Tíminn - 28.05.1963, Qupperneq 14

V
ÞRIDJA RÍKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
íramtíð Þýzkalands."
Röhm bauð Hitler að ræða við
S.A.-foringjana, áður en hann fór|
frá Berlín. Viðræðurnar skyldu!
fara fram í bænum Wiessee í nánd1
við Miinchen, 30. júní. Hitl'er sam-|
þykkti þett'a fúslega og stóð vi'ðj
það að koma, þó ef til vill ekki á
þann hátf, sem Röhm hefði með
nokkru móti getað ímyndað scr.
Ef til vill heldur ekki á þann hát't,
sem Hitler sjálfur hefði getað séð
fyrir, þegar hér var komið sögu.
Því eins og hann síðar viður-
kenndi fyrir þinginu, hikaði hann
„hvað eftir annað, áður en hann
tók lokaákvörðunina . ! . ég von-
aði enn innst inni, að ég gæti los-
að hreyfinguna og S.A. við þá!
skömm, sem slíku ósamkomulagi j
fylgdi og að hægt yrði að komastj
hjá tjóni, án mikilla átaka“.
„Þó verður að viðurkenna“, ]
bætti hann við, „að síðustu dag-
ana í maí skutu fleiri og fleiri
óþægil'egir hlutir upp kollinum“.
En gerðu þeir það í raun og veru?
Hitler sagði síðar, að Röhm og
samsærismenn hans hefðu undir-
búið töku Berlínar, og setja hann
sjálfan i gæzluvarðhald. En ef
þetta var í rauninni rétt, hví fóru
þá allir S.A. foringjarnir frá Ber-
lín snemma í júní, og — það, sem
er enn mikilsverðara — hvers’
vegna fór Hitler frá Þýzkalandi á
þessu augnabliki, og veitti með
því S.A. foringjunum tækifæri til
þess að ná völdunum í ríkinu í sín i
ar hendur í fjarveru hans?
Því foringinn flaug einmitt til
Feneyja 14. júní til þess að hitta
þar í fyrsta skipti fasistafél'aga
sinn og einræðisherra Mussolini.
Það vildi nú svo ti'l, að fundurinn
heppnaðist ekki sérlega vel, hvað
þýzka foringjanum viðkom, sem
var klæddur í sína skítugu regn-
kápu og með þvældan hattinn.
Hann virtist ekki vera fullkom-
lega hann sjálfur í návist hins
reyndari Mussolinis, sem glitr-
aði allur og glampaði í fasistaein-
kennsbúningnum sínum, öllum
þöktum í orðum, og Mussolini
hætti líka til að láta gest sinn
finna, að hann stóð honum ekkii
jafnfætis. Hitler sneri aftur til j
Þýzkalands í töluverðum æsingi og
kallaði saman fund flokksforingja
sinna í smáborginni Gera í Tiiring-
en. Fundinn átti að halda sunnudag
inn 17. júní, og Hitler skyldi flytja
skýrslu um viðræður sínar við
Mussol'ini og ræða hið versnandi
ástand heima fyrir. Örlögin réðu
því, að annar fundur var haldinn
þennan sunnudag í garnla háskóla-
bænum Marburg, og hann vakti
miklu meiri athygli í Þýzkalandi
og reyndar í heiminum yfirleit't og
þessi fundur hjálpaði til þess, að
hið alvarlega ástand náði hámarki
sínu.
Viðvaningurinn Papen, sem Gör-
ing og Hitler höfðu ýtt harkalega
t'il ihliðar, en var þó enn að nafn-
inu til vara-kansl'ari óg átti enn
trúnað Hindenburgs, safnaði nú í
sig nægilegum kjark til þess að
mótmæla opinberlega öfgum
stjórnarinnar, sem hann hafði lagt
sig svo í framkróka um að svíkja
inn á Þýzkaland. í maí hafði hann
fylgt forsetanum gamla, þegar
hann hélt til Jvíeudeck — það var
í síðasta skipti, sem hann átti eftir
að sjá verndara sinn á lifi — og
þessi gráhærði en þróttlausi gamli
marskálkur hafði sagt við hann:
„Það gengur ekki vel, Papen.
Sjáið, hvað þér getið gert til þess
að kippa hl'utunum í lag“.
