Alþýðublaðið - 29.11.1944, Blaðsíða 6

g_______________________________________________________________________flLÞYÐUBLAÐlÐ ____________________________________________________KiSviloidagiir 29. nóv. 1>44.
Brúðusýning
Nyfljega var tbaildiii toúðusýnimg í New York, og voriu brúðurnar
Ikjflpridair brúðkaup.slkjóiluím frá ýmsum öld/um. Á myndiflmi sjást
líiviær brúður, œra vonu á sýningumni.
Síðustu valdadagar Mussolinis
Stjórnmálaþróunin og Alþýðuflokkurinn
Frh. af 5. siðu.
fimm-leytið, óku bifreiðar, sem
í voru stórráðsmenn fasista:
flokksins, að FemeyjiafliöfHirm. í
forgarði hússins, þar sem venju
lega voru ekki nema einn eða
tveir verðir, var heil herdeild
af fasistahermönnum, búnum
fejáimurn riffLum og vélbyssum
Þetta var smávegis aðvörun.
Salurinn inn af svölum Fen-
eyjahallarinnar er __ áfastur
skrifstofu Mussolinis. í gegnum
haun hafði haimn farið hvext
sinn er hann ætlaði að flýtja
ræðu fyrir múginn úti fyrir. Sal
urinn er langur og á veggjun-
um eru dýrindis teppi eftir
gamla meistara og kertastjakar
eru þar frá endurreisnartímabil
inu. I öðrum enda hans er veg-
legt hásæti, sæti Mussolinis og
beint á móti þvi, í hálfhring
mangir stólar.
Áður en fundarmen settust
uiður var heilsað með fasista
bveðju og þar með hófst stór-
róðfumdurkm. Musisoliini tó'k-
fyrstur til máls og talaði í eina
klukkustund. Ræddi hann styrj
aídarreksturinn og kvað her-
foringjana eiga sök á óförunum.
De Bono, marskálkurinn gamli,
sem hafði verið sviptur her-
stjórn í Abyssiníustyrjöldinni,
mótmælti þessu» Fleiri tóku tií
máls og umræður stóðu í klukku
stund í viðþót.
Nokkru eftir klukkan 7 sagði
Grandi, að atórráðið væri borg-
aralegur hópur og gæti ekki
rætt hermál. Síðan sneri hann
sér að Mussolini og sagði: ,,Þú
veizt fyrir fram það, sem ég
ætla nú að segja. Ég sagði þér
það fyrir tveim dögum." Muss-
olini var fölur á svip en þungur
á ibirúin. Haain var þöguil oig fitl
aði við blýantinn. Grandi talaði
í rúma kLukkiustund oig héilt 'því
fram, að Mussolini væri ekki
lengur þarfur þjóðinni og mælt
ist til þess, að herstjórnin yrði
falin konungi.
Síðan dró hann upp úr vasa
sínum tillögu, þess efnis, að
þingræðisstjórn yrði aftur kom
ið á og að Mussolini yrði falið
aið þiðja konunig að hafa á
hendi æðsta úrskurðarvald,
samkvæmt 5. gr. stjórnarskrár-
innar.
Er Grandi hafði lesið upp til-
lögu þessa mælti hann eitt orð,
sam var óheyrt í þessum sal:
„Votare.“, sem þýðir „Greiðum
atkvæði“. Á fundum stórráðs-
ins í meira en tuttugu ár hafði
enginn greitt atkvseði. „Vot-
are“, sagði Grandi aftur og
settist niður.
Nú hafði fundurinn staðið í
fjórar klukkustundir. Enginn
reykti, vegna þess, að Musso-
lini gerði það ekki. Enginn
bragðaði vott né þurt. Það var
ekkert til þess að draga úr
etf tirvæ'ntiingiumni MusisoKn hafði
reiknað með reiðiilegum ræðum
og afhrópun, en hér var skjal,
krafa um atkvæðagreiðslu.
Hann hallaði sér í .stólnum, var
ir hans kipruðust og hann band
lék blýantinn í ákafa.
Á göngunum fyrir framan
salinn og við dyrnar voru 60
menn með brugðna byssustingi.
Meinn' þessir þótitu haust-
ustu og óvægnustu hermenn á
Ítalíu, hinir svonefndu „Mose-
hettieri del Duce“, „Skyttur
foringjans“. Þeir höfðu svarið,
að fylgja foringjanum allt til
dauðans og hlýddu honum ein-
um. Ef maðurinn í hásætinu
hefði sagt eitt einasta orð, hefði
Grandi og stuðningsmenn hans
eikki upplokið munminiuim meira.
