Tíminn - 30.07.1963, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RIKID
WILLIAM L. SHIRER
„Fyrir mig var tuttugasti og
fjórði dagur tímamótanna," skrif-
aði Sehuschnigg eftir styrjöldina.
Hann. beið spenntur eftir við-
brögðum foringjans við mótþróa-
fullri ræðu hans. Papen sendi*
skeyti til Berlínar næsta dag, og
ráðlagði utanríkisráðuneytinu að
taka ræðuna ekki um of alvarlega.
Hann kvað Schusehnigg hafa látið
í l'jós sínar fremur sterku þjóð-
ernis tilfinningar til þess að ná
aftur aðstöðu sinni innanlands.
Ráðagerðir væru á döfinni. í Vín
um að steypa honum af stóli vegna
imdanlátssemi hans í Berchtes-
gaden. Á meðan, sagði Papen í
skeytinu til Berlínar, „heldur starf
Seyss-Inquart . . . áfram eins og
ætlað var.“ Næsta dag kvaddi
Papen austurríska kanzlarann
formlega og lagði af stað til Kitz-
blihl til þess að fara á skíði, en
hin löngu ár sviksamlegrar starf-
semi hans í Austurríki voru í þann
veginn að bera ákvöxt.
Ræöa Hitl'ers 20. febr.úar, sem
útvarpað hafði verið yfir austur-
rískar útvarpsstöðvar, hafði komið
af stað mótmælaöldu meðkl naz-
ista um allt Austurríki. Á meðan
á útvarpssendingu á svarræðu
Schuschniggs stóð, 24. febrúar,
hafði óður múgur 20 þúsund naz-
ista í Graz ráðizt inn á torg borg-
arinnar, rifið niður hátalarana og
dregið niður austurríska flaggið og
dregið síðan að húni swasttkufána
Þýkalands. Þar sem Seyss-Inquart
61
ana með stefnu á ljósin í Mirknar.
Diegó kallaði á hann. „Við
kveðjumst nú“, sagði hann. „Við
fáum ekki tíma til þess, þegar við
komum að brúnni. „Gangi ykkur
vel, vinir mínir.“
„Þakk“, sagði Reecher og þrýsti
hönd Diegós. „Þegar ég get, ætla
ég a ðkoma til Tangier og þá býð
ég upp á glas. Mörg glös.“
„Það er ekkert að þakka. Gætið
ykkar.“
Beint framundan bUkuðu blá
Ijósin á bátabryggju Reina del
Mar. Diego dró úr benzíngjöfinni
og Diego kallaði til þeirra og
sagði þeim að vera tilbúnum.
Bryggjan var mannauð og dimm,
en ofar sáu þau ljósin á veitinga-
staðnum og hljómlisti.n barst nið-
ur að sjónum til þeirra. Diego
lagði upp að bryggjunni og Bee-
cher reis upp og stökk i land.
Hann greip um mittið á Ilse og
sveiflaði henni upp á bryggjuna
við hli.ð sér. Diego veifaði til
þeirra og brosti breitt og síðan
sneri Rosaleen aftur frá bryggj-
unni og brunaði yfir ö|dutoppana
á leið heim ...
Beecher tók í hönd Ilse og þau
gengu af stað upp eftir langri
bryggjunni til lands.
Reina del Mar-veitingahúsið
var fagurt að sjá, þar sem það stóð
stórt og langt í slakkanum um
hundrað metra fyrir ofan fjöruna.
Ljósið af opnum svölunum lýsti
upp grænan vatnsflöt sundlaugar-
innar og glampaði á malarstígun-
um 1 garðinum. Hljómsveitin lék
hátt, en við og við heyrðust raddir
og hlátrasköll út úr húsinu.
Beecher gekk upp dimman stíg,
sem lá í gegnum garðinn. Hann
vissi, að leigubílar voru fyrir
framan klúbbinn, en hann vissi
einnig, að sérhver leigubílstjóri í'
Mirimar mundi bera kennsl á
var sjálfur æðsti maður lögregl-
unnar, var ekkert gert til þess að
koma í veg fyrir uppþot nazista.
