Alþýðublaðið - 27.11.1943, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Laugardagur 27. «óv. 1943»
Eldhúsræða Stefáns Jéh. Stefánssonar:
Ófremdarástandið i stjórnmálum okk-
ar og framtiðin.
STEFÁN JÓH. STEFÁNSSON talaði fyrir hönd AI-
þýðuflokksins í tveimur síðustu ræðutímunum við
eldhúsumræðurnar á alþingi á fimmtudagskvöldið og kom
víða við.
Birtir Alþýðublaðið í dag fyrri ræðu hans orðrétta, —
þar sem núverandi ófremdarástand í íslenzkum stjórnmálum
er gert að umtalsefni, en jafnframt komið inn á hina fyrir-
huguðu lýðveldisstjórnarskrá. Á öðrum stað í blaðinu er
skýrt frá stórathyglisverðum upplýsingum úr hinni síðari,
varðandi þátt kommúnista í sjálfstæðismálinu.
V
tJtgefandi: Alþýðnflokkorinn.
Ritetjóri: Stefán Pétursson,
Bitetjórn og afgreiðsla í Al-
þýðukúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 4G aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
EldMsnmræðnrnar
og dýrtíðarmálin.
AÐ var mikið talað um
dýrtíðarmálin við eld-
h.úsumræðurnar á alþingi á
miðvikudags- og fimmtudags
íkvöldið, og þurfti í sjálfu sér
engan að furða á því, svo al-
varlegt ástand, sem skapast hef-
ir hjá okkur af völdum dýrtíð-
arinnar. En hjá hinu fer varla.
að hugsandi menn. sem á um-
ræðurnar hlýddu, hafi furðað
sig á því, af hve ótrúlegu á-
byrgðarleysi var á þessum mál-
um tekið af öllum flokkum
þingsins — að Alþýðuflokknum
einum undanskildum. Það eru
sannarlega ekki miklar vonir,
sem rnenn geta, eftir þessar eld-
húsumræður, gert sér um sam-
eiginlegt átak eða varanlegar
ráðstafanir í því skyni að vinna
bug á hættum dýrtíðarinnar og
verðbólgunnar.
í ræðum þeirra þingmanna.
sem töluðu af hálfu Framsókn-
arflokksins og Sjálfstæðisflokks
ins heyrðist ekki svo mikið sem
eitt orð til viðurkenningar á
þeim beizka sannleika að við
eigum fyrst og fremst sökina
á hinni gífurlegu dýrtíð sjálfir;
en án þess að sá sannleikur sé
viðurkenndur, er lítil von til
þess að úr verði bætt í bráð.
Þó sýndi Emil Jónsson, sem
talaði fyrstur af hálfu Alþýðu-
flokksins síðara kvöldið, fram á
það með rökum, sem ekki verð-
ur í móti mælt, að þegar það
ákvæði var úr lögum numið um
áramótin 1939 og' 1940, að verð
landbúnaðarafurða skyldi að-
eins mega hækka í sama hlut-
falli og kaupgjald verkafólks-
ins í bæjunum, — þá fyrst var
það skarð brotið í varnarmúr-
inn gegn verðbólgunni, sem dýr
tíðin hefir síðan flætt í gegn-
um. Ef þetta viturlega ákvæði
hefði ekki verið úr lögum num-
ið, hefði verið hægðarieikur fyr-
ir okkur að halda dýrtíðinni í
svipuðum skefjum og hjá hin-
um frjálsu nágrannaþjóðum
okkar. En hér var ábyrgðarleys
ið á svo háu stigi hjá tveimur
stærstu flokkum þingsins, Fram
sóknarflokknum og Sjálfstæðis-
flokknum, að þeir fóru bein-
línis í kapphlaup um það, hver
hærra gæti boðið, á kostnað
neytenda í bæjunum, fyrir af-
'Urðir bændja í því skyni að
tryggja sér^ kjörfylgi þeirra.
Þannig er dýrtíðin að verulegu
leyti pólitískt sjálfskaparvíti
hjá okkur, og meðan það er
ekki viðurkennt og eins hitt, að
nauðsyn beri til að breyta hlut-
fallinu milli afurðaverðsins og
kaupgjaldsins aftur í það horf,
sem var árið 1939, er engar
varanlegrar lækningar á mein-
semd dýrtiðarinnar að vænta.