En ekkert skeði. Þá tók til
máls Feder'zoni, forseti hinnar
konunglegu vísindastofnunar
og bar saman þessa styrjöld við
hina fyrri og þótti hlutur Muss-
olini slæmur. Bottai, sem hafði
stjórnað verkamannasamtökun-
um, skýrði frá óánægju verka-
manna Di Marsico dómsmáig-
ráðherra réðist á Mussoilini frá
lögfræðilegu sjónarmiði og De
Stefani, fyrrum,. fjármálaráð-
herra lýsti ringulreiðinni, sem
væri á fjármálum landsins
vegna ófriðarins. Þá tók Ciano
greifi, tengdasonur Mussolinis
til mál.
Lög uni nýbygghgar
ráð staSfed
FORlSETI ÍSLANDS sitað-
fesiti á ríkiKráðisfiundi í daig
lög um nýbyggingiarrtáð. Á sama
fiuindi vedítiti bamm Birni Sigurðs
syni lauism frá hérajðsilæknisem-
fbaetti í Miðfjarðarhéraði.
Frh. al 4. síðu.
vísu voru þeir állmargir, sem
ólu allmikla tortryggni í garð
bæði Sjálfstæðisflokksins og
kommúnista, sem ekki er að
undra, jafn harðir og svarnir
andstæðingar Alþýðuflokksins,
sem þessir tveir flokkar eru og
hafa verið. Em niðursaðam varð
þó sú, að flokkurinn tæki þátt
í stjórninni, og tilnefndi sem
fulítrúa sína í hana þá Emil
Jónsson og Finn Jónsson.
Verður isáðar mökkuið minmzt
á stefnuyfirlýsingar þessarar
ríkisstjórnar og þá gerður nokk
ur samanburður á henni og
þeirri stefnu, er 18. þing Al-
þýðuflokksins markaði í dægur
málunum.
Reynsla utanþings
stjórnarinnar.
Eins og getið var um í staflið
b í II. kafla hér á undan, þá
virtist það koma í ljós, að reynsl
an af störfum utanþingsstjórn-
arinnar varð ekki góð. Skal það
þó tekið fram, að í þessari stjórn
áttu sæti surnir mjög hæfir
menn, sem átt hefðu að hafa
ýmis skilyrði til þess að leysa af
höndum svo vel færi stjómar-
framíkvæmdir. Em sá gaflili varð
fljótt auðsær, að stjórninni
tókst ekki að ná því sambandi
við þingið eða meirihluta þess,
sem nauðsynleg var til þess að
stjórnarstörfin gætu farið fram
í samræmi við viðurkenndar
reglur þingræðis.
Þessi stjóm fór í upphafi
fram á að fá allmikil völd frá
alþingi og voru þau látin í té,
þar sem ailJþinigi ibæði samiþykkti
frumvarp hennar um skipun
Viðskiptaráðs, en stjórnin ósk-
aði að hafa í sinni hendi, og þá
einnig þera ábyrgð á, störfum
Viðskiptráðs, en að alþingi hefði
af þeim sem minnst afskipti....
Eins og áður var fram tekið,
kom það í ljós, að vegna sam-
vinnuleysis stjórnar og þings,
sem mjög bar á, varð. afgreiðsla
mála á alþingi nokkuð tilvilj-
unarkennd, þar sem alveg skorti
forystu fyrir einhverjum þing-
meiribluta, er styddi stefnu
stjórnarinnar. Einkum kom
þetta glöggt í Ijós í sambandi
við afgreiðslu fjáriaga og raun
ar ýmissa annarra mála. Það
varð oig fljóst, út af frumvörp-
um þeim og tillögum, er ríkis-
stjórnin flutti til lausnar dýr-
tíðarmálunum, að benni auðn-
aðist ekki að fá meirihluta al-
þingis til þess að fallast á þær.
Varð það til þess, að einni ráö-
herrann, Jóhann Sæmundsson,
félagsmálaráðherra, sagði af
sér eftir að afgreidd var lög-
gjöf úm dýrtíðarmálin í lok
ársins 1943. Én að dýrtíðarmál-
inu sjiáflfu, oig því, sem fr'am fór
á alþingi í sambandi við það,
verður nánar vikið í sérstökum
kafla hér á eftir.
