Alþýðublaðið - 02.10.1943, Page 4

4
ALÞYHUBLAÐIÐ
Laugardagur 2. október 1943«
fUþijðttbUðið
Útgefandi: Alþýðuílokkurinn.
Bitstjóxi: Stefán Fétursson.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.

H8rmangarar“
mjólbnrsðlnnnar.
ÞAÐ er mikið rætt um
neyzlumjólk Reykjavíkur
búa um þessar mundir, enda
ekki ástæðulaust. Um langa hríð
hefir verið réttmæt óánægja
með gæði mjólkurinnar og ráð-
andi stefnu í hinu svokallaða
„mjólkurmáli". En aldrei hefir
þó keyrt eins um þverbak í þess
um efnum eins og nú upp á síð-
kastið.
Mjólkin, sem seld hefir verið
á markaði í Reykjavík í sum-
ar, hefir verið verri vara en
nokkru sinni áður — og er þá
mikið sagt. Það hefir komið
fyrir, að neytendum hefir verið
seld súr mjólk í búðunum. Al-
gengt hefir það verið, að mjólk,
sem keypt var að morgni, var
orðin súr að kvöldi. Og gersam-
lega ómögulegt hefir verið að
varðveita mjólkina ósúra fram-
undir næsta morgun, enda þótt
hún væri látin standa í vatni á
köldum stað. Óþægindin, sem
af þessu leiða, eru hverju
mannsbarni í borginni kunn,
þótt tilfinnanlegust séu þau á
þeim heimilum, þar sem ung-
börn eru.
Neytendur hafa að jafnaði lít
ið yfir af því að kæra yfir
þessari vöru, enda mun það á-
litið þýðingarlaust. En nú fyrir
skömmu síðan hefir tvívegis
farið fram rannsókn á mjólk
keyptri í mjólkurbúðum í
Reykjavík. í fyrra sinnið leiddi
rannsóknin í ljós, að í mjólkinni
var verulegt magn af óhrein-
indum, en í síðara skiptið, að
hún væri vatnsblönduð að veru-
legum hluta.
Forráðamönnum mjólkursöl-
unnar þykja slíkar niðurstöður
engu máli skipta. Málgagn þess-
ara manna, Tíminn, kallar það
„mjólkurníð“ að segja frá þeim.
Og gagnrýnina á meðferð mjólk
urinnar og mjólkursöluna
telur þetta blað ganga landráð-
um næst. í augum þess eru
neytendur mjólkurinnar rétt-
lausir. Þeir eiga að þakka fyr-
ir, þó að mjólkin sé ,,drýgð“
óhreinindum og vatni.
Þetta minnir nokkuð á sér-
stæðan þátt í verzlunarfarinu á
íslandi fyrr á öldum. Einokun-
arkaupmenn fluttu til lands-
ins maðkað mjöl og seldu ís-
lendingum fullu verði til mann
eldis. Það þótti nógu gott handa
íslendingum. Forráðamönnum
mjólkursölunnar og málpípum
þeirra fest líkt og „hörmöng-
urum“ fyrri alda. Skítug og
vatnsblönduð mjólk er viðlíka
mannamatur og maðkað mjöl.
*
Það er nokkuð rætt um það
um þessar mundir, að bænum
beri að taka í sínar hendur
rekstur mjólkurstöðvarinnar og
annast sölu og dreifingu mjólk-
urinnar. En það er ekki síður
þörf umbóta í framleiðsluhátt-
unum en hvað söluna og dreif-
inguna snertir. Eins og nú hátt-
ar, er einvörðungu seld á mark-
aði í Reykjavík gömul og laiig-
flutt mjólk, stórskemmd og
Heilbriff ðisskýrslnr 19401
Hernámið og sambúðin
við erlen da setuliðið.
sb^egar í upphafi
P*' tókst góð samvinna milli
íslenzkra heilbrigðisyfirvaldá
og yfirstjórnar heilbrigðismála
brezka setuliðsins. Af íslend-
inga hálfu var lögð rík áherzla
á, að útlendingarnir taekju
ekki til sinna nota sjúkrahús
eða aðrar heilbrigðisstofnanir
landsmanna og sízt í samkrulli
við hina íslenzku lækna, held-
ur störfuðu hvorir tveggja al-
gerlega óháðir hvorir öðrum.
