Alþýðublaðið - 12.07.1940, Blaðsíða 2

ALÞYÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 12, JÚLÍ 1941,
VSrnflotningur til Islands
Vöruflutningaskip (850 smálestir) hleður vörur til
Reykjavíkur (og annarra hafna á íslandi, ef nægur
fhitningur fæst), síðari hlutá júlímánaðar, í höfn á
vesturströnd Englands. Tilkynningar um flutning ósk-
ast sem fyrst sendar til
ÉULLIFORD & CLARK LTD.,
68, Bishopsgate,
LONDON. E. C. 2.
eða til undirritaðs, sem gefur frekari upplýsingar.
Geir H. ZoSga.
Símar: 1964 og 4017.
Marthalfldriðadóttlrleikkona
-----«----
IDAG verður til moldar
borin hér í Reykjavík
einn af atorkumestu brauðryðj-
endunum í leiksögu hins unga
íslenzka ríkis, Martha Indriða-
dóttir. Hún létzt á Landakots-
spítalanum hér í bænum sunnu-
daginn 7. júlí s.l. eftir langa og
þjáningamikla vanheilsu.
Síðustu 40 árin hefir þessi
tápmikla kona, unnið af mikilli
ósérplægni og lifandi eldheitum
áhuga fyrir leiklist þessa bæjar-
félags. Unnið að því, að lifta
þessari list af byrjunarstiginu í
áttina til þroska og áframhald-
andi fullkomnunar. ^Markmið
hennar var, að leiklist íslands
næði því marki að verða það
brennandi blys, sem ætti sinn
þátt í því, að varpa Ijóma sí-
vaxandi listamenningar yfir
þessa þjóð og þetta land. Ekkert
erfiði fannst henni um of, þeg-
ar leiklistin átti í hlut, ekkert
málefni var henni hjartfólgn-
ara, engin önnur hugsjón átti
hug hennar jafn óskiptan, og
aldrei var þessi pjattlausa, lífs-
glaða kona glaðari, en þegar
henni fannst leiklistin komst
hæst, hérna á litla leiksviðinu
okkar.
Þau 40 ár, sem Martha vann
í víngarði íslenzkrar leiklistar,
Var f^llt starf hennar jafnan
mótað alvöru og virðingu hins
sanna listamanns fyrir við-
fangsefni sínu. Aldrei varð hún
gramari, en þegar henni fannst
þessari list vera misboðið á einn
eða annan hátt, og hana skorti
hvorki kjark, festu né alvöru,
til að rétta hlut þessarar hug-
sjónar sinnar, hver sem í hlut
átti, og með sínum sterka per-
sónuleika varð henni jafnan
mikið ágengt.
Martha var dóttir Indriða
Einarssonar, rithöfundar og
Mörtu konu hans, sem var ein
af hinum mörgu og kunnu
dætrum Péturs Guðjóhnsen
organleikara hér í bænum. Hún
var fædd 1. júní árið 1889, var
alin upp hér í Reykjavík og hér
giftist hún Birni Kalman, lög-
fræðing; varð þeim 4 barna auð-
ið, eru þau Helga, Hildur,
Björn og Einar, öll til heimilis
hér í bænum.
Frá því um síðustu aldamót
var Martha Indriðadóttir ein af
aðalmáttarstólpum Leikfélags
Reykjavíkur. Þeim hlutverkum
þótti ætíð vel borgið, sem henni
var trúað fyrir. Ýmsum trúnað-
arstörfum gengdi hún og fyrir
félag sitt, var t. d. í stjórn þess
um skeið. í vetur var hún kjör-
inn formaður Þjóðleikhúss-
nefndar í sfað föður síns.
Það fór svo, að skopleikirnir
urðu aðalviðfangsefni þessarar
leikkonu, og þar lék hún mörg
hlutverk af hinni mestu prýði,
sum af snilld. Reynslan hefir þó
sýnt, að hæfileikar hennar náðu
mikið lengra, alla leið inn á hið
tigna svið harmleiksins, og ef
mér skjátlast ekki mjög, mun
leikur hennar einmitt á því
sviði, hafa náð dýpstum og var-
anlegustum tökum á hugum á-
horfenda. En hún átti of sjald-
an kost þeirra hlutverka. Frú
Martha var búin fjölbreyttum
listahæfileikum. Hún var ágæt-
lega að sér í músik, tungumál-
um, bókmenntum, og hinni
margbrotnu og margvíslegu list
leiksviðsins. En vaxandi van-
heilsa olli því, að íslenzkri leik-
list notuðust hæfileikar hennar
minna, en ella nú síðustu árin.
Martha var trúkona mikil, cg
réði yfir miklum dulrænum
hæfileikum, og ekki mun ætíð
allt hafa komið henni á óvart.
Síðasta leikhlutverk hennar var
hin aldna og göfuglynda Guð-
finna í Fjalla-Eyvindi. Á 100.
sýningu leiksins hér í bæ — og
þeirri síðustu á s.l. vori, var
Martha, sem oftar, svo þjáð af
þeim sjúkleika, sem dró hana
til dauða, að hún barst illa af.