Stjórn Schuschniggs var í þann
veginn að falla. Ringulreiðin var
að ná yfirhöndinni ekki aðeins á
stjórnmálasviðinu, heldur einnig
í efnahagsmálum.
Stórar fjárfúlgur voru teknar út
úr bönkunum bæði utanlands frá
og af fólkinu sjálfu í landinu.
Óróleg erlend fyrirtæki sendu af-
pantanir á vörum í stríðum straum
um til Vínar. Erlendir ferðamenn,
einn aðaltekjuliðurinn í efnahag
Austurríkis, höfðu verið hræddir
í burtu. Toscanini sendi skeyti frá
New York um, að han,n hefði
„vegna stjórnmálaástandsins í
Austurríki“ hætt við að koma
fram á Salzburg-hátíðinni, sem
var vön að draga til .sín tugi þús-
unda erlendra ferðamanna hvert
sumar. Ástandið var að verða svo
alvarlegt, að Otto af Habsburg,
hinn ungi arftaki krúnunnar, sem
var í útlegð í Belgíu, sendi þaðan
bréf og grátbað Schuschnigg, eins
og hann sagði frá síðar, og höfðaði
til hollustueiðs hans sem fyrrver-
andi liðsforingja í Keisarahernum
að skipa hann sem kanzlara, ef
hann áliti, að það gæti bjargað
Austurríki.
í þessari örvæntihgu sneri Schu-
schni.gg sér til austurrísku verka-
mannanna, én hann hafði haldið
frjálsum verkalýðsfélögum þeirra
og stjórnmálaflokki, Sósíal'-demó-
krataflokknum, niðri, eftir að Dol-
fuss hafði brotið hann niður á
ruddalegan hátt árið 1934. Þetta
fólk hafði verið 42 af hundraði
kjósenda í Austurriki, og hefði
kanzlarinn nokkru sinni síðustu
fjögur árin verið fær um að líta
lengra en að þröngum sjóndeild-
arhring síns eigin kirkjulega-fas-
istíska einræðis, og hefði hann leit
að eftir stuðningi þerra við hæg-
f.ara, and-nazstíska lýðræðislega
samsteypustjórn, hefði auðveld-
l'ega verið hægt að ráða við nazist-
ana, sem voru tiltölulega lítill
minnihluti.. En Schuschnigg hafði
skort styrk til þess að stíga þetta
skref. Hann hafði orðið heltekinn
af fyrirlitningu á vestrænu lýð-
ræði eins og svo margir aðrir í Evr
ópu og upp fullur af áhuga á eins-
flokksstjórn.
Sósíal-demókratarnir komu nú 4.
marz í hópum út úr verksmiðjum
og fangelsum, en mörgum -þeirra
hafði verið hleypt út um l'eið og
nazistunum, og nú svöruðu þeir
kalla kanzlarans. Þrátt fyrir allt,
sem gerzt hafði, sögðust þeir vera
reiðubúnir að hjálpa stjórninni tú
þess a ðverja sjálfstæði ríkisins.
Allt, sem þeir fóru fram á, var að
fá það sama og kanzlarinn hafði
þegar veitt nazistum: það, að
hafa sinn eiginn stjórnmálaflokk
og prédika sínar eigin skoðanir.
Schusnigg samþykkti þetta.'en það
var um seinan.
Þótt undarlegt megi virðast, þá
lítur út fyrir, að Schuschnigg og
Mi'klas haf itreyst honum nær því
til hins síðasta. Síðar viðurkenndi
Miklas hafði treyst honum nær því
eins og Schuschnigg, að hann hafi
orðið fyrir áhrifum af þeirri stað-
reynd, að Seyss „fór reglulega í
kirkju“. Helzta undirstaða þess
trausts, sem austurríski kanzlar-
inn bar til mannsins, virðist hafa
I verið hin kaþólska trú hans og
jSÖmulei.ðis sú staðreynd, að hann
eins og Schuschnigg hafði gegnt
herþjónustu í týrólsku Kaiser-
jagerJhersveitinni í fyrri heim-
styrjöldinni, þar sem hann særð-
ist alvarlega. Því miður var Schu-
schni.gg algerlega ófær um að
dæma mann á öðrum grundvelli.
