Alþýðublaðið - 16.02.1945, Blaðsíða 4

4 ________________ALÞYÐUBlAtilO________________ Föstudagnr 16. febrúar 1945
Útgeíandi Alþýðuflokkurinn
Eitsjóri: Stefán Pétursson.
Ritsjórn og aigreiðsla í Al- J
þýðuihúsinu við Hverfisgötu ,
Símar ritsjórnar: 4901 og 4902
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Aldarfjorðungsafmæli
bæstaréftar
IDAG, 16. febrúar, ér ald-
arfjórðungur liðinn, siðan
bæstiréttur hóf starf sitt, en
lög um hann höfðu verið stað-
fest 6. október 1919 og gengið
í gildi 1. janúar 1920. Fer í
tilefni af þessu afmæli fram há
tíðleg athöfn í hæstarétti í dag,
þar sem dómsforseti mun á-
varpa stjórnarvöld landsins,
málflutningsmenn og ýmsa aðra
boðna gesti.
Stofnun hæstaréttar mun á-
valt verða minnst sem þýðing-
armikils áfanga i sjálfstæðisbar
áttu þjóðarinnar. I hér um bil
sjö aldir hafði æðsta dómsvald
ið í íslenzkum málum verið er
lendis, eða frá því að ísland
gekk Noregskonungi á hönd. Og
jafnvel í sambandslögum ís-
lands og Danmerkur frá 1. des.
1918, þar sem fullveldi íslenzku
þjóðarinnar var þó aftur viður-
Íkennt, var svo ákveðið, að hæsti
réttur Danmerkur skyldi hafa
með höndum æðsta dómsvaldið
í ísilenzkum málum þar til ís-
land kynni að ákveða, að stofna
æðsta dómstól í landinu sjálfu.
En það var einn vottur þess,
hve ákveðin þjóð okkar var þá
þegar í stað, að gera fullveldi
sitt gildandi, að ekki leið svo
mikið sem eitt ár frá gildistöku
sambandslaganna og þar til
samþykkt höfðu verið og stað-
fest lög um hæstarétt í land-
inu sjálfu. Hafa æðstu úrskurð
ir í íslenzkum málum alla tíð
síðan verið felidir hér á landi
og íslenzkir lögfræðingar einir
farið höndum um þau, og er í
því sambandi ekki óskemmti-
legt, að geta minnzt þess í dag,
að fyrsti forseti hins endur-
reista íslenzka lýðveldis var
annar af þeim tveimur lögfræð
inigum landsins, sem fyrstir
luku prófi sem málflutnings-
menn fyrir hin-um nýstofnaða
hæstarétti.
En það er annað, sem ekki er
jafnskemmtilegt að minnast í
sambandi við aldarfjórðungsaf-
mæli hæstaréttar. Frá því
fyrsta og fram á þennan dag
liefir þessi æðsti dómstóll þjóð-
arinnar, sem búinn er að kveða
upp meira en 3000 úrskurði, orð
ið að hafast við í húsakynnum,
sem eru mjög langt frá því, að
vera honum samboðin og er það
ekki vanzalaust fyrir þjóðina,
að eiga enn, eftir tuttugu og
fimm ár, eftir að reisa það must
eri réttvísinnar, sem húsakynni
hæstréttar eiga að vera. Má það
sannarlega ekki seinna vera, en
að á þessu aldarfjórðungsaf-
mæli hans verði ákveðið að efna
til veglegrar byggingar yfir svo
virðulega og þýðingarmikla
stofnun; því það er ekki nóg,
að hafa endurheimt sjálfstæð-
ið og þar með æðsta dómsvald
ið í málum þjóðarinnar inn í
landið, svo mikils virði, sem það
þó er; að hvoru tveggja verður
að búa þannig í verki, að þjóðin
sanni rétt sinn til fullveldis og
sjálfsákvörðunar.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson:
LeikSislarsfarf á Eyrarbakka
LEIKSTARFSEMI mun aldrei
hafa istaðið með eins mM-
uim iblóma hér á landi og nú og
hefur hún breiðst rnjög ut á
saðuistiu itímuim. Þetta er vottur
um vaxandi menninigar og fé-
lagslíf og íþað er ákaflega nukils
virði, er 'íeiikstarfsemin er haf-
in í þorpum oig sveitum landis-
inis. Með þvlí- gétur ilieiklilstin
orðið almenninigseign, því að þú
að hér ií Reykjavfk og á Akur-
eyri séu starfandi leikfélög,
sem halda uppi leifesýningum,
ytfir vetrarimáinuðina, þá nær sú
starlfisiami ekki nerna til ,svo f!ár-
ra.
Menn hafa véitt þvú athygli
að lí vetur hefur borið mjög á
þrvií að heytst hafi í úttvarpinu
auiglýsinigar frá leifeifeilögum og
leiklhópium víða um land sem
haldið hafa uppi leifcsýningum.