Þegar hún kvaddi mig það
kvöld, féllu henni þannig orð:
,,Nú mun okkar samvinnu lok-
ið.“ .... Við sáumst ekki aftur.
Enn á ný er nú stórt skarð
höggvið í hina fámennu fylk-
ingu íslenzkra leikara. Ég — og
allir samstarfsmenn Mörthu
Indriðadóttur, munum sakna
hennar lengi.
12. júlí 1940.
Har. Björnsson.
Þorstainn Oddsson
áttræðnr.
DAG verður hinn síglaði og
síræðni Reykvíkingur Þor-
steinn Oddsson, Njálsgötu 29 B,
80 ára gamall.
Það mun verða svo með marg-
an, að þegar 80 ár eru liðin af
æfinni, þá sé flest farið að sljófg-
ast með manninum, en það er
eins o<g Þorsteinn Oddsson sé
undantekning frá þessu lögmáli
lífsins. Hann er síungur í anda,
,'síglaður í viðmóti og sískemmti-
legur. Eg man Þorstein fyrir 50
árum, og ég get tæpast áttað mig
á því, að hann sé nu orðinn 80
ára, svo lítil virðist mér breyt-
ingin á þessurn árum. Þó er ekki
svo, að þessi vinur minn hafi
ávalt setið sóiarmegin í lífinu;
hann hefir átt sína forsæludaga
iíka; en það er þessi andans
gleði, þetta andans sólskin í sál
hans ,sem veldur því, að hans
innri maður er síungur. Þrátt fyr-
ir árafjöldann hefir hann ertn-
góða sjón og sæmilega heym.
Hann les blöð og bækur, og ég
hygg einsdæmi, hvað hann fylg-
ist vel með öllu, sem gerist. Hann
hefir góða heilsu og er enn kvik-
ur á fæti.
Hvað er það þá, sem hefir
haldið {>essum aldraða manni sí-
ungum og glöðum ? Ég hygg að
það sé bjartsýnin, trúin og vonin-
á sigur þess góða í heiminumr
þrátt fyrir ailt. Ég veit, að á
þessum timamótum í lífi hans
senda nú vinir og kunningjar
honum árnaðaróskir, og ég vil
vera einn af þeim og mega segja
við þig, vinur:
Þorsteinn Oddsson. Þú átt perlu
dýra.
Þú átt mynd svo afarhreina og
skýra.
Myndin þín af áttatíu árum,
ódauðleg, með gleði og sorgs
tárum.
Enginn auður, völd né vinahilli.
Vel þó heimur ávalt fægi og gilli-
Mannkostunum möti vegur eigl.
Mannorð lifir, þó að annað deyi.
Heill sé þér með árin áttatíu.
Andans göfgi vaxi með þedm
nýju..
Heill þér þá, er húmar lífs a(b
kveldl.
Heill þér þá í alkeerleikans veldi.
Jón Arason.
xxxxxxxxxxxx
FYRIRLY66JANDI
verulega falleg sumarfataefni,
Fataefni tekin til saumaskapar.
Fljót afgreiðsla.
Klæðav. Gnðm. Vlkar
Laugaveg 17. Sími 3245.
Jónas Guðmundsson:
Esklfjðrðnr.
■mntnstmamrnu., ..... -♦- —’
UNDANFÖRNUM ÁRUM,
þegar rætt hefir verið um
vandræði einstakiinga og sveitar-
félaga, hefir eitt sveitarfélag öðr-
um fremur borið á góma. Þetta
sveitarfélag er Eskifjörður. Or-
sökin til þessa er fyrst og fremst
sú, að Eskifjörður er eitt af þeim
fáu sveitarfélögum hér á landi,
sém gefist hefir upp í baráttu
sinni, ef svo mætti orða það,
á þeim erfiðleika tímurn, sem
gengið hafa yfir kauptúnin yið
sjávarsíðuna síðustu 10 árin.
Hvort um þá uppgjöf má
kenna einum eða öðrum einstök-
um mönnum öða pólitískum
flokkum skal ekki rætt né dæmt
hér, en sé svo, þá er alveg víst,
að þar á eiga sök bæði fleiri en
einn maður og fleiri en einn
flokkur. Staðreyndin er hins veg-
ar sú, eins og komið er, að Eski-
fjörður er orðinn alveg einstakt
viðfangsefni, sem hið opinbera
ekki getur lengur látið ógert að
»úa sér að að leysa á annan
•n þann, að veita úr ríkis-
sjóði styrk til fátækraframfærslu
þar, sem sífellt fer vaxandi.
Þetta viðfangsefni hefir margar
hliðar, sem allar þarf að athuga
og nú þegar hafa verið athug-
aðar allvandlega sumar hverjar.