Ef til vill hélt hann, að hann gæti
stjórnað hinum nýja nazista-ráð-
herra sínum með því einu að múta
honum. Hann segir sjálfur frá
i’eim töfraáhrifum, sem 500 doll-
t.rar höfðu haft á Seyss-Inquart
árið áður, þegar hann hótaði að
segja af sér embætti ríkisráðu-
nauts, en tók þá ákvörðun sína til
nánari yfirvegunar, eftir að hafa
teki.ð á móti þessari auðvirðilegu
upphæð. En- Hitler hafði hærri
laun að rugla þennan þennan
metnaðargjarna, unga iögfræðing
með, eins og Schuschnigg átti fljót
lega eftir að sannprófa.
Hinn 20. febrúar hélt Hitler
ræðu þá í Reichtag, sem svo
lengi hafði verið beðið eftir og
frestað hafði verið frá 30. janúar
vegna BlombergFritsch-málsins og
hans eigin vélabragða gegn Aust-
urríki. Þótt hann talaði hlýlega
um „skilning" Schuschniggs og
um „hjartahlýjan vilja“ hans á
að koma á betri sambúð milli
Austurríkis og Þýzkalands — kjaft
æði, sem hafði góð áhrif á Cham-
berlain forsætisráðherra —, þá
kom foringinn með aðvörun, sem
menn skellu ekki skollaeyrunum
151
við í Vín — né í Prag — þótt
menn í London létu hana sem
vind um eyrun þjóta.
— Yfir tíu milljónir Þjóðverja
búa í tveimur ríkjum, sem liggja
að landamælum okkar. . . . Það
getur enginn vafi ríkt um einn
hlut; stjórnmálalegur aðskilnaður
frá Ríkinu getur ekki leitt til þess,
að nrenn séu svipi,r réttinum —
; það er, hinum almenna sjálfsá-
1 kvörðunarrétti. Það er óþolandi
1 fyrir heimsveldi að vita, að það
eru til kynbræður við hliðina á
því, sern stöðugt verða fyrr þján-
ingum vegna stuðnings eða sam-
einingarlöngunar þeirra við alla
þjóðina, örlög hennar og Welt-
anschauun hennar (skoðun henn-
ar á lifinu). Það er hagsmunamál
þýzka ríkisins, að vernda þessar
þýzku þjóðir, sem ekki hafa að-
stöðu til þess að tryggja sér stjórn-
málalegt og andlegt frelsi af eigin
rammleik meðfram landamærum
okkar.
Þetta var skýr og skorinorð, op-
inber yfirlýsing um, að héðan í
frá liti Hitler á framtíð hinna sjö
milljóna Austurríkismanna og
þriggja milljóna Sudeta-Þjóðverja
í Tékkóslóvakíu sem mál Þriðja
ríkisins.
Schuschnigg svaraði Hitler fjór.
um dögum síðar — 24. febrúar_____
í ræðu í austurríska þinginu, en
þingmennirnir þar, eins og í þýzka
þinginu, voru valdir af einræðis-
stjórn eins flokks.
