Tíminn - 30.07.1963, Qupperneq 8

SJOtltl
Dr. jur
í dag er dofctor juris Jón Dúason
75. ára. Það hefur verið hljóðara
um hann og ævistarf hans upp á
síðfcastið en vera bæri. En sú orsöfc
er <41 þess, að hann hefur, núna
seinustu árin, orðið afí dvelja á
hressingarhædinu að Vífilsstöðum,
vegna langvarandi sj'úfcleifca.
Þó skyldi enginn ætLa að andleg
reisn hans væri buguð, siður en
svo. Hverja stund sem hann má
penna valda notar hann til þess
að fylla í og bæta við þann fróð-
leik se«n hann hefur varið ævi
sinni til að miðla oss um sitt hjart
ans mái, en það er réttindi ís-
lands til Grænlands.
Eins og alþjóð er kunnugt hef-
ur enginn íslendingur, fyrr né
síðar, dregið svo saman á einn
stað þá þekkingu og heimildir,
sem vér eigum til á spjöldum sög
uirnar tm nám og sögu Grænlands.
Þeim mun ergilegra er hversu því
opinbera veitist erfitt að skdja
nauðsynina á því að veita honum
þann stuðning í verki sem tfl þarf
til þess að Ijúka hinni miklu út-
gáfu hans um þessi mál, þar sem
nú vantar ekki lengur nema herzlu
muninn.
Þótt svo beri tU nú um stundir
að ýmsum löndum vorum, sem
finnst þeir vera fínlr menn og
eiga rétt á fínum kjörum, geðjist
sú hugsun að tilvinnandi væri að
gefa upp á bátinn frelsi vort og
frumburðarrétt á landi voru fyrir
flæsta gullfcatla, sem þeim hefur
borið fyrir sýn í draumi, þá meg-
um vér, sem höldum vöfcu vorri,
ekfci láta blefckjast af slikum ór-
um. Verk Jóns Dúasonar eru hvatn
ing til allra þeirra sem vilja halda
vöku sinni og standa vörð um þjóð
erni vort. Þau verða aldrei taíin
til stundargaspurs. Þau heyra fram
tíðinni tii, og eftirkomendum vor-
um. Þótt einhverjum, sem illum
tröllum hefði tekizt að glepja, tæk
ist að hindra það, að þekking Jóns
um Grænland og sögu þess næði
að koma fram fyrir augu vor, sem
nú lifum, þá skyldu þeir minnugir
sögu vorrar um það að dragbítarn
ir fá jafnan sinn dóm, og þeir sem
á eftár koma hafa sinn skilning á
því hverjir að þjóðþiifum vinna.
Jón Dúason hefur varið ævi
sinni til þess að skýra fyrir oss
þá sannreynd, að hér við endi Út-
sævar, undir upptöku Elivoga, hef
ur vorri þjóð verið búinn staður.
Hann hefur ótrauður rafcið spor
hennar um álfur Útheims og brýnt
oss lögeggjan að láta ekki þær
fornu slóðir glatast, heldur halda
áttum vorum og hvika hvergi frá
sönnum rétti vorum til þeirrar jarð
ar setn forfeðurnir námu oss.
Sú afsökun,sem dr. Jón Dúason
setur í ritum sínum fyrir útdauða
og drápi íslendinga í Grænlandi,
hefur átt litlum vinsældum að
fagna meðal vissra aðda sem bera
kynþáttahrokann { brjósti sér, og
sem og vegna þess hversu vanir
menn voru að lepja upp hina
dönsku útdrápskenningu, sem sköp
uð var á 19. öldinni til þess að
reyn» með því að slíta sögutengzl-
in milli fslands og Grænlands.
Þótt þeir, sem gerzt hafa kynnt
sér sögu Grænlands, hafi komizt
að sömu niðurstöðu um þetta og
dr. Jón, þá eienir sterklega enn
eftir af hinni dönsfcu útdrápskenn
ingu meðal íslendinga, og margir
menntamenn vorir verða undar-
lega hljóðir, ef einhverjir gerast
syo djarfir að andmæla henni. •—
Ég minnist í því sambandi þess er
mikilmetinn landi vor, Tryggvi J.
