 9 að morgni og
icomið til Quebec eftir tólf klukku-
stundir og iór þá fram opinber
móttökuathöfn, en vegna tímamun-
arins var kiukkan þar þá aðeins
sex og viðhafnarkvöldverður
hófst kl. eitt eftir miðnætti sam-
kvæmt íslenzkum tíma. Þá var af-
ar heitt í veðri og ofsalegt þrumu-
veður og íslenzki skautbúningur-
inn ekki beint þægilegasti búning-
ur, sem hugsazt gat. Þegar veizl-
unni lauk og forsetahjónin gátu
farið að hvila sig, munaði ekki
miklu að liðinn væri sólarhringur
frá því ag bau ferðbjuggust frá
Bessastöðum
Vestur-íslendingar fögnuðu for-
setahjónunum af mikilli alúð og
áleit forsetafrúin, að þeim hefði
þótt vænt im þá viðurkenningu.
sem ættlandi þeirra var sýnt með
því, að þjóðhöfðingi íslands fékk
svo virðulegar móttökur af hálfu
Kanadískra stjórnarvalda.
Frú Dóra hefur átt sér marg-
vísleg áhugamál. Hún var í stjórn
og starfaði mikið f Lestrarfélagi
kvenna, átti lengi sæti í skólanefnd
Kvennaskóla Reykjavíkur og sókn
arnefnd Dómkirkjusafnaðarins.
Hún telur æskilegt, að konur eigi
sér hugðarefni utan heimilanna,
þegar tími þeirar leyfir. og er
þess yfirleitt hvetjandi að þær
dragi ekki um of dul á skoðanir sín
ar á almenrium málum. Er við
•æddum um kirkjumál drap hún
á það, að hún harmaði hve lítinn
þátt söfnuðn tækju víða í kirkju-
sörig og kvaöst óttast að það yrð'i
til þess, að sálmalögin glötuðust
þjóðinni Einnig er hún þess hvetj
andi. að sem mest rækt verði lögð
við söngkennslu í skólum. svo að
!jóð og lög verði fólki áfram til-
cæk því til anægju og hugarhægð-
Forsetafrúin hefur alltaf talið
heimilið sinn meginvettvang, og
það vera göfugt hlutskipti að
jggja fram krafta sína til að skapa
fjölskyldu og öðrum heimilismönn
,im öruggt og ánægjulegt athvarf.
Hún situr sjaldan auðum höndum
og gegnir furðu hve margvíslegir
peir góðu gripir eru, sem eftir
l.ana liggja
Með rólegum virð'uleik hefur frú
Dóra komið fram heima og erlend-
is sem fulltrúi þjóðar sinnar. Fyr-
ír það kunnum vig henni þakkir
um leið og við óskum henni allra
heilla á þessu merkisafmæli.
Sigríður Thorlacius. 1
SJÖTUG í DAG:
Dóra Þórhaílsdóttir
7
I
MINNING
Björn Guðmundsson
f y r
Um vetumóttaskeið 1908 var
ungménnaskólinn á Núpi settur í
þriðja sinn.
Þegar skólastjórinn — og stofn
andi skólans — séra Sigtryggur
Guðlaugsson hafði flutt skólasetn
ingarræðu sína, gekk ungur mað-
ur og íturvaxinn, hvatlega upp að
kennarapúltinu og hóf ræðu sína
á þessum orðum: „Sum lög hafa
forspiT'. Lagði hann út af þessum
Q?ðum í snjallri og hrrfandi ræðu.
Sagði hann, að skólinn ætti að
vera íorspil lífsstarfs okkar nem-
endanna. Þessi maður var Björn
Guðmundsson, sem þetta haust
var að hefja kennaraferil sinn við
Núpsskólann, sem varð bæði lang
ur o-g heilladrjúgur. Þó að við
Sjörn værum báðir fæddir og upp
aldir í sömu sveitinni, hafði ég
þó ekki séð hann áður. Ég varð
strax heillaður og hrifinn af þess-
um glæsilega manni og hinni góðu
ræðu, er hann flutti.
Kynni okkar Björns urðu bæði
ldiig og allnáin, fyrst var hann
k«mrl minn, síðan leiðtogi í fé-
rverandi skólastj
lagsmálum, og síðan langa ævi
náinn samstarfsmaður j félags- og
sveitarmálefnum Þag er mér því
bæði ljúft og skylt að minnast
þessa vinar og samferðamanns að
leiðarlokum.