Var því heitið á móti, að ís-
lenzkir læknar tækju því vel,
ef setuliðinu lægi á að vísa
sjúklingi og sjúklingi í íslenzk
sjúkrarúm fyrir það, að þar
væri völ fullkomnari rann-
sóknartækja eða sérkunnáttu,
sem ekki væri fyrir hendi með-
al lækna setuliðsins. Þá var og
talið sjálfsagt, að íslenzkir
læknar liðsinntu erlendum
hermönnum, sem leituðu þeirra
á stöðum, þar sem setuliðið
hefði ekki sérst. herlækna. Má
telja, að þessi sáttmáli hafi ver-
ið brigðalaust haldinn og geí-
izt vel. Að vísu var eitt sjúkra-
hús, holdsveikraspítalinn í
Laugarnesi, hernumið og tekið
að öllu leyti í þarfir setuliðs-
ins. En þar var, sem kunnugt
er, í mjög miklum húsakynn-
um fátt eitt sjúklinga, sem ekki
var unnt að telja ókleift að
koma fyrir annars staðar til
bráðabirgða......
Eftir að landið var hernumið,
hafa sóttvarnir þess gegn út-
löndum skipzt á 2 sjálfstæða
aðila. íslenzkir læknar hafa
sinnt að landslögum sóttvarnar-
eftirliti með aðkomuskipum. er
skipti hafa átt við landsmenn
sjálfa, en hinir erlendu læknar
hins vegar annazt samkvæmt
sínum reglum sóttvarnareftir-
lit með skipum, er hingað hafa
komið í erindum setuliðsins.
Verður þar hvor að treysta
öðrum. íslenzk heilbrigðisyfir-
völd hafa að vísu viljað skerpa
þetta eftirlit, einkanlega með
tilliti til kynsjúkdómahættu af
farmönnum, sem hér fá land-
gönguleyfi, en það hefir strand-
að á því, að samsvarandi ráð-
stafanir fengjust upp teknar af
hinum erlendu heilbrigðisyfir-
völdum, sem telja löggjöf sína
ekki leyfa jafnnærgöngular að-
gerðir í þessum efnum og ís-
lenzk lög heimila. Að öðru leyti
hefir tekizt vel til um alla sam
vinnu um sóttvarnir innan
lands. Þannig skiptast hin inn
lendu og erlendu heilbrigðisyfir
völd á skýrslum um næmar
sóttir, og báðir aðilar telja sér
skylt að aðstoða og leiðbeina
hvor öðrum um allt, er verða#
má til aukinnar tryggingar
gegn útbreiðslu hvers konar
farsótta og annarra næmra sjúk
dóma, þar á meðal kynsjúk-
dóma. Rétt er að geta þess, að
Heilbrigðisskýrslur taka ekki
til sjúkdóma meðal setuliðsins.
Um sambúðina má annars
margt segja, er miður hefir far-
ið, og er viðkvæmast, hver sið-
ferðileg ofraun hún hefir orðið
íslenzku kvenfólki og þar á
meðal barnungum stúlkum,
EFTIRF AR ANDI grein,
er kafli úr Heilbrigðis-
skýrslum ársins 1940, sem
Landlæknisskrifstofan hefir
gefið út.
sem vissulega áttu kröfu á
meiri vernd gégn þeirri aug-
ljósu hættu en þeim hefir verið
látin í té. Má þjóðin þar engu
um kenna nema sjálfri sér, því
að sannarlega hittir héraðs-
læknirinn í Reykjavík naglann
á höfuðið, er hann afsakar fyrir
hönd heiíbrigðisnefndar sinnar
meiri og minni tilslakanir frá
réttmætum heilbrigðiskröfum
um viðhlítandi húsakynni, er
keppzt var um að setja á stofn
og reka í höfuðstaðnum hinar
alræmdu Bretaknæpur. Afsök-
unin er fólgin í því, að nefndin
vildi ekki standa í vegi fyrir,
,,að sem flestir gætu hagnazt af
setuliðinu“ (sbr. bls. 130). Þ ó
a ð íbúarnir væru hópum sam-
an húsvilltir og enn meiri hús-
næðisvandræði yfirvofandi, þ ó
a ð knæpurnar hlytu að verða,
að ógleymdum Bretaþvottinum,
höfuðkynningarstofnanir setu-
liðsmanna og ístöðulítilla ís-
lenzkra kvenna, þar á meðal
barna bæjarbúa, þ ó a ð lífs-
nauðsynlegum atvinnurekstri
landsmanna væri stefnt í voða
fyrir skort á kvenfólki til
starfa, þ ó a ð við lægi, að
sjúkrahúsin yrðu þá og þegar
að hætta störfum og fjölda
heimila héldi við upplausn fyr-
ir sömu sakir, þá varð enn að
þrengja að um húsnæði í höf-
uðstaðnum með því að heimila
Bretaknæpur tugum saman og
fylla þær hundruðum kvenna,
enda horfa ekki í að slaka á
viðurkenndum heilbrigðiskröf-
um, til þess að „s e m f 1 e s t -
i r gæ tu hagnazt“ á því.