Oleson, söguprófessor frá Kanada,
kom hér í fyrra og flutti hér í
háskólanum fyrirlestur um rann-
sóknir sínar á fornsögu Kanada. —
Sjötíu og fimm ára í dag
Jón Dúason
Einmi'tt áður en Tryggvi flutti
fyrirlesturinn, sögðu blöðin frá
komu 'hans og hældu þessum mikil
virta landa vorum, sem vera bar,
á hvert reipi fyrir þekkingu og
vísindamennsku, en hann hefur
verið kjörinn til þess að ritstýra
merkilegu sagnverki um eögu
Kanada, og sjálfur til að rita fyrsta
bindið um fornsögu landsins, sem
er erfiðasta viðfamgsefnið. — Eftir
að Tryggvi hafði flufct fyrirlestur
sinn, sem fjallaði um samskipti
íslendinga við frumbyggja Ame-
ríku, og rafcti sögu þeirra á svip-
aðan hátt og dr. Jón Dúason gerir
í sínum ritum, þá varð dauðaþögn
um Tryggva. Af einhverjum ástæð-
um, sáu blöðin enga ástæðu til þess
að refcja þetta fróðleifcsefni fyrir
þá lesendur sína, sem ekki höfðu
getað hlýtt á prófessorinn tala um
það.
Þegar leiðandi öfl í þjóðfélaginu
taka einhverjum málstað á þennan
hátt, þá er ekki von að hann standi
ljós fyrir almenningi. En einmitt
þetta hefur verið erfiðasta við-
fangsefni dr. Jóns Dúasonar, að
yfirvinna þessa einkenniiegu
tregðu.
Sumarið 1958, er dr. Jón átti
sjötugsafmæli, skrifaði ég smá-
grein í „Tímann“, þar sem ég
reyndi að draga saman í stuttu
máli helztu atriðin í sagnfræði
hans um Grænland. Eg hef ekki
rúm til að endurtaka það hér, en
vil benda þeim, sem áhuga hafa,
að lesa um þau þár. — Hins veg-
ar læt ég fylgja hér með dálitla
skrá yfir þau sjálfstæðu rit, sem
mér er kunnugt um að dr. Jón
Dúason hefur gefið út. En þar
fyrir utan hefur hann ritað^ ara-
grúa greina í blöð og tímariú sem
engin tök eru á að telja hér upp.
Eg vil svo enda þessar línur
mínar til afmælisbarnsins, og ég
veit að þar mæli ég fyrir munn
hinna (sem betur fer) mörgu skoð
anabræður hans á landi hér, með
ósk um, að honum megi endast
ævikvöldið til þess að sjá þjóð
hans taka við þeim fróðleik, setn
hann hefur safnað og beita honum
sem vopni fyrir rétti sínum og
hagsmunum.
Helztu rit dr. jur. Jóns Dúasonar
eru þessi:
I. Nordbokoloniens Genrejsing i
Grönland
1916).
(sérpr. úr Atlanten
II. Grönlands Statrettl. Stilling
í Middelalderen. Dofctorsritgerð
við Háskólann í Osló 1928.
III. Landfcönnun og landnám fs-
lendinga í Vesturheimi. Þriggja
hinda verk. Koannar út 1408 bls.
Eftir seinasti kafllnn.
IV. Réttarstaða Grænlands, ný-
lendu fslands. Þriggja binda verk.
Komnar út 1536 bls. Eftir seinasti
hlutinn.
V. Grænland á krossgötum. —
Bæklingur 1947.
VI. fslendingar eiga Grænland.
Ritg. 1948.
VH. Á fsland ekfcert tilkall til
Grænlands? Svarrit. 1953.
VIII. Die kdonialle Stellung
Grönlands. ritg. á þýziku.
IX. Moderaten zur jungsten
Gestallung der Grönlandsfrage.
ritg. 1956.
XI. Tveir kapitular úr Vígslóða.
ritg. 1955.
XI. Hvað sagði Danmörfc Sam
einuðu þjóðunum um réttarstöðu
Grænlands. Ritgerð 1956.
Ragnar V. Sturluson.
Athugasemd við grein
í Sunnudagsblaðinu
„Háttvirtit ritstjóri!
