Tíminn - 27.06.1963, Blaðsíða 9

Leibhúsárinu á Broadway í New
York lauk að þessu sinni með
hinni verstu fjárhagsafkomu í
manna minnum. Samkvæmt könn-
nn, sem leikhúsfi'éttaritarar New
York Tim'es hafa gert og bygigf
á þetei töluim, sem fyrir liggja hjá
leikhússtjórum, hafa hluthafar tap
að 5 milljónum og 575 þúsundum
dollara Þó gizkaði einn leikhús-
stjórini. á ag tapið myndi líklega
verSa milli sex og sj'ö milljóna
dollara. Versta útkoma áður var
eftir leikárið 1960—-1961, þá nam
tapið hálfri fimmtu milljón dala.
Sýndir voru 49 sjónleikir á vetr
inum, og er sýnt, að aðeins sjö
þeirra gefi ágóða. Til samanburð-
ar má geta þess, ag þegar heims-
kreppan stoð sem hæst, 1933, gáfu
níu sjónleikir góðan arð á því
leikári, en sautján gáfu meóal-
góða útkomu.
Aðalástæðan fyrir því, að svona
illa hefur tekizt til ag þessu sini,
er einfaldlega talin sú, hve leikrit
in voru yfirleitt léleg að gæðum.
T. d. voru sýnd leikrit eftir sex
kuTina ieikritahöfunda, sem var tal
ið að öllum hefði laklega tekizt til.
Annað, sem olli leikhússtjórum á
einn þeirra, sem kannað hefur mói
ið.
En þótt illa hafi árað, virðist það
ekki hafa dregið kjarkinn úr öll-
um leikhússtjórum, sumir bera sig
hraustlega og fullyrða, að Broad-
way sé við beztu heilsu. Samt er
haft eftir emum leikhúsráðgjafan-
um, Morton J. Mitkovsky: „Ekki
er útlitið bjart, það verður meiri
erfiðleikum bundið að útvega
rekstrarfé til næstu leiktíðar en
verið hefur í mörg herrans ár“.
Þær ieiksýningar, sem bezt voru
sóttar, gáfu ekki sérlega góða út-
komu. Sú var tiðin, að miðasölu-
stjórar fullyrtu, að almenningur
myndi „vaða eld til að v?rða sér
úti um aðgöngum. að leiksýningu,
sem gerði iukku þegai i stað“. En
i vetur hefur það sýnt sig, að
þeim leikhúsgestum hríðfækkaði,
sem nenntu að ganga að næsta
póstkassa til að leggja miðapöntun
í póstinn. Og það eru fleiri en leik-
hússtjóramir, sem síð'asta leikár
veldur áhyggjum, gistihús, veit-
ingahús, verzlanir, bílageymslur og
farartæki, sem byggja afkomu sína
sum allmÍK.ið á góðri leikhúsað-
sókn á Broadway. Jafnvel þeir, sem
mest báru ur býtum, greiddu hlut-
höfum sínum minni arð en vonir
stóðu til.
Aðeins tveir nýir leikritahöf-
undar, sem nú voru fyrst kynntir
á Broadway, fóru með sigur af
Enda þótt sjónleikir Broadway-leikhúsa farl nú ekki fram úr fimmtíu á leiktíS samanboriS vlS tvö hundruS á
þriðja áratug aldarinnar, safnast enn á þessum slóðum saman snjöllustu leikararnir og lelkskáldum er það
mestur metnaður að koma verkum sínum þar á framfærl. Lelkhúshverfið nær í stórum dráttum frá 42.—50.
Strætis og frá Sjötta til Áttunda Avenue, en segja má, að hjarta þess slái örast hjá Sardi's-veitingahúsl við
44. Stræti, þar sem leikhúsfólkið kemur saman á undan og etfir leiksýningu. f þessa frægu veitingastofu
verður einkum mörgum mikið niðrl fyrir á frumsýn ingarkvöldum, og þyklr þá örfáum ekkl minna í það
varlð að sjá leikarana biða eftir leikdómum blaðannaen horfa á sjálfa frumsýninguna.