Eftir þessa hvatningu hafði
Papen tekið boði um að halda
ræðu við háskólann í Marburg
hinn 17. júní. Ræðan var að mestu
leyti skrifuð af einum 'af ráðgjöf-
um hans, Edgar Jung, gáfuðum
lögfræðingi og rithöfundi frá
Múnchen, sem sömuleiðis var mót-
mælandatrúar, enda þótt hluti af
því sem í ræðunni stóð hafi komið
frá einum af riturum varakanslar-
ans, Herbert von Bose, og frá Er-
ieh Klausener, foringja Kaþólsku
hreyfingarinnar — þessi samvinna
'átti eftir að kosta þá alla þrjá lífið
innan tíðar. Þetta var hugrökk
ræða, og þakkað sé Jung, mjög vel
skrifuð og virðuleg. Krafizt var
endaloka byltingarinnar, hætt yrði
ódæðisverkum nazista, endurreisn
ar al'menns velsæmis og mönnum
yrðu veitt aftur ýmiss konar frelsi,
eins og t. d.. prentfrelsi.i Papen
ávarpaði dr. Göbbels, áróðunsráð-
herra og sagði:
Drengilegar viðræður fyrir opn-
um dyrum myndu vera þýzku þjóð
inni til meira gagns en t. d. ástand
ið, sem nú ríkir í þýzku blaðaút-
gáfunni. Stjórnin ætti að minnast
gamla orðatiltækisins: „Aðeins
heiglar þola ekki gagnrýni“ . . .
Stórmenni eru ekki sköpuð með
áróðri . . . Ef maður óskar eftir
nánu sambandi og tengslum við
fólkið, má maður ekki vanmeta
skilning þess. Það má ekki enda-
laust halda í tauminn . Engin
skipulagning, enginn áróður,
hversu góður, sem hann annars er,
getur einn haldið við trúnni þegar
til lengdar lætur. Það er ekki með
áeggjunum . . . og ekki með hótun-
um gegn hinum hjálparlausa hluta
þjóðarinnar, heldur með þvi að
tala um hlutina við fólk, að hægt
í
100
er að viðhalda trausti og trúnaði
Fólk, sem farið er með eins og
I andlega aumingja, hefur ekkert
traust af að miðla . . . Það er tími
til kominn að sameinast í bróður-
legu vinfengi og virðingu fyrir öll-
um okkar löndum, að sneiða hjá
því að trufla störf alvarlega þenkj
andi manna og þagga niður í of-
stækismönnum.
Þegar ræðan barst út, var hún
básúnuð út um allt Þýzkaland, en
hún féll eins og sprengja á hinn
litla hóp nazistaforingja, sem voru
samankomnir í Gera, og Göbbels
var fljótur á sér að gera það, sem
í hans valdi stóð, til þess að sem
minnst af ræðunni bærist út. Hann
bannaði að útvarpað yrði upptöku
ræðunnar, sem ákveðið hafði ver-
ið að gert yrði sama kvöldið um
leið og hann bannaði að ritað yrði
um hana í blöðunum, og skipaði
lögreglunni að taka öll eintök af
Frankfurter Zeitung, sem þegarj
var komið á göturnar með úrdrátt
úr-jæðunni. En öll völd áróðurs-|
ráílTiérrans nægðu ekki til þess að'
koma í veg fyrir að þýzka þjóðin
og umheimurinn fengju að vits
um innihald þessarar mótþróa-
fullu ræðu. Hinn brögðótti Paper
hafði látið erlendum fréttamönn'
um og stjórnarerindrekum í Ber
lín í té afrit af ræðunni fyrir fram
og nokkur þúsund eintök voru
prentuð í miklum flýti í prent-
smiðju dagblaðs Papens, Germania
og þeim síðan dreift með leynd.
Þegar Hitler frétti um Marburg
ræðuna, varð hann ofsalega reið-
ur. í ræðu sama dag í Gera réðist
hann gegn „dvergnum, sem ímynd
aði sér, að hann gæti stöðvað með
fáeinum setningum hina geysilegu
endurnýjun lífs heillar þjóðar“.
Papen varð æfur líka, yfir því að
ræða hans hafði verið stöðvuð.
Hann flýtti sér til Hitlers 20. júní
og sagði honum, að hann gæti
ekki þolað slí'kt bann „undirráð-
herra“, og hélt því fram, að hann
hefði talað sem „fulltrúi forset-
ans“, og lagði þá á stundinni fram
lausnarbeiðni sína og bætti um
leið við viðvörun um, að hann
„myndi skýra Hindenburg frá
þessu þegar í stað“.
Þetta var hótun, sem greinilega
gerði Hitler órólegan, því að hann
hafði frétt, að forsetinn var svo
óánægður með ástandið, að hann
væri að hugsa um að setja herlög
í land'nn og fá hernum völdin í
hendur Til þess nú að komast að
raun um, hversu mikil hætta væri
á því að af þessu yrði og þá um
leið yrði bundinn endir á tilveru
nazistastjórnarinnar, flaug hann
til Neudeck næsta dag, 21. júní,
til þess að hitta Hindenburg. Mót-
tökurnar gerðu ekki annað en
auka á ótta hans. Von Blomberg
hershöfðingi lók á móti honum, og
Hitler sá fljótt, að hin þjónslega
framkoma varnarmálaráðherrans
hafði skyndilega breytzt. Blom-
berg var þess í stað orðinn hinn
10
ihundar Don Willies lágu á teppi
framan við arininn. Stærð þeirra
var gífurleg, vógu minnst fimmtíu
kíló hvor og sterklegir vöðvarnir
bylgjuðust undir svartgljáandi
húðinni. „Þetta eru börnin mín“,
sagði Don Willie við Lauru, þegar
hundarnir lötruðu hlýðnir í átt
til húsbónda síns. „Finnst yður
þeir ekki fallegir? Og gáfaðir eru
þeir. Þeir læra með mér ensku.