í SUNNUDAGSBLAÐI Tímans
14. júní s. 1. ritar Jóhann Hjalta-
son kennari grein sem hann segir
að eigi að vera athugasemdir vegna
viðtals, sem þér áttug við mig und-
irritaðan í 20. tbl. Sunnudagsblaðs
ins frá 26. maí s. 1. Við þessari rit-
smíð Jóhanns Hjaltasonar kennara
vil ég gúðíúslega biðja yður að
birta í hinu heiðraða blaði eftir-
farandi athugasemdir:
Bezta sönnunin fyrir því að ég
hafi farió með satt mál, er ég sagði
yður frá smokkfiskveiði Einars
sál. gullsmiðs föðurbróður míns
í Hringsdal 1874, er að finna í
skýrslu til landshöfðingja árið
1901, sem útgefin er í 28. árg. —
Andvara 1903 af dr. Bjarna Sæ-
mundssyni, sem sumarig 1901 ferð
aðist um Vestfirði og Norður-
Strandasýslu. Á hann tal á þessum
stöðum vig fjölda útgerðarmanna
og merka menn, og spyr þá spjör
unum úr um allt, sem lýtur að
fiskveiðum á þessum slóðum. í
skýrslunni um Arnarfjörð segir
hann á bls. 105. „Um fiskiveiðar í
i'irðinum fræddu mig: Einar Gísla-
son í Hringsdal, feðgarnir Ásgeir
og Gísli á Álftamýri, Matthías á
Baulhúsum, séra Lárus í Selárdal,
Thorsteinsson kaupmaður á Bíldu-
dal og Guðmundur Kristjánsson
skipstjóri í Reykjavík”.
í skýrslunni um Djúpið segir
hann: „Af hinum mörgu mönnum
er fræddu mig um fiskimálefnin
við Djúpið vil ég nefna: Árna
Árnason, Jón Ebbinezersson, Jó-
hann Jóhannsson, Svein Jónsson
og Þorgrim Sveinsson í Bolungar-
vík, Guðmund Sveinsson kaup-
mann í Hnífsdal. Áma Gíslason,
Áma Jónsson kaupmann, Kristján
Markússou, Sölva Þorsteinsson
lóðs á fsafirði, Friðrik Guðjóns-
son kennara, Guðmund Hjaltason
og Jón Jónsson, Súðavík, séra Sig-
urð í Vigur, Jón Jónsson Garðsstöð
um, Kristján Þorláksson í Múla
Ásgeir Guðmundsson Amgerðar
eyri, Bjarna Gíslason Ármúla, Kol
bein Jakobsson hreppstjóri í Dal
Sigurður Jósefsson á Sandeyri
Bjarni Guðmundsson Berjadalsá,
séra Kjartan á Stað í Grunnavik
og Eirik Gídeonsson í Grunnavík.
Þegar þessi valinkunni heiðurs
maður hefur yfirheyrt þessa of
anritaða merkismenn, segir dr
Pjarni á bls. 105: „Einar í HringS'
dal veiddi hann fyrst á öngul
1874“. (Her á hann við smokkinn),
áður var hann aðeins brúkaður
þegar hann rak“.
í skýrslu þessari er hvergi
minnst á Kristján Hjaltason frá
Fram'hald á 13. síðu.
Áttræður sl. sunnudag
Karl Árngrímsson
frá Veisu
ÁTTRÆÐUR varð s. 1. sunnudag
28. júlí Karl Arngrímsson, fyrr-
verandi bóndi að Veisu í Fnjóska-
aal, nú til heimilis að Helgamagra
stræti 26, Akureyri.
Karl Kristján Arngrímsson, eins
og hann heitir fullu nafni, er fædd
ur á Halldórsstöðum í Kaldakinn
28. júlí 1883. Foreldrar hans
vom Karitas Sigurðardóttir og
Aingrímur Einarsson, ung og
gjörvuleg hjónaefni, þar í sveit-
inni.
Mér er sagt, að móðir Karls
hafi verið afbragðs falleg stúlka
og elskuð af öllum, sem hana
þekktu, er> sá sári harmur kveð-
inn að ástvinum hennar, ag hún
lézt að þessu fyrsta og eina
bami sínu, rétt tvítug að aldri.
Á Halidórsstöðum bjó móður-
bróðir unga móðurlausa drengs-
ins, Sigurður hreppstjóri Sigurðs-
son, með konu sinni, Sigríði Hall-
grímsdóttur.