Enda þótt ræða Schuschniggs
einkenndist af sáttfýsi, lagði hann
áherzlu á, að Austurrki hefði gert
allar þær undanþágur, sem gerðar
yrðu, og nú „verðum við að nema
staðar og segja: .Hingað og ekki
lengra.* “ Hann sagði, að Austur-
ríki mundi aldrei af frjálsum og
fúsum vilja afsala sér sjálfstæði
sínu, og hann lauk ræðu sinni með
hrópinu: „Rautt-hvítt-rautt (aust
hann. Og allir bæjarbúar 'hlutu að
vita að hann var á flótta, eftir-
lýstur morðingi. Loks voru þau á
Spáni, þau höfðu spánska jörð
undir fótum, en þau voru samt
sem áður ekki hólpin enn. Hann
vildi ekki eiga á hættu að hitta
neinn, fyrr en hann hefði gefið
sig fram við Don Juho, lögreglu-
stjóra . . .
Beecher greip fastar um hönd
Ilse og leiddi hana upp bugðóttan
stíg, er lá krignum veitingahúsið
og upp að bílaplaninu. Þaðan gat
hann séð dyrnar á veitingahúsinu,
en staðið sjálfur í skugga nokk-|
urra bíla. Hópur af leigubílstjór-!
um stóð við bílstuðulinn fyriri
framan dyrnar. Dyrnar á klúbbn-;
um opnuðust og hópur af fólki, j
körlum og konum, gekk út í bjart.
skinið af lömpunum ofan við dyrn- i
ar. Þau stóðu þar um stund og';
spjölluðu saman, á meðan einnj
úr hópnum fór til að ná í leigu-1
bíl. Einn karlanna hl'ó glaðlega og
kona sagði: „Hann var grænn. Á-
reiðanlega grænn.“ Og allir ráku
upp hlátur. Þegar bíllinn kom,
þrengdu þau sér öll inn í hann og
brunuðu af stað í bæinn.
„Hvað eigum við að gera?-<
spurði Ilse.
„Það eru næstum fimm kíló-
metrar heim til mín. Ég vil helzt
ekki þurfa að ganga.“
„Ætlarðu að fara þangað?"
„Já“. Beecher vildi helzt þvo sér
og skipta um föt, áður en hann
gæfi sig fram við Don Julio. Don
Julio mundi ekki vera á skrifstofu
siinni núna, heldur heima hjá sér^
og Beecher vildi ekki koma þang-
að og líta út eins og argasti glæpa- (
maður. „Þú þarft ekki að verða
samferða mér,“ sagði hann við
Ilse. „Þú veizt, hvar vegurinn
beygir upp að húsinu mínu. Hin-
um megin við járnbrautina.“ '
FÖRUNAUTAR ÓTTANS
W. P. Mc Givern
Hún kinkaði kolli og brosti við
honum og Beecher varð ljóst, að
viðbrögð hennar hefðu orðið ná-
kvæmlega þau sömu, þótt hann
hefði sagt henni að fara til hel-
vítis eða kasta sér í sjóinn. Hún
brosti til þeirrar myndar, sem hún
hafði gert sér af honum, þessarar
ljómandi myndar í huga sér, og
bros hennar var eins og manns, er
lifir í draumi.
„Hl'ustaðu nú á mig“, sagði
hann og strauk henni blíðlega um
kinnina með handarbakinu. „Þar
er lítil krá, sem heitir Quita Pena.
Hún liggur við veginn meðfram
járnbrautinni. Þetta er fiskimanna
krá, dimm, en rólyndisstaður.
Þangað kemur enginn frá Mirimar.
Ég skil þig eftir á svölunum. Þær
eru ekki upplýstar. Og enginn
'kemur auga á þig. Fáðu þér glas
af víni og bíddu mín þar.“
„Já, Mike“, sagði hún og brosti
enn við honum. „En þú verður að
segja mér, hvað ég á að hugsa upp,
á meðan ég bíð. Og hvort ég á að
vera alvarleg eða brosa og hvenær
ég á að drekka af glasinu. Ég verð
alveg eins og barn án þín.“
„Þú skalt bara njóta vínsins og
söngva fiskimannanna,-1 sagði Bee-
cher. „Og horfa á mánann.“
„Nei, áður en þú kemur aftur,
vil ég ekki njóta neins,“ sagði hún.