*
En það er öðru nær, en að
sá skilningur hafi rutt sér til
rúms, þrátt fyrir síaukin vand-
ræði af verðbólgunni og þrátt
fyrir endurteknar aðvaranir A1
þýðuflokksins. Lýðskrumið fyr-
ir bændum gengur enn lausum
hala; og í stað þess, að Komm-
Frh. á 6. síðu.
hafa þátt í þessum svokölluðu
eldhúsumráeðum, hafa þó ver-
ið ásáttir um eitt — og eigin-
lega það eitt — að í íslenzkum
stjórnmálum sé nú óvenjulegt
ástand og ófremd, er skapað
hafi alþingi álitshnekki. Og
þetta er vissulega rétt. En þeg-
ar komið er að því að skýra,
hvað leitt hafi til þessa á-
stands, og hvaða leiðir séu lík-
legastar til þess að losna við
við það, þá kemur í ljós mis-
munurinn á skýringum og stefn
um flokkanna.
Eg mun víkja nokkrum orð-
um að þessari þungamiðju ís-
lenzkra stjórnmála, eins og
sakií standa.
Gerðardómslögin.
Þegar að er gætt og ihuguð
forsaga yfirstandandi tíma, þá
ætla ég, að það sé ómótmælan-
legt, að afstaða flokkanna til
þess ógnar gróða, er borizt hef-
ir íslenzku þjóðinni á ^triðs-
tímunum, hafi verið aðalorsök-
in til þess að skapa það á-
stand, er nú rikir.
Á árunum 1940 og 1941,
berjast tveir stærstu stjóm-
málaflokkar landsins bein-
línis fyrir misskiptingu stríðs
gróðans. En alþýðan í launa-
stéttum landsins krefst þess
þá hinsvegar, að fá eðlilega
hlutdeild með bættum kjör-
um í þeim geysilega auknu
tekjum er þjóðinni berast. En
baráttan fyrir misskipting-
unni og til varnar sérréttind-
unum, nær hámarki, er Fram
sóknar- og Sjálfstæðisflokk
urinn í sameiningu setja
gerðardómslögin í ársbyrjun
1942. Það er án efa eitt hið
mesta óhappaspor, er stigið
hefir verið í íslenzkum stjórn
málum. Með þeim var gerð
tilraun til þess að misbeita
ríkisvaldinu á hinn ofbeldis
fyllsta hátt. Og áhriíin urðu
eins og til var stofnað.
Réttmæt andstöðualda al-
þýðunnar í landinu reis þá hátt
gegn óréttlætinu. Aðeins slit-
ur gjörðardómslaganna var
framkvæmt af höfundum
þeirra, og skorti þó ekki í upp
hafi stór orð og heit forystu-
manna Framsóknar og Sjálf-
stæðisflokksins um röggsam-
lega og skelegga framkvæmd
þeirra. Lögin voru samt snið-
gengin og vikið til hliðar í
mörgum greinum. En þau
voru þó nægileg til þess, að
halda niðri þeim, sem veik-
astir voru og höfðu minnst
samtök sín á milli — einmitt
þeim, sem mest var þörf bættra
kjara og aukins réttlætis.
Loks voru þessi óhappalög
afnumin sumarið 1942, er það
hafði komið í ljós, að ekki var
unnt að framkvæma þau.
En af öllu þessu stafaði hinn
mesti glundroði og réttmæt ó-
ánægja, eins og öll misbeiting
valds og augsýnilegt óréttlæti
hlýtur að skapa.
éven|nlegt tækifærl
fyrir kommiinista.
I gruggugu vaíni gerðar-
dómslaganna gátu öfgar og
ofstopi kommúnista ’komið ár
sinni fyrir borð. Upplausnin í
þjóðfélaginu óx. Annars veg-
ar var ofbeldisíuíl tilraun
auðvaldsflokkanna til þess að
viðbalda sérrétt'.ndum síu-
um og misskiptingu auðsins.
Hins vegar var svæsin, ófyr-
irleitin og öfgakennd múgæs-
ing kommúnista, sem veru-
i.;ga orkaði á uppæsta bugi
manna.