En því er sagt, að naglinn hafi
verið hittur á höfuðið, að þetta
er vissulega ekki afstaða heil-
brigðisnefndarinnar í Reykja-
vík einnar til hernámsins, né
hinnar virðulegu bæjarstjórnar
þar, heldur þjóðarinnar yfir
leitt. Þegar kapphlaupinu linn-
ir og um hægist, mun henni
gefast tóm til að gera upp
gróðann......
Læknar láta þessa getið:
R v í k . Hið fyrsta, sem sam-
komulag varð um á milli hinna
innlendu og erlendu heilbrigð-
isyfirvalda var að skiptast á
vikuskýrslum um næma sjúk-
dóma og vera eftir megni í sam
vinnu um allar sóttvarnir, ef til
þyrfti að koma. Hefir ekki út
af því brugðið, að skýrslur
bærust eftir hver vikulok. Sér-
stök áherzla lögð á, að ef her-
menn sýktust hér af kynsjúk-
dómum og kenndu íslenzkum
stúlkum um, þá væru þeir yfir-
heyrðir og látnir gefa sem
greinilegastar upplýsingar um
stúlkurnar, svo að hafa mætti
hendur í hári þeirri. Hefir þetta
borið árangur. Eitthvert mesta
vandamálið í þessari sambúð
snauð af fjörefnum vegna
langra flutninga á vondum veg-
um. Það er lífsspursmál fyrir
neytendur í Reykjavík að mjólk
in verði framleidd sem næst
bænum. En mjólkurframleiðsl-
an í nærsveitunum hefir ná-
lega verið eyðilögð með skipu-
lögðum ofsóknum „hörmang-
aranna.“ Hún er skattlögð í því
skyni að lyfta undir framleiðsl-
una sem allra fjærst bænum.
Ef vald „hörmangaranna“ yf-
ir framleiðslu og sölu mjólk-
urinnar verður ekki brotið á
bak aftur, er óhjákvæmilegt að
Reykjavíkurbær komi upp stór-
um kúabúum í næsta nágrenni
bæjarins. Og það er sennilega
eina lausnin, sem nokkurt
traust er á setjandi. Framferði
,,hörmangaranna“ hefir löngu
dæmt sig sjálft. Síðustu undir-
tektir þeirra undir kvartanir
neytenda eru dropinn, sem fyll-
ir mælirinn. Neytendur geta
ekki látið misbjóða sér lengur.
var það, hvernig setuliðið gæti
losnað við úrgang og allan saur,
án þess að óþrif yrðu af fyrir
bæjarbúa. Tók bærinn að sér að
hreinsa alla kamra setuliðsins
á bæjarsvæðinu. Einnig af sömu
ástæðu var ákveðinn maður
ráðinn til þessarar hreinsunar
á Seltjarnarnesinu. Þá var eft-
ir að leysa hinn vandann, að
losna við alls konar annan úr-
gang, og varð það að sam-
komulagi, að setuliðið skyldi
sjálft brenna hjá sér allt slíkt.
Héraðslæknir var milligöngu-
maður milli rannsóknarstofu
atvinnudeildarinnar og setu-
liðsins um ýmsar rannsóknir, er
það vildi láta framkvæma,
einkum vatnsrannsóknir. Setu-
liðsmenn eru bólusettir gegn
bólusótt, taugaveiki (einnig pa-
ratyphus A og B) og tetanus, að
vísu ekki fyrir skyldukvöð, en
nær þó til 40% liðsins. Sam-
vinna öll við brezka setuliðs-
lækna hefir verið hin allra
bezta.
Blönduós............Yfirleitt
var framkoma þeirra prúð-
mannleg. Nokkuð sóttu þeir
dansleiki fyrst í stað og stofn-
uðu jafnvel til þeirra, en al-
menningsálitið hefir heldur
risið gegn slíku samneyti, og
hefir dregið úr því. Lítil brögð
voru að því, að íslenzkar stúlk-
ur legðu lag sitt við hermenn-
ina, og ekki hefi ég orðið var
við útbreiðslu kynsjúkdóma af
þeim ástæðum. Hafa setur hins
erlenda liðs farið fram hér mjög
VIKOR
HOLSTEINN
EINANGRUNAR-
PLÖTUR
Fyrirliggjandi.
PÉTDR PÉTDRSSOH i
Glerslípim & speglagerð
Sími 1219. Hafnarstræti 7«
iEaupom tnskar
hæsta verði.
iðúsgagnavinnustofan
i Baldnrsgðtn 30. í
vandræðalítið og betur en víða
annars staðar, ef marka má
sögusagnir.