VERSTA AFKOMA LEIKHUSA
A BROADWAY FRÁ UPPHAFI
V
Broadway miklum vonbrigðum á
þessari síðustu leiktíð, er sú stað-
reynd, að stofnanir og fyrirtæki
hafa mjög kippt að sér hendinni
um kaup á leikhúsmiðum handa
starfsfólki sínu. Sum þeirra hafa
minnkað miðakaup sín úr 600 i
175 doilara á mánuði. Epn fleira
hefur haft áhrif í þessa átt, svo
sem verðfail á kauphöllum í Wall
Street í maímánuði í fyrra, blaða-
verkfallið, hækkun aðgöngumiða-
verðs, sem varð nærri tíu dollarar
á dýrustu miðum. Þá er vafalaust
að vaxandi vinsældir listrænna
kvikmynda hafa dregið úr aðsókn
að leikhúsunum, og andúg almenn
ings gegn auglýsingaskrumi fyrir
lélegum leiksýningum hefur magn
azt um allan helming. „Of margir
hafa verið gabbaðir til að sjá lé-
legar sýningar, og þeir vilja ekki
brenna sig á sama soðinu", segir
hólmi og verk þeirra borguðu
sig einna bezt, hiff dramatíska
verk „Who is afraid of Virginia
Woolf?“ eftir Edward Albee og
gamanleikurinn „Never too late“,
eftir Sumner Arthur Long. Hið
fyrrnefnda kostaði 49 þúsund doll-
ara að setja á svið en gaf af sér
210 þúsund. Hið síðarnefnda kost-
aði 53 þúsund en gaf 114 þúsund
dali í sjóðinn. Á dögunum var það
enn sýnt fyrir fullu húsi og ann-
að, sem frumsýnt var í október
3961, „How to succeed in business
without really trying", sem gefið
hefur af sér milljón dollara. Þá
má ekki gleyma sjónleiknum „Stop
the world — I want to get off“, sem
gefur eina beztu útkomu hinna
r.ýju verka á leikárinu, kostaði 30
þúsund dollara, hefur gefið af sér
340 þúsund. (Tvö þessara metsölu
verka, „Who is afraid of Virginia
Woolf“ og „Stop the world“, hef-
ur Þjóðleikhúsið tryggt sér sýning
arrétt á). Geta má þess, að tvö
ágætis leikrit, sem hér voru flutt
í vetur, voru sýnd á Broadway með
miklu tapi, Andorra (137 þús. doll-
ara tap) og Tchin—Tchin eða Á
undanhaldi (30 þús. dollara tap).
En þeir reyna að bera sig vel
vestra. Sidney Kingsley leikskáld
segir: „Næsta leiktíð verður okk-
ur hagstæð." Alexander H. Cohen
leikstjóri sagði: „Þag kemur okk-
ur í koll að flytja léleg leikrit,
það verða góðu leikritin sem borga
sig.“
Nokkur leikrit gáfu gróða á leik
ferðum áður en þau komu á Broad
way. Og nokkuð af því tapi, sem
varð á Broadway á sumum leikrit-
um, jafnast með sölu leikrita til
plötuupptöku og kvikmyndarétt-
Hiö örlagaríka tafl
IV.
Til viðbótar því, sem áður
hefur verið sagt í þessum smá-
greinum til sönnunar því, hví-
Hk fjarstæða það er að tala um
„skattfríðindi“ samvinnufélag-
anna, skal á það bent, að nú
nýverið hefur verið sagt frá
því í fréttum, að langsamlega
hæsta sknjta til Akureyrarbæj-
ar beri Kaupfélag Eyfirðinga
og Samhand íslenzkra sam-
vinnufélaga. Óbrúanlegt bil er
á milli þeirra upphæða, er
samvinnufélögin í þessum bæ
greiða og hæstu upphæðar ein-
staklinga, eða annarra féxaga.