Þetsis hefur til dæmis verið get-
ið að leikifðlag í Borgarnesi 'hef
ur teMð iSfeuiggaJSvein til sýn
inigar og fengið góða aðsófcn og
ágætar undintefcitir. Enntfremur
hefur Deiktfélaig, sem stofnað
var á Eyrarbafeka í haust tek-
ið Mainn oig fconu til sýninigar
oig hetfur aðsóíkinin að þeim leik
sýningunni orðið svo mikil að nú
á laugardaginn verður höfð 10.
sýninigin og lætur Iþá nærri að
um 1500 manns atfi iséð þetta
leiferit á meðtferð LeiMélagsins
á Eyrarbakfca.' Á Eyraribakka
eru hins vegar ékki nema tæp-
lega 600 iíbúar sivo að víðar að
hatfa sýninigargerstir komið. Að
vísu m!á næstum segja að hægt
isé að telja þá Eyrbekkiniga á
fingrum sór, sem geta farið að
heiman, og hafa efefci séð þetta
leikrit, en gestir hafa komið úr
ölillum nærsveitum, jiatfn vel alilia
leið austan úr Holtum enda selj
aist aðgöngujmiðar atflt atf upp
samstundis, þegar sýning er
auglýst, og er jafnvel útlit fyr-
ir að Leikfélagið geti haft marg
ar sýningar enn.
Um slíðustu heligi brá ég mér
auisfur á Eyrarbakka bara til
að sjá meðferð áhugafólksins á
Bafckanum á iþessu vinsæíia ieik
riti.
A Eyrarbakka er dállítið sam
komuhús, sem jafnframt er not
að fyrir Íeikfimikennslu. í hús-
inu er og dálítið leiksvið, en
engin búningsherihergi fyrir
leikara voru í húsinu. Leiktfé-
lagið tók sér fyrir hendur strax
og það var stotfnað, að byggja
■upp fcjiallára undir leifcsviðinu,
svo að leikarar igætu hatfst þar
við milli atriða. Þetta gerði fé-
lagið upp á sinn eiginn kostnað,
nema thvað hrieppurinn laigði
fram 500 fcrúnur tii stuðnings.
Þarna hatfa ifiélagamir fenigið
svioQiítið afidrep, en ég er hrædd
ur Um að reykvísku leikurunum
myndi ekki liítast á, ef þeir ættu
að hviíla sig þarna millli artrið-
anna, og óg myndi ©kki lá >þeim
það. Að viísu bætrti þetta mjög
úr og var eiigirfega skilýrði
þess að hægt væri að hatfa sýn-
ingar á stórum leikritum í hús
inu. Aðstæður eru þó að ýmsu
öðm leytj slæmar og ertfiðar,
leiklsviðið er Mitið, rúmið bak
við það og til hliðanna sama ög
ekfcert o. s. frv.
Eftir að ihafia feynnt mér all-
ar aðstæður dáist ég að frammi
stiöðu leiktfélagsins. iþað var
undraviert hversu liítið atf isrtór-
gölJlhm fcom lí ljíós við sýniniguna
Flestar eða jafnvel allar persón
urnar reyndiust fulilkomliega
sannar. Lestrarhreimurinn seati
svo mjlög ber á hjá viðvaninig-
um heyrðiist svo að' segjá ekki
'hljá neinium leikara, gertfin, sem
öíLL hatfa verið búin til þar eyst-
ra woru ágæt og sum tfuiiit eins
góð og hér hjá Leikfélaginu,
þegar það sýndi Mann og konu,
búningur leik'sviðisinis war og
mjög smakikflegur og þó hötfðu
aigerir viðVaningar einniig séð
um Iþað.
Um hlutvierikin er það að
að siegja, að þau vom alllmörg
leylst svo vel atf hendi isem béist
verður á kosið og fullyrði ég
að til dæmis ein leiíkikonan
Sigurveig Þórarinsdóttir,
miyndi sóma sér í 'Mutwenki hús
freyjiunnar í Hilíð, einnig hér í
Reykjawík meðal þaulæfðra leik
ara. Hetflur hún ein allra leikar-
anna notið dáOiíti'ilar tilsagnar
hjá Lárusi Pállssyni. Verkamað
ur, sem mú er á sextugasta ári
sínu, Kristján Guðmundsson,
ieifcur iSigváida prest. Á fyrri
árum sínum kom hann nokkrum
sinnum á leikiswið, en það hefur
hann ákfci gert lí fjöldla mörg
ár. Ég hyigg að leikfróðir menn
rnyndu undraist það, hvern vel
hann leylsir hliurtverk sitit af
hendi. Svipbrigði hans og láit-
æði allt gerir persónuna svo
sanna, að það slaga>r hátt upp
í Brynijíólif Jóhannesson d þessu
sama hlutveriki. Mörg önnur
hllutverfc voru ieyst mjög vel af
hendi.