Ein er sú, að það er beinlínis
hættulegt þjóðfélaginu, að til
skuli vera sveitarfélag, sem ekki
getur bjargast af eigin ramleik,
því það skapar það fordæmi, að
önnur reyni að sigla í' kjölfar
þess og ríkið verði þannig að
nokkru eða öílu að taka að sér
hiutverk sveitarfélaganna.
Svo er og að slík uppgjöf
skapar þann hugsunarhátt hjá í-
búum sveitarfélagsins, að það
geri ekkert til, hvort þeir reyni
nxikið eða lítið til að bjarga sér,
því ríkið borgi brúsann. Á þann
hátt venjast menn af skilsemi
með sín opinberu gjöld og aðra
hollustu við sveitarfélagið, sem á
að veita þeim vernd og skjól, ef
út af ber og hlynna að velferð
og menningu íbúa sinna.
Enn mætti benda á margt
fleira, en þess er ekki kostur hér
rúmsins vegna.
II.
Ef athugaðir era afkomumögu-
leikar Eskifjarðarkauþtúns verð-
ur hverjum manni það ljóst, að
þar eru búkstaflega engin skil-
yrði til að bjargast fyrir allt það
fólk, sem þar er. Eskifjörður
liggur allra staða verst á Aust-
fjörðum fyrir fiskiveiðar á smá-
skiþum. Úr kauptúninu og út í
mynni Reyðarfjarðar er tveggja
kiukkustunda ferð á sæmilega
ganggóðum vélbát, svo að segja
má að hver sjóróður taki 3—4
klst. lengri tíma frá Eskifirði,
þó að sótt sé á grannmið, en t. d.
frá Norðfirði og Fáskrúðsfirði,
er liggja sinn hvora megin við
Eskifjörð. Fyrir opna vélbáta er
því að kalla frágangssök að
sækja sjó frá Eskifirði, nema
um bráðdugiega og áhugasama
menn sé að ræða. Stórútgerð —
togarar og línuveiðarar — hefir
verið reynd frá Eskifirði eins og
víðar af Austfjörðum, og hefir
hún ekki getað borið sig, og er
nú horfin fyrir mörgum árum.
Á fiskikaupatímunum af út-
lendingum — Færeyingum og
Norðmönnum — var allmikil at-
vinna þar, en hættulegt getur
verið að hafa þar mikinn fisk
úti í einu vegna hlaupahættu ef
rigningasamt er.
Jarðræktarskilyrði eru að kalla
engin á Eskifirði. Þegar þorpið
var gert að sérstöku sveitarfélagi
var þess ekki gætt frekar þar en
víða annars staðar, að ætla íbú-
um þess nokkurt ræktanlegt land
til afnota. Bithagi fyrir kýr er
ekki einu sinni þar til svo neinu
nemi. Aðeins örfáar kýr er hægt
að hafa á sjálfu landi kauptúns-
ins. Allar kýr verða geldar á
Eskifirði yfir sumarið vegna hag-
leysis, nema þeim sé með hag-
beitinni gefið hey og matur. —
Garðrækt er hægt að stunda þar
nokkuð, en hún er erfið vegna
landslagsins.
Ár eru þa*- engar svo stórar
—v þó þær séu margar og stund-
um illar viðskiftis — að duga
mundu til reksturs stóriðju, þó upp
væri sett, og eru betri skilyrði til
slíks annars staðar á Austf jörðum
s. s. Seyðisfirði. Síldveiðin, sem
Eskifjörður upphaflega byggðist
á, verður nú ekki stunduð lengur
á sama hátt og áður og fyrir
síldveiðar nútímans liggur Eski-
fjörður einna verst allra staða á
Austurlandi.
Ég er viss uin, að hver sem
óhlutdrægt vill líta á hlutinaverð
ur mér sammála um það, sem
ég hér hefi bent á. Er af því
auðsætt að ekki er um önnur úr-
ræði að velja en að flytja all-
margt af því fólki, sem nú er á
Eskifirði, búrtu þaðan og koma
því fyrir þar sem lífvænlegri skil-
yrði eru fyrir það.
III.
Þó það kunni að þykja nokk-
uð óviðfeldið að tala um að>
flytja fólk úr einum stað í a'nn-
ian, og sé óvenjulegt liér, er það
samt svo að slíkt hefir oft ver-
ið gert í öðruin lönclum, ef ó-
áran eða náttúruumbrot hafa gert
staði lítt byggilega. Mun þetta
bæði hafa verið gert í Noregi
og Svíþjóð ekki alls fyrir löngu-
þg í Ameríku hvað eftir annað-
Þetta sýnist líka svo sjálfsagður
hlutur sem nokkuð getur verið
og hér á landi flytur fólk sig
mjög til af frjálsum vilja eftir
því hvar því finst lífvæniegast
að vera.
En í kauptúnum eins og Eski-
firði, þar sem telja má að fiest-
ir séu fluttir burtu, sem máttu
sín einhvers og liafi tekið sér
bólfestu annarsstaðar, verður að
gera sér það ljóst, að það fólkr
sem þar er nú eftir og nauðsjm-
lega þar-f að skapa: skilyrði *É;