Þau gengu Karli sem í foreldra
stað, og hjá þeim var hann til
tvítugsaldurs. Karl sótti nám í
Bændaskólanum á Hólum og
brautskráðist þaðan vorið 1904. —
Tvö vor vann hann í Gróðrarstöð
Ræktunarfélags Norðurlands á
Akureyri, undir stjórn Sigurðar
Sigurðssonar, að ég hygg. Áður
hafði Karl kynnzt Páli Briem, amt
manni, scm hvatti hann mjög til
skólagöngunnar á Hólum og útveg-
aðj honum styrk í því sambandi.
Veit ég, að Karl Arngrímsson
minnist Páls Briems, sem hins
ágætasta manns, ekki að óverð-
skulduðu Páll Briem er talinn
hafa verið óvenju glöggur á manns
efni, og bar það Karli gott vitni,
ag amtmaður gerði sér títt um
hann ungan.
Karl Amgrímsson kvæntist 10.
júlí 1904 Karitas Sigurðardóttir
frá Draflastöðum í Fnjóskadal,
systur Sigurðar búnaðarmálastjóra
og Jónínu á Hótel Goðafossi. —
Karitas var alnafna móður Karls
og eftir henni heitin. Var hún
þremur mánuðum yngri en Karl.
Má það e t. v. teljast merkileg
tilviljun, að hann skyldi njóta móð
urnafns sms með þessum hætti,
en víst er um það, að Karl dáði
til hinsta dags konu sína og minn-
ingu hennar enda bar hún hið
latneska r.afn sitt með rentu. —
Karitas irdaðist á Akureyri í
nóvember 1955.
Karl hóf búskap með konu sinni
að Landamóti í Kaldakinn vorið
1905. Þar- bjuggu þau um 18 ára
skeið, en keyptu þá Veisu í
Fnjóskadal og bjuggu þar mynd-
arbúi í tuttugu ár. Fluttust þau
fil Akureyrar árig 1943, sextug að
aldri, og höfðu þá búið búi sínu
nær 40 ár
Ég kynntist Karli Arngrímssyni
ekki fyrr en hann var aldraður
orðinn og löngu hættur búskap, en
mér er sagt af kunnugum, að hann
hafi verið i fremstu röð bænda
um framKvæmdir og þrifnað. —
Karl er suðrænn í útliti, grannvax
inn og ekki hár vexti, svartur á
brún og brá og löngum sporlétt-
ur. Einkar prúðmannlegur og hlýr
íviðmóti. Ellina ber hann afar vel.
Karl er félagslyndur að eðlis-
fari og hefur jafnan tekið mikinn
og virkan þátt í ýmsum félagsstörf
um, ekki sízt meðan hann var í
Fnjóskadai. Ungur gerðist hann
forgöngumaður að stofnun ung-
mennafélagsins Gaman og alvara
í Kinn, ásamt sveitunga sínum og
nær jafnaldra, Jónasi Jónssyni frá
Hriflu. Karl nam ungur orgelleik
hjá Sigurgeir Jónssyni,- þá á Stóru
völlum, og var fjöldamörg ár org-
anisti i P'r.jóskadal. Hann er ein-
lægur og sannur samvinnumaður
og gegndi fyrr á árum trúnaðar-
störfum í Kaupfélagi Svalbarðseyr
ar og Kaupfélags Eyfirðinga.
Karl hefur frá fyrstu tíð fylgt
FramsóKnarflokknum að málum
og lagt stefnu hans og starfi mik-
ið lig allt frá upphafi. Þar hafa
leiðir oklrar Karls fyrst og fremst
legið saman hin síðari ár og þar
hef ég aðailega kynnst honum. —
Þau kynni fæ ég ekki nógsamlega
þakkað. Karl Arngrímsson er
heill félagsmaður, áhugasamur enn
i dag sem ungur væri og sækir
fundi manna bezt.
Karl Arngrímssop á glaða elli
og það ieynir sér ekki, að hann er
hamingjumaður. Frá því að kona
hans lézt hefur hann átt heima
hjá Guðrúnu dóttur sinni og manni
hennar, Sigurði Guðmundssyni,
klæðskerameistara í Helgamagra-
stræti 26. Kari hefur mikið unnið
að bókbandi eftir að hann fluttist
til Akurevrar, en hann er mikill
bókamaður og á sjálfur stórt bóka-
safn, sem er yndi hans. Hann les
Jíka mikið og fylgist afar vel
Framhald á 13. síðu.
8
T f M I N N, þriðjudagurinn 30. júlí 1963. -