Beecher andvarpaði veikt. Hann
gat ekki fellt sig fyllilega við að
njóta aðeins líðandi stundar. Hin
„fullkomna framtíð“ hlyti líka að
eiga rétt á sér.
Hann sneri sér snögglega við, |
þegar hann heyrði skrækan, en
velþekktan hlátur frá dyrum veit-
ingahússins. Polly gamla Soames,
sem hann hafði þekkt og metið
mi'kils þann tíma, sem hann hafði
verið á Spáni, var á leið heim. Hún
gekk niður. flísalagðar tröppurnar
með dálítið óöruggum virðuleika í
fasi og hélt fast í járngrindverkið,
urn leið og hún fetaði sig varlega
áfram. Hún var í rauðgylltum kjól,
sem flaksaðist um bústinn líkam-
ann og það glitti á úfið, rautt
hárið í mánaljósinu. Hún flissaði
og tautaði við sjál'fa sig á leiðinni
að bílnum sínum. Eitthvað virtist
vera í ólagi í heimilinu, ef dæma
mátti af ruglingslegum athuga-
semdum hennar um griðkonur,
garðyrkjumenn, fasteignasala og
járnsmiði. „Hirða peningana mína
og eyðileggja hlutina í stað þess
að gera við þá. Fleygja þeim öll-
um niður í svartasta díki, það yrði
rétt á þetta pakk!“ hrópaði hún
kát, um leið og hún fann hand-
fangið á bíldyrunum.
Beecher tók undir arm Ilse.
„Komdu“, sagði hann og leiddi
hana í skugganum í átt að bíl
Polly. Polly mundi aka þeim til
Mirimar. Það var hennar stærsta
ánægja að hjálpa öðrum. En það,
sem var mikilvægast var að hún
mundi ekki minnast þess eftir á.
Og það voru líkur til að hún hefði
ekki hugmynd um þá klípu, sem
Beecher var í, jafnvel þótt hún
hefði ekki komizt hjá að hlusta á
bæjarslúðrið. Polly Soames var
stórkostlegur kvenskörungur, en
eftir fjögur hjónabönd, tólf barn-
eignir og þúsundir veizlna og kok-
dillisboða, ástarævintýri og annað
þvílíkt, var hún löngu hætt að
halda nokkru til haga. Hún ruglaði
öllu saman, nútíð og framtíð, göml
um eiginmönnum og nýjum friðl-
um, timburmönnum og fylliríi og
allt fór í einn alls herjar hræri-
graut, sem hún hvorki vildi né
'nennti að finna haus eða sporð á.
Beecher kall'aði á hana, um leið
og hún togaði i bíldyrnar.
„Fjandinn eigi það, Stutz, þetta
dugar ekki“, tautaði hún og reyndi
að opna dyrnar á Mercedes sfn-
um. Hún sneri sér við og starði á
hann stífum augum. „Guð hjálpi
mér, Mike Beecher!“ sagði hún.
„Ég hélt þú værir farinn. til Palm
Beach. Einhver var að tala um
Palm Beach. Fjörlegur staður.
Fullt af ítölskum golflejkurum."
Beecher spurði, hvort hún vildi
aka þeim til bæjarins og Polly
sagði: „Já, auðvitað, auðvitað. Kom
ið ykkur inn í. Fjandinn eigi það.“
Hún hallaði höfðinu eins og for-
vitinn fugl og áreynsltan olli henni
augsjáanlega þrautum. Ennið varð
eins og þvottabretti. „Það var
eitthvað alveg dásamlegt Ég man,
hvað ég hafði gaman af því.“
Skyndilega potaði hún fingrinum
í brjóst hans. „Þú rændir flugvél,
það var einmitt það, sem þú gerð-
ir.“ Hún hallaði höfðinu aftur og
hló hvellt. „Dásamlegt. Þú hefur
náttúrulega ekki nennt að bíða
eftir áætluðum brottfaratíma.“
14
T f M I N N, þriðjudagurinn 30. júlí 1963. —