Björn Guðmundsson var fríður
9 ri
maður og glæsilegur. Hann var
hár vexti, beinvaxinn, vel limað-
ur og vel farinn í andliti, ennið
hátt og hvelft, brúnir dökkar og
hárið hrafnsvart og liðað. Yfir-
skegg bar hann á yngri árum, fag
urlega snyrt. Allur svipur manns-
ins lýsti gáfum og góðmennsku
Handtakið var hlýtt og fast. Ljúf-
mennska og birta var eins og
hjúpur, er fylgdi persónu hans og
viðmóti hvar sem hann kom fram.
Á síðari árum var dökka hárið
að vísu orðið fannhvítt, en þó að
fóturinn þyngdist með árunum,
var glæsimennskan og góðleikinn
jafnan tengdur persónu hans og
framkomu.
Björn Guðmundsson var fædd-
ur á Næfranesi í Mýrahreppi i
Dýrafirði 26. júní 1879 og ólst þar
upp, og við þann bæ kenndi hann
sig lengst af og átti þar heima
fram eftir ævi. Foreldrar hans
voru Guðmundur Þórarinsson
bóndi og smiður og kona hans,
Guðbjörg Guðmundsdóttir. Bæði
voru þau komin af ágætum vest-
firzkum æ tstofnum.
Móður sína missti hann í frum-
bernsku og hafði móðurmissirinn
mikil áhrif á hinn tilfinningaríka
og viðkvæma unga mann. Fóstur-
móðir hans var Rósamunda Greips
dóttir, ágæt kona og minntist
l Björn hennar ævinlega með hlýju
i og ástúð. og dvaldi hún á Næfra-
nesi til æviloka Föður sinn missti
Björn 1902, en eldri bróðir Björns,
Guðmundur, tók þá við búi og á
heimili hans átti Björn heima
lengi síðan. Guðmundur Guð
mundsson var valmenni og prúð-
menni og var mjög ás'úðlegt með
þeim bræðrum
Björn tók fótarmein innan vtð
tvítugsaldur og tafði það þroska
hans og nám Náði þó fullri
heilsu og komst í gagnfræðaskól-
ann í Flensborg í Hafnarfirði og
lauk þar gagnfræðaprófi 1905
Kennarapróf tók hann við sama
skóla 1906 Kennari við barnaskóla |
á Núpi 1906—07,'en dvaldi vjð
nám í Askov í Danmörku 1907-
08 Kennari við ungmennaskóla
•sr. Sigtryggs Guðlaugssonar a
Núpi frá 1908—-1929. en tók þá
við skólastjórn og stýrði skólan
um frá 1929—1942 Kenndi enn
við skólann nokkur ár eftir að |
hann lét af skólastjórn Veiurinn I
1918—19 starfaði Núpsskólinn
ekki og kenndi Björn þann vetur
við barnaskólann á Akranesi.
1925 sigldi Björn og dvaldi i
J Danmörku, Noregi og Finnlandi
I meir en vetrarlangt, ferðaðist á!
milli menntasetra og kynnti sér
skóla og félagsmál grannþjóða
vorra.
Af þessu má sjá, að kennara-
starfið var aðallífsstarf hans, og
var kennaraferill hans bæði lang-
ur og áhrifaríkur Hygg ég, að
flestir nemenda hans hafi elskað
hann og dáð, o^ sótt til hans mik-
ilvægt veganesti, er orðið hafi
þeirn heilladrjúgt á ævibraut
þeirra. En með því að margir aðr-
ir nemendur hans munu minnast,
einkum þessa þáttar í ævistarfi
hans, fer ég ekki fleiri orðum um
hann.
En það var síður en svo, að
Björn kæmi ekki víðar við á iífs-
leið sinni.
Hann var einn af stofnendum
ungmennafélags Mýrahrepps 29
nóv 1909 og var formaður þess
og leiðtogi frá stofndegi til 1933.
Jafnframt var hann einn af stofn
endum Héraðssambands UMF
Vestfjarða 1911 og formaður þess
frá upphafi samfellt um 30 ára
skeið. Var þar um sams konar
áhrif og leiðsögn og ræða sem í
ungmennafélaginu. Var hann þar
sjálfkjörinn foringi, vinsæll og
dáður.
Væri freistandi að rita lengra
mál en rúmast j stuttri blaðagrein
um hin merku uppeldislegu áhrif,
er Björn hafði á samfélaga sína
Má segja. að félagsmálastarfsemi
Björns væri eins konar framhalds-
skólakennsla
Hreppsnefndarmaður var Björn
Framhald á 15. síðu.
a
T f M I N N, laugardagur 23. febrúar 19®L