Oxarf j........ enskir her-
menn sitja á Raufarhöfn. Virð-
ist mér, að fremur standi upp
á landsmenn en þá í viðkynn-
ingunni, eða réttara sagt því
viðkynningarleysi, sem vera
ætti.
Seyðisfj. Um 20. maí
settist hér að brezkt setulið. . .
Þeirra fyrsta verk var að taka
hið eina gistihús, sem til var í
bænum, og barnaskólann til í-
búðar fyrir hermennina, og all-
ar þær lausar íbúðir í bænum,
sem fyrir fundust. Tjöldum var
slegið upp á víð og dreif um bæ-
inn.....Herlæknar komu með
setuliðinu. Mikil breyting varð
á kaupstaðnum við komu
brezka setuliðsins, eins og gef-
ur að skilja, þegar bærinn
stækkar á einum degi úr rúm-
lega 900 manns upp í sennilega
Framhald á 6. sí8u.
BERKLAVARNADAGUR-
INN er á morgun. Kemur
þá út rit Sambahds íslenzkra
berklasjúklinga, Berklavörn.
Er rit þetta stórt og fjölbreytt
að efni, eins og jafnan fyrr.
Meðal þeirra, sem í Berklavörn
rita, er Jón Steffensen próf-
essor. Fjallar grein hans um
aldur berklaveikinnar á íslandi
og er hin fróðlegasta. Þar seg-
ir m. a. á þessa leið: ,
„Auk ritaðra heimilda geta
beinafundir gefið . mikilsverðar
upplýsingar um veikina, að vísu að
eins beina- og liðaberkla, en það
er engu að síður mikilvægt, til
þess að ákveða aldur og útbreiðslu
veikinnar. Eg hef rannsakað þau
bein, sem varðveitt eru á þjóð-
minjasafninu og flest eru úr heiðni
auk þeirra beina, er fundust í
hinum forna grafreit að Skelja-
stöðum í Þjórsárdal og sem senni-
lega eru frá fyrstu dögum kristn-
innar hér á landi. Á beinunum úr
heiðni fundust engar minjar um
berkla, en á tveimur beinagrind-
um úr Þj’brsárdal fundust einkenni,
er vafalítið eru eftir berkla.
Bæði Skeljastaða- og Herjólfs-
nesbeinafundirnir benda til þess,
að veikin hafi borizt til landsins
á landnámsöld. Þó að berklaminj-
ar hafi ekki fundizt meðal þeirra
beina, sem nú eru kunn úr heiðni,
þá segir það ekki mikið. Að vísu
eru til bein úr fleiri einstaklingum
úr heiðni en fundust að Skelja-
stöðum, en hin fyrrnefndu bein eru
bæði færri og miklu verr farin en
hin síðari. Sérstaklega á þetta við
um hryggjarliðina, sem yfirleitt
eru þau þpir„ sem mestar líkur
eru fil að íinna berklabreytingar
á. Það er því álit mitt, að berkla-
veikin hafi borizt til landsins með
landnámsmönnunum, ep hverjum
eða úr hvaða landi verður ekki
sagt með neinum líkum, að svo
stöddu.
Ef ætla má að líkt hlutfall hafi
verið á milli beina- og liðberkla
annars vegar og lungnaberkla hins
vegar á 11. öld og nú er, þá hafa
aldrei færri en fimmti hver dáinna
eldri en tvítugir, látizt úr berkla-
veiki og er það svipað og var á
árabilinu 1913—1929. En sé tekið
tillit til alls aðbúnaðar á dögum
Þjórsdæla hinna fornu, mögu-
leika til lækningaðgerða o. s. frv.,
þá mun það sanni nær, að allflestir
er berklaveiki fengu, hafi látizt
úr henni fyrr eða síðar og lætur
þá nærri að áætla að Vs af bana-
meinum Þjórsdæla, eldri en tví-
tugir, hafi verið berklar.“
Þetta eru nokkur atriði úr
hinni fróðlegu grein prófessors-
ins um hernað hvíta dauðans á
íslandi. Margt fleira læsilegt
efni er í Berklavörn að þessu
sinni. Og vonandi skorast menn
ekki undan að styðja berkla-
sjúklinga í hinni erfiðu bar-
áttu þeirra með því að kaupa
rit þetta á morgun.
* * *
Tíminn minnist á óánæg'ju
Reykvíkinga út af mjólkinni.
Gætir þar þeirrar víðsýni og
drengskapar,- sem vænta má úr
þeirri átt. Tíminn segir:
„Dagblöðin í íteykjavík kepp-
ast nú við að æsa Reykvíkinga
gegn bændum í mjólkurmálinu.
Morgunblaðið segir í Reykjavíkur-
Frh. af 6. síðu.