Lítið þér á! „Hann benti yfir að
arninum. „Verið þið nú góðu
börnin og leggið ykkur, „og hund-
arnir hölluðu höfðinu, sneru aft-
ur og lögðust með hausinn milli
framlappanna.
„Nú skal ég sýna yður húsið
mitt“, sagði Don Willie. Hann var
augsýnilega stórhrifinn af Lauru
og dró hana á eftir sér herbergi
úr herbergi, dansaði eins og skóg-
arbjörn af stolti og hamingju.
Húsið var ríkulega búið húsgögn-
um og borðin voru þakin alls kyns
minjagripum og skarti. Don Willie
sýndi þeim jafnvel inn í klæða-
skápana og dró fram alls kyns fatn
að, en slí'kt skort hann augsýni-
lega ekki.
Beecher létti, þegar þau gengu
aftur út á svalirnar. Þau litu yfir
Ijósum prýddan garðinn og niður
á sléttan hafflötinn, sm glitraði
í mánaskininu.
„Þetta er stórkostlegt", sagði
Laura. „Jafnvel of fallegt til að
vera raunverulegt".
Don Willie virtist mjög hrærð-
ur yfir gullhömrum hennar. Hann
dró djúpt að sér andann og stoltið
í augnaráðinu leyndi sér ekki, um
leið og hann sagði: „Allt eru þetta
mín handaverk11, sagði hann og
sveiflaði út arminum. Raunar náði
hann Miðjarðarhafinu og allmikl-
um hluta Norður-Afríkustrandar-
innar með í armsveiflunni. „Hing-
að kom ég sárfátækur. Lítilsigld-
14
ur, einmana og fátækur og allt
þetta hef ég reist úr engu. Og
nafn mitt er mikilsmetið. Helzta
]og fínasta fólk Spánar sækir veizl
ur rtiínar. Það er fínt, finnst ykk-
ur ekki?“ Hann deplaði augunum.
„Nú verðum við að fá eitthvað að
drekka. Hvað vil'jið þér? Þér getið
fengið hvað sem þér viljið“.
Laura bað um daiquiri, Beecher
um koníak og vatn. Um leið og
þeim voru færð glösin, spurði Don
Willie, hvort hann mætti kynna
Lauru fyrir hinum gestunum.
Hann hló við, sló á öxl Beechers
og sagði: „Ég stel ekki frá yður
stúlkunni".
„Farðu með honum“, sagði
Beecher við Lauru, sem horfði á
hann brosandi. „Ég finn þig fljót-
lega aftur“.
Beecher sá þau hverfa niður í
garðinn og gaf sig á tal við
spánska vini sína og rölti síðan í
áttina að hljómsveitinni. Hann
náði sér í annað glas hjá einni
stúlkunni. Englendingurinn Lynch
veifaði til hanS. Fjöldi fólks stóð
á milli þeixra og Lynch hrópaði:
„Svo að þér komuð þrátt fyrir allt.
Það var gott. Frískar upp golf-
kunnáttuna að bregða sér á leik
endum og eins“.
Beecher lyfti glasi sínu. „Ég
geri það, sem í mínu valdi stend-
ur“, sagði hann og ruddi sér braut
í gegnum mannþröngina niður aS
garðsendanum.
Ung stúlka, klædd hvítri blússu
og rauðu pilsi stóð við sundlaug-
ina og reykti sígarettu. Þetta var
Ilse, unga, austurríska stúlkan,
sem bjó með Don Willie. Hún stóð
þarna ein og sneri sér við, er hún
heyrði fótatak Beechers
Hún brosti og sagði. „Halló,
Mike“.
„Halló, Tlse. Þú virðrst í þung-
um þönkum".
„O, nei, nei. Alls ekki. Ég naut
tónlistarinnar og útsýnisins yfir
hafið. Það kemur mér á óvart að
sjá þig hér“.
„Ég trúi því.“ Honum leið ekki
rétt vel. „En einu sinni verður allt
fyrst“.
„Hvers vegna er þér í nöp við
Don Willie? Hann vill vera vinur
allra“.