Þetta kemur engum heilvita
manni á óvart. Þetta er í sam-
ræmi við fyrri reynslu en í
hrópandi mótsögn við ummæli
Alþýðublaðsins og annarra
andsfæðinga samvinnufélag
anna um skattfríðindi. Sam-
vinnumenn færast ekki undan
að greiða skatta samkvæmt lög
um, en þeir gera þá kröfu, að
á meðan félög þeirra og fyrir-
tæki bera jafn þungar skatta-
byrðar og raun ber vitni, sé
ekki talað um skattfríðindi
þeirra, sem ekki eru til.
Það er réttur skilningur,
sem fram kemur í fyrr nefndri
bók Benedikts Gröndal, ís-
lenzkt samvinnustarf. Tafl það,
er samvinnufélögin tefla fyrir
tilveru sinni og nytsemi fyrir
þjóðina er „örlagaríkt tafl —
og eru mikil verðmæti í húfi“
Allir stjórnmálaflokkar á ís-
landi hafa átt þess kost, að
skipa sér við hlið samvinnufé-
laganna í þessu tafli. En þeir
hafa ekki gert það. Hitt er svo
annað mál, að menn og konur
af öllum stjórnmálaflokkum
hafa skilið og skilja hversu
mikil verðmæti eru í húfi. Það
eru, því miður leiðarahöfundar
og hinir svokölluðu stjórn
málamenn, sem ekki hafa skii
ið sinn vitjunartíma í þessum
efnum og misst af strætisvagn-
inum, sumir með trega og eft-
irsjá, aðrir fullir hofmóðs. Það
væri viturlegt ef þeir hinir
sömu hættu að stunda stjórn-
mál sem sport, en tækju upp
vinnubrögð hinna venjulegu
borgara og reyndu að vera til
nytsemdar í lífsbaráttu þjóðar-
innar.
Leiðari Alþýðuiblaðsins frá
15. júní s.l. er hvorki merki-
legri eða ómerkilegri en geng-
ur og gerist um þess háttar rit-
smíðar, þegar samvinnufélögin
eiga í hlut. En hann hefur
gefið kærkomið efni til íhug-
unar um þessi mál og gæti, ef
heppni er með verið til. nokk-
urs lærdóms um viðhorf vissra
manna í hinu örlagaríka tafli.
Það er rétt hjá Benedikt
Gröndal: „Nútíminn er stór í
sniði og á þeim sviðum, þar
sem samvinnufélögin starfa,
teflir heildin við einstakling-
ana örlagarikt tafl — og eru
mikil verðmæti í húfi. Þess
vegna er allri áróðurstækni nú-
timans beitt gegn samvinnu-
félögunum, heiðarlegri og ó
heiðarlegri.“
Niðurl. PHJ
Nokkrir leikarar drógu sérstak-
lega góða affsókn — t. d. Maurice
Chevalier, Jack Benny og Danny
Kaye — að sýningum, sem stóðu
stuttan tíma. Sumir nefna leikrit,
sem tap varg á, en mundu vinna
upp tapið, ef tekin yrðu aftur til
sýninga á næsta leikári.
Þeirra á meðal eru söngleikirn-
ir „I dicked a daisy“ eftir Riehard
Rodgers og Alan Jay Lerner,
’„Here’s lo”e“ og „The girl who
came to supper“, eftir Meredith
Wilson. En af dramatískum leikrit-
um er helzt að nefna Eðlisfræð-
ingana eftir Friedrich Diirrenmatt,
Lúther eftii John Osborne og Leik
sýninguna eftir Jean Anouilh.
Leikhúsaðilar á Broadway eru
sammála um það, að það, sem eigi
eina höfuðsökina á óförunum,
þetta leikár, séu skattalögin nýju.
Eigendur veitinga-, gistihúsa og
næturklúbba kvarta einnig um, að
nýju skattalögin hafi haft slæm
áhrif á rekstur þeirra.