Öhætt er að fullyrða, aö því
lengur sem utanþingsstjórnin
sat að völdum, því ljósar varð
alþingi og þjóðinni yfirleitt, að
slíkt ástand gat ekki varað til
frambúðar, að við völd sæti
stjórn, er hefði engan fastan
stuðning innan alþingis. Þessi
staðreynd varð mjög til þess að
örfa þingmenn til myndunar rík
isstjórnar á þingræðisgrund-
velli, og dreg ég ekki í efa, að
þjóðin yfirleitt hafi talið að
alþingi bæri skylda til þess að
gera það, og að hún hafi, þegar
loks tókst að mynda þingræðis-
stjórn, fagnað þeirri langþráðu
niðurstöðu, út af fyrir sig.
Sú meginálýktuB, sem draga
má af störfum utanþingsstjórn-
arinnar, er sú, að það sé ekki
heppilegt fyrir lýðræðis- og
þingræðisskipulag að grípa til
þeirra ráða um stjórnarmynd-
un, sem gert var síðla á3rs 1942,
og er þess að vænta, að slíkt
komi ekki fyrir aftur.
Myndun núverandi
ríkisstjórnar.
Ég drap á það í d-lið II. kafla
hé'r á undan, hver hefðu orðið
tildrögin að myndun núverandi
ríkisstjórnar, en ég tel nauðsyn
legt að víkja nokkrum orðum
gð þeim þætti, sem Alþýðu-
lokkurinn átti sérstaklega í mál
efnasamningi þeim, er núver-
andi ríkisstjórn þirti við til-
komu sína.
Þó að fyrstu frumdrög þau,
sem núverandi forsætisráðhierra
lagði fyrir Alþýðuflokkinn,
væru að ýmsu leyti árangur af
störfum tóilf mamna niefndariimn
ar og þar hefðu verið upp tek-
in ýmis atriði, er Alþýðuflokk-
urinn lagði áherzlu á, þá þótti
flokknum þó mjög skorta á, og
þyrfti nánar að taka fram um
isum a,triði, en bæta öðrum inn
í stefnu hinnar væntanlegu
stjómar.
Miðstjórn flokksins og þing-
flokkur gerðu því að skilyrði
fyrir þátttöku í stjómarmynd-
un nokkur atriði, er hér verða
ta'Iin:
1. Að gerð verði frumdrög að
áætlun um innkaup fram-
leiðslutækja, og samdi samn-
inganefnd Alþýðuflokksins,
sem til þess var kjörin, slík
frumdrög og lagði fyrir nú-
verandi forsætisráðherra.
Gekk hann að þeim lítið
þreyttum.
2. Að ísland yrði þátttakandi í
alþjóða félagsmálasamband-
inu (I.L.O.), en um það hafði
formaður Alþýðuflokksins
flutt tillögu á alþingi árið
1943. Að þessu skilyrðd var
einnig gengið. :
3. Flokkurinn taldi nauðsyn-
. flieiga, að fram færi ítarleg end
urskoðun stjómarskrárinn-
ar, með það fyrir augum að
setja ótvíræð ákvæði um rétt-
indi allra þegna þjóðfélags-
ins til atvinnu, félagslegs ör-
yggis, almiennrar mienntun-
ar og jafns kosningaréttar,
— auk þess sem sett væru
skýr fyrirmæli um verndun
og efling lýðræðisskipulags-
ins og varnir gegn árásum á
það. Éinnig, að bætt skyldi í
stjórnarskrárnefnd þá, er nú
starfar, mönnum, er hefðu
siem nánaista vitneskju um
óskir almennings í landinu
viðkomandi samningi nýrrar
stjórnarskrár. — Að þessum
skilyrðum var einnig gengið.
4. Alþýðuflokkurinn vildi láta
binda það fastjnælum, að ef
til skattahækkana kæmi, þá
yrðu skattarnir fyrst og
fremstTagðir á stríðsgróðann,
en al'ls ekki á tekjur, sem
ekki ná þurftarlaunum, og
eftirlit með framtölum skyldi
skerpt. — Að þessu var og
gengið.
5. Alþýðuflokkurinn setti það
að skilyrði, að 'komið yrði á
fullkomnu kerfi almanna-
trygginga, sem næðu til allr-
ar þjóðarinnar, án tillits til
Btéitta ieða efraahag á þá lnrad,
að eigi sitæði að baki því, sem
fullkomnast er fyrirhugað
meðal annarra þjóða á þessu
sviði. — Að þéssu skilyrði
var einnig gengið.
6. Alþýðuflokkurinn setti það
að skilyrði, að samþykkt yrðu
á yfirstandandi alþingi ný
launalög, í samræmi við óskir
B.S.R.B. — Þetta var einnig
samþykkt.