Raddir skynsemi og lýðræð-
islegra aðferða drukknuðu oft
í öskrum og æsingi öfganna til
beggja handa. Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokknum hafði
tekist að skapa hinn mesta
glundroða, og gefa kommúnist-
um óvenjulegt tækifæri til þess
að tæla fólk til fylgis við sig.
Og háttvirtir hlustendur hafa
nú hlustað á einkennandi orð-
bragð kommúnista, eins og það
flaut af vörum hæstv. 2. lands-
kjörins þingm., Þórodds Guð-
mundssonar, og málsmeðferð og
sannleiksást í ræðu hans voru
einnig í fullu samræmi við
stefnu flokksins og starfsað-
ferðir, enda er hæstv. 2. landkj.
Þóroddur Guðm. einn af mestu
ráðamönnum kommúnista og
hefir numið fræði sín með
þriggja ára dvöl í Rússlandi.
Áhrifin af náminu hafa menn
heyrt og þingmenn kannast vel
við orðbragðið.
Og afleiðingarnar komu brátt
í ljós. Sundruð og sundurtætt
þjóð gekk til tveggja kosninga.
Kommúnistar juku fylgi sitt
stórlega. Alþingi reyndist
margskipt og ómegnugt til
nýrra úrræða. Verðbólgan
fíæddi yfir landið. Máttlaus og
úrræðalaus minni hluta stjórn
Sj álfstæðisflokksins barst með
straumnum um stund, en
hrökklaðist siðan frá við litla
sæmd. Tilraunir voru gerðar til
þess að mynda nýja meiri hluta
stjórn, en það reyndist árang-
urslaust.’ Einn fimmti hluti al-
þingis undir stjórn kommún-
ista, vildi og ætlaði sér elcki
að hafa stjórnarsamstarf við
aðra flokka. Fjórir fimmtu hlut
ar þingsins voru skiptir og
það svo mjög, að hvorki tókst
að mynda ihalds— eða aftur-
haldsstjórn né stjórn frjáls-
lyndra umbótamanna, er með
röggsemi og eftir lýðræðishatt-
um skapaði réttlæti og jiafn-
vægi í þjóðfélaginu. Þess
vegna situr nú að völdum stjórn
utanþingsmanna, skiouð af
ríkisstjóra, og án nokkurs á-
kveðins fylgis á alþingi. Þing-
ið er því forustulaust af stjórn-
arhálfu, og hefir það leitt til
margs konar mistaka, og þVí
ekki tekist að skapa neina á-
kveðna stjórnarstefnu, er skipti
þingmönnum og flokkum til
athafna og átaka.
Sok Framsóknaff og
SJálf stæ Ai sf lo kbsins«
Alþýðuflokkurinn hefir,
með sinni gömlu og viðteknu
lýðræðis- og umbótasteínu,
eftir mætti barizt gegn því
að þetta ástand skapaðist.
Hann reyndi til lengstra laga
að hafa samstarf við aðra
flokka um réttlátar umbæt-
ur og jöfnun kjara fólksins
í landinu. En ævintýrapóli-
tík Sjálfstæðis- og Framsókn
arflokksins við setningu gerð-
ardómslaganna og misskipt-
ing auðsins og rauf þá sam-
vinnu, og kastaði þjóðinni
út í það ófremdarástand í
stjórnmálum, er nú ríkir.
Eg hefi þegar varið nokkru
af ræðutíma mínum til þess að
gera grein fyrir af hvaða or-
sökum það ófremdarástand
stafar, er nú ríkir í íslenzkum
stjórnmálum. Og, þar sem
tveir flokksbræður mmir,
háttv. þingmenn ísfirðinga og
Hafnfirðinga, þeir Finnur
Jónsson og Emil Jónsson, hafa
þegar rætt rækilega um fjár-
hags-, atvinnu- og dýrtíðarmál,
mun ég því snúa máli mínu að
nokkrum atriðum, er sérstak-
lega snerta frambúðar stiórn-
skipulag landsins, og á hvern
hátt það á að tryggja lýðræði,
frelsi, réttlæti og öryggi þegn-
anna, og loks hvernig er hægt
að hrinda því í framkvæmd.
y Þessi mál standa nú fyrir
dýrum og vissulega tímabært
STJÓRNARBLAÐIÐ VÍS.1R
gerir sér í gær tíðrætt um
þá niðurlægingu og úrræða-
leysi alþingis, sem fram hafi
komið við eldhúsumræðurnar
á miðvikudags- og fimmtudags
kvöldið. Hann skrifar í aðal-
ritstjórnargrein sinni í gær
meðal annars:
„Stjórnmálaflokkarnir hafa feng
ið vilja sinn og umræðurnar eru
um garð gengnar. Flestir hefðu
talið að betur hefði á þvi farið, að
eldhúsdagsumræðurnar hefðu ver
ið látnar niður falla að þessu sinni
og yrðu ekki upp teknar að nýju
fyrr en alþingi hefði aðra og
sterkari aðstöðu en það hefir nú.