Sem áður segir, höfffu stór fyr-
irtæki verið farin að tíðka það, að
kaupa að staðaldri stór hefti aff-
göngumiða „Nú orðig kaupa þau
minna og minna og eru með alls
konar sérvizku, og má segja, að
miðasalan hafi minnkað um tvo
þriðju hluta“ sagði einn aðgöngu-
miðasalinn Yfirleitt hafa kaup-
sýslumenn aregið að sér höndina
með skemmtanir handa starfs-
fólkinu og einnig miffakaup til
gjafa, og það áður en hin nýju
skattalög gengu í gildi. Lætur
rxærri að rekja það til þess, er
sjónvarpsverðlaunahneykslið gerð-
ist fyrir fjórum árum.
Ekki hafði Broadway upp á mik
iff Iistrænt ag bjóða. Sex kunnir
rithöfundar töpuðu á leikárinu, og
rer hér á eftir nöfn þeirra, sýn-
íngarfjöldi og tapið á sýningum
„The rnilk train doesn’t stop
here“, eftir Tennessee Williams
69 sýningai 150 þús. dollara tap,
„Come on strong", eftir Garson
Kanin, 35 sýningar, 125 þús. d.,
„Natura! atfection" eftir William
Inge 36 og 90 þús. „My mother,
my father and «ne“, eftir Lillian
Hellman, 17 og 175 þús., og „Chil-
dren from their garnes" eftir
Irwin Shaw 4 og 75 þús. dollara.
Vitaskuld eru aðrar ástæður fyr
ir andúð leikhúsgesta, svo sem
hærra verð á veitingahúsum,
hærra þjórfé og dýrara að fá
barnagæzlu. Það sem og veldur
Broadwaymónnum áhyggjum, er
hve þeim fækkar, sem pöntuðu að-
göngumiða í pósti. Og það er raun
ar að rekja til lélegra leikrita á
þessu leikári og sumpart til 114
daga blaðaverkfallsins. Fyrir verk
fallið, sem hófst í desember, var
meðaltal pantana á söngleik 2 þús.
á viku. í verkfallinu hrapaffi það
niður í 200. „Þá hefur fólkið hald-
ið, að þess gerffist eikki þörf að
panta því að ekkert sé talað um
að útselt sé, og hægt verffi að fá
miða, þegai þag komi á staðinn,“
sagði einn ieikhússtjórinn. Og um
leið og leikhúsgestir fara að gá
að sér, þá gera hluthafarnir þaff
ekki síður Þeir horfa líka i auk-
inn kostnað við að setja leikrit á
svið. Beinn kostnaður við aff setja
leikrit á svið er allt að 200 þús.
dollurum og og söngleikirnir kom
ast upp í hálfa milljón, og það er
um tvöfalt meira en kostaði fyrir
einum áratug. Sumir halda því,
fram, að leikstjórarnir eigi sökina
á kostnaffarhækkuninni. Einn hlut
hafi komst svo að orði: „Margir
leikstjórar hafa takmarkað fjár-
málavit. Það er of mikiff um lé-
lega fjármálastjórn við leiksýning-
ar. Fé er sóað.“
Grammóíónplötufyrirtæki, sem
'il skamms tíma kostuðu söng-
leikjasýningar til að fá réttinn að
taka þær á plötur, drógu sig mjög
í hlé á þessu leikári, minnkuðu
fjárframlag sitt í 500 þús. dollara
úr tveim milljónum. Þó eru ekki
allir svona svartsýnir. Á dögunum
tilkynntu American Broadcasting-
Paramuunt leikhúsin, að þau
myndu verja einni milljón dollara
til söngleikjasýninga á næsta leik-
ári, og plötuupptökuréttindin fara
til ABC-Paramount, fyrirtækisins.
Við verðum aff skella skuldinni
að nokkru a gagnrýnendur, ef þeir
hefðu gefið dálítig meira hrós,
hefði það hjálpað mikið", segir
Kingsley. En Arthur Cantor seg-
ir: „Eg held að gagnrýnendur hafi
verið allt of vinsamlegir.“
T í MI N N, f immtudagurinn 27. júní 1963. —
9