T. Alþýðuflokkurinn vildi einn-
ig, að hin nýja stjóm lýsti
yfir því, að hún skyldi gera
allt sem í hennar valdi stæði
til' þesis að hindra, að tekjur
hlutarsj ómanna rýrnuðu., á
meðan kaupgjald verkamanna
héldist óbreytt. — Þetta var
einnig samþykkt.
Ég hef hér nefnt sjö atriði,
sem voru skilyrði af hálfu Al-
þýðuflokksins fyrir þátttöku í
ríkisstjórn. ÖII þessi atriði eru
mjög mikilvæg, og þess er líka
að geta, að þau eru mjög í sam-
ræmi við ályktanir þær, sem
gerðar voru á 18. þingi Alþýðu-
flokksins fyrir einu 'ári síðan.
Það yrði of langt mál að sýna
nákvæmlega fram á, hversu
skilyrði Álþýðuflokksins og
stefnuyfirlýsing ríkisstjómar-
innar yfirleitt bera mjög blæ
af samþykktum Alþýðuflokks-
þingsins fyrir ári síðan, en ég
vil aðeins í því sambandi vísa
til þeirra ályktana, er þá vom
gerðar og er að finna í þingtíð-
indum frá 18. þingi Álþýðu-
flokksins og einnig í sérprent-
un, sem nefnist „Vandamál
dagsins, verkefni framtíðarinn-
ar“.
Þeggr þessar ályktanir eru at
hugaðar og bornar saman við
ræðu forsætisráðherra, er hann
hélt á alþingi 21. október s. 1.,
þar sem hann gerði grein fyrir
stefnu stjórnarinnar, má full-
yrða, að stefna stjórnarinnar
ber svo mikinn svip ályktana
Alþýðuflokksþingsins, að flokk
urinn má mjög vel við það una.
Hitt er svo annað mál, hversu
fer um framikvæmd 'þesisarar
sfceÆnuisíkiriá. Ein AfllþýðuÆlokkur
inri treystir því, að fulltrúar
hans í ríkisstjórninni geri sitt
til þess að gefin loforð verði full
komlega efnd, og fylgismenn
Alþýðuflokksins verða að hafa
á því glöggar gætur, að efndir
verði fullar, og þá einnig að
styðja ríkisstjórnina við fram-
kvæmd þeirra mörgu nytja-
mála, er hún.hefur á stefnuskrá
sinni. Þetta er og þeim mun
betra sem framkvæmd margra
stefnumálanna er sett í fastar
skorður samkvæjnt kröfu Al-
þýðuflokksiris, og má þar til
nefna, að launalögin á að af-
greiða á yfirstandandi þingi, að
nýju almannatryggingarnar á
að samþykkja á næsta ári og
endurskoðun stjórnarskrárinn-
ar á að verða lokið svo snemma,
að alþingi geti fjallað um nýtt
stjórnarskrárfrumvarp eigi síð-
ar en síðla næsta vetrar, þann-
ig aið ganga megi frá því, ef
kosningar fara fram á regluleg-
um tíma, að hægt verði að af-
greiða nýja stjórnarskrá fyrir
þær kosningar og samþykkja
hana til fufllniUBitu að atfsrtiöðniúm
kœniragum.
Ég vil engu spá um fram-
kvæmdir 'hinnar nýju ríkis- .
stjórnar, ,en vil aðeins taka það
skýrt fram, að ég ber hið fyllsta
traust til fulltrúa Alþýðuflokks
ins í stjórninni, og þykist mega
ganga út frá því vísu, að þeir
njóti einnig samskonar trausts
hjá öðrum flokksmönnum sín-
um.
Margir örðugleikar kunna að
verða á vegi þessarar stjórnar,
mörg ný viðfangsefni krefjast
lausnar, og þá ekki sízt, ef
henni endist aldur til stríðsloka,
en í sambandi við friðarsamn-
ingana og atvinnuhætti að stríðs
lokum, er þess mjög að vænta,
að margháttuð málefni verði til
úrlausnar, einmitt þau mál, er
miklu varðar fyrir stefnu Al-
þýðuflpkksins í innanlandsmál-
um og utanríkismálum, að leyst
verði af höndum af röggsemi og
fullum skilningi á hag alþjóðar.
Niðurlag á morgun.
..—
\ .
Útvarpstíðindi.
8. hefti 7. árgangs er nýkomin útk
með forsíðumynd af Jóni Norðfjörð
likara og viðtali við hann o. £1.