Þó kann svo að vera, að umræð-
urnar hafi í allri sinni eymd, haf
þau áhrif á þjóðina, að hún sjái
betur en áður nauðsyn þess, að
reisa við hag alþingis og verði
betur undir það búin, er að kosn-
ingum kemur, hvenær sem þær
kunna að verða. Er álitamál, hve
lengi er verjanlegt að stofna ekki
til nýrra kosninga, með því að auð
sætt er að alþingi er ekki fylli-
lega starfhæft eins og sakir
standa. Slíkt ófremdarástand er
óviðunandi til lengdar. Geti stjórn
málaflokkarnir ekki komið sér
saman um lausn hinna mest að-
kallandi mála, verða kjósendurnir
að gera það, eða a. m k. verður
þeim að gefast kostur á að leggja
lóð sín á metaskálsrnar.
Margir myndu telja æskilegast
að útvarpsumræður þær, sem
fram hafa farið, yrðu eins konar
lokadagur þessa þings, eins og það
nú er skipað. Það er hryggðar-
mynd af því, sem bað ætti að vera.
QÞví hafa þingmenn lýst manna
að gera sér grein fyrir afstöðn
til þeirra. ■
Trygging lýðræðisins
í lýðveldisstlórnar^
skránni.
Hvenær sem lýðveldisstjórn-
arskráin verður afgreidd á al-
þingi, *þá er það víst, að til ná~
kvæmrar athugunac þarf að
taka val og valdsvið lýðveldis-
forsetans.
Það virðist koma betur og
betur í Ijós, ekki sízt eins og
málum er háttað á alþingi*
að það sé hið sjálfsagðasta
og eðlilegasta, og í beztu sam-
ræmi við rétta lýðræðis-1
háttu, að forsetinn sé val-
inn af öllum kosningabærum
mönnum í landinu, og að>
það sé einnig tryggt að hanxa
Framhald ft 6. síðu.
bezt. Þingmennirnir hafa þegar
haldið upp á lokadaginn, og virðist
full ástæða 1il að taka suma þeirra
úr umferö. Talað hefir verið áð-
ur um „vitlausa menn í iitvarp-
inu“, en í sannleika sagt var engu
líkara að .sLikt væri sáiarástandl
sumra þeiria manna, sem þar létu
til sín heyra að þessu sinni Hver
veit nema að þeir hafi fundið á
sér að þettá kynni að vera loka-
dagurinn?“ (
Þannig farast Vísi orð og
verður því ekki neitað, að ó-
fremdarástandið á alþingi er nu
mörgum góðum manni áhyggju
efni. En hvaða ástæðu hefir
stjórnarblaðið Vísir til þess að
setja sig á háan hest? Eða hvar
er yfirleitt forusta stjórnarinn-
ar í þeim vandamálum, sem al-
þingi hefir í sundrungu sinni
og úrræðaleysi ekki getað
leyst? Fyrir hvað annað er nú-
verandi stjórn yfirleitt fræg,
annað en yfirlýsingar sínar um
að hún skuli framkvæma
samþykktir alþingis, hverjar
sem þær yrðu, og livenair, sem
þær kæmu, ef hún aðeins fær
að vera áfram við „völd“?
H5 '
Blaðið Skutull á Isafirði vek
ur athygli á því 16. október s.l.,
hve margir af áhrifamönnum
Sjálfstæðisflokltsins eru í hópi
þeirra, sem skrifuðu undír á-
skorunina til alþingis 22. sept-
ember um að ganga ekki frá
formlegum sambandsslitum við
Danmörku að óbreyttum þeim
aðstæðum, sem íslendingar og
Danir eiga nú við að búa. Og
enn fremur segir Skutull:
Frh. á 7. síðu.