IÞetta er ékiki léikdjómur, held
ur að einis verið að minna á
gO'tt ög þýðinigarmikið starf á-
hugaifólkls í ilitlíu þorpi. Það er
liíka auðfundið á öilú að fiélaig
arnir hafa lagt mikið á sig tij
þess að vinna þeissi störf sín
sem allra bezt- og þekn hefur
tekizit rnjög vel, þegar l'itið er
á ailar aðstæður. Verður von-
andi áframhald á leikistarfi á
Eyrarbakka. Fyrir alllöngu stóð
leiklist þar með miklum blóma,
og nú er merkið hafið að nýju.
Er þettá enn einn votturinn um
þann gróanda, sem er ií þjóð-
Iiifinu þrátt fyrir alllt.
vsv
Unglinga
vantar nú þegar ,til að bera blaðið til áskrifenda
í eftirtalin hverfi:
Blverfisgötu og
Meðalholt
Alþýðuhlaðið. — Simi 4900.
Utborgunarfími
fyrir Ragnar Þórðarson & Co., Gullfoss og
Gildaskálann, verður framvegis á miðvikudög-
um kl. 4—5 í skrifstofu minni Aðalstræti 9.
Ragnar ^»órðarson
Nýjustu Ijóð Jóseps
Húnfjörðs
A SJÖTÍU ára afmæli sínu í
janúar í vetur, sendi Jós
ep Húnfjörð frá sér kvæðabók,
sem hanrf nefnir „Hlíðin mín“,
og hefur bók þessi að geyma
49 kvæði og stökur.
Jósep Húnfjörð er alþýðumað
ur og hefur lengst atf ævinni
orðið öðrum störfum að sinna,
en að sitja með penna í hönd
þó hefir hann mikið ort og sum
ar lausavísur hans eru víða
kunnar. Fyrir mörgum árurn
gaf hann út fyrstu ljóðs sín litla
bók, sem nefndist „Fjaðrafok“
og eru einkum í henni ljóð, sem
hann orti á yngri árum sínum.
Á síðari árum hafa nokkrum
sinnum birzt kvæði eftir Hún-
fjörð í blöðum og í þriðja hefti
Stuðlamála, sem út kom árið
1932 eru nokkur kvæði og stök
ur eftir hann. t
Húnfjörð er ferskeytlunnl
trúr, enda ber lang mest á henni
í þessari nýju ljóðabók hans,
þótt þar bregði fyrir ýmsum
fieiri háttum, og hringhendan
er honum töm í meðförum.
í formálsorðum fyrir kvæð-
um Húnfjörðs í Stuðlamálum
frá 1932, segir meðal annars um
'kveðskap hanis: — Efnlslaiuisaia
skáldskap, hangandi sarnan á
ríminu, á Húnfjörð ekki til, því
ekki hefur hann iátið formfág
un sitja efni í fyrirrúmi, en í
heild hefur hann miklu meira
til brunns að bera, sem skáld,
en ýmsir þeir, er ort hafa og
gafið út lanigar Ijóðaibæfciuir.
Þessi ummæli eiga að ýmsu
leyti við skáldskap Húnfjörðs
ennþá, þótt efni kvæðanna sé
yfirleitt ekki stórbrotið, þá er
því víðast gerð góð skil, og
margar stökur hans eru snjall-
ar og vel kveðnar.
O JÖRGVIN SIGURÐSSON
lögfræðinemi, sem mun
vera einn af leiðtogum ungra
i Sjálfstæðismanna, á í Morgun-
blaðinu í gær ræðu flutta á
Heimdallarskemmtun, þar sem
rætt er um stefnu núverandi
ríkisstjórnar. Þykir rétt að birta
hér nokkurn hluta hennar til
þess að fólk geti séð með hvaða
hætti ungir Sjálfstæðismenn
túlka málefnasamning ríkis-
stjórnarinnar og hverjum ,þeir
eigna þá þætti hans, 'sem iik-
legastir eru til vinsælda. Björg
vin segir svo i upphafi ræðu
sinnar:
„21.okt. 1944 var mynduð þing
ræðis ríkisstjórn undir forsæti
form. Sjálfstæðisflokksins, með
stuðningi þriggja þingflokka.
Þjóðin fagnaði. Af henni var
létt þeirri smán og alþingi hafið
upp úr þeirri niðurlægingu, sem
það hafði verið í síðan haustið
1942, að utan-þingsstjórn færi með
völd í landinu. í stjórnmálunum
öllum ríkti hið megnasta ófremd-
i ar-ástand, hver höndin upp á móti
annarri og ráðlaust og duglaust
fálm stjórnar, sem hvorki naut
þing- né þjóðfylgis, setti sinn svip
á þjóðfélagið.
Afleiðingarnar voru auðsæjar
hvert, sem litið var: fjárhagur rík
isins var vægast sagt mjög alvar-
legur, dýrtíðin óx bæði leynt og
ljóst, stéttarbaráttan magnaðist