„Kannski er það einhver öfug
kirtlastarfsemi, sem veldur því‘;.
„Nei, Mike, ég sþyr í alvöru“.
„O, það er ekkert,jsem orð er
á gerandi“, sagði hann. „Við erum
bara ekki á einu máli um, hvernig
ofnar og gaddavír verða bezt hag-
nýttir. Það er allt og sumt“.
„Það er stríðið, sem þú átt við“,
sagði hún hægt.
„Hættu nú. KvÖldið er allt of
fagurt til þess að tala um slíka
hluti".
„Þá það. Ég sá ungu stúlkuna,
sem þú komst með hingað. Hún
er falleg. Er hún amerisk?“
„Já“.
„Flestar amerískar konur líta út
eins og gluggaútstilling", sagði
Ilse. „En þessi er öðru vísi. Hún
virðist hafa peru. Og persónu-
leika".
Beecher brosti til hennar. Ilse
var um það bil tuttugu og tveggja
ára, lítil og fíngerð. Andlitið var
vellagað, en deyfðarlegty Honum
féll vel í geð nöpur, hispurslaus
framkoma hennar.
„Hvar hefurðu séð þessar
heimskulegu, amerísku konur“,
spurði hann.
„Þar sem þær stigu út úr stór-
um, amerískum bílum í Þýzka-
landi“, svaraði hún. „Hefurðu ekki
séð þær? Með rúllur í hárinu og
handklæði sveipað um höfuðið?
Þær ganga í síðbuxum hvar sem
er með fangið fullt af brauði og
niðursuðudósum". Hún herpti sam
an varirnar. „Þessar sigrihrósandi
amerísku húsfreyjur! Þær líta út
eins og matráðskonur“.
i Beeeher sagði alvarlegur: „Þær
eru þær einu, sem við hleypum
út fyrir landamærin. Betri tegund-
inni höldum við eftir heima“.
„Þar sem þær geta lifað rólegu,
kyrrlátu og öruggu l'ífi? Það væri
yndislegt, að eiga slíkt líf“.
„Hvers vegna ertu þá hér?“
Hún leit snöggt á hann og svart-
ur hárlokkur féll niður á ennið.1
„Þú veizt hvers vegna ég er hér“,1
sagði hún og strauk hárið frá enn-
inu snöggt og gremjulega. Augu
hennar skutu gneistum í fíngerðu,
bleiku andlitinu. ■ „Ég bý hjá Don
Willie“.
„Já, ég veit það, Ilse“, svaraði
hann rólegur.
„Og þér finnst smán að því, ekki
satt? Það finnst öllum hér. Þú ert
hissa á því, að ég skuli standa hér
ein. Spönsku konurnar láta sem
þær sjái mig ekki. En erlendu kon
urnar eru verri, þær vorkenna
mér. Þær unnu í giftingarhapp-
drættinu. Þær giftust ríkum, göml
urn skröggum, sem drápu sig úr
ofþreytu þeirra vegna. Og síðan
lifa þær í vellystingum praktug-
lega með þjón á hverjum fing'ri
og franska elskhuga. Þeim finnst
að ég gæti krækt mér í einhvern
skárri en Don Willie. Ef ég mál-
aði mig og klæddist réttum föt-
um, gæti ég farið til Rivierunnar
og fundið einhvern miklu betri
en Don Willie. Einhvern, sem
stæði nær grafarbakkanum en
hann. Þá gæti ég einnig átt mitt
hús, bíl og franskan elskhuga. Er
það ekki svona, sem þær hugsa.
En þú getur reitt þig á, að ég læt
mér á sama standa".
En Beecher sá ljóslega, að henm
stóð ekki á sama. Varir hennar
skulfu og barmur hennar reis og
hneig undir hvítri blússunni af
geðshræringu. Hún leit út eins og
sært barn og dökk augu hennar
loguðu.
„Ég veit ekki, hvað þær halda
um þig“, sagði hann. „Eg um-
gengst þær aðeins sáralítið“.
„Það var gáfulegt af þér. Þær
eru bæði vondar og heimskar. Hef
urðu séð, hvernig karlmennirnir
brosa til mín. Fyrst Don Willie
getur það, hvers vegna þá ekki
ég, hugsa þeir“.
„Annað fólk hugsar ekki nærri
eins mikið um okkur, eins o£ við
höldum“, sagði Beecher. „Hver og
einn hefur eigin vandamál að
leysa. Eigum við ekki að setjast
og hlusta á tónlistina. Eða viltu
dansa?“
„Ég vil frekar setjast11, sagði
hún. „Eg er með höfuðverk".
Þau settust á lágan steinbekk og
Beecher lagði glasið frá sér á gras
flötina og kveikti sér í sígarettu.
TÍMINN, þriðjudaginn 28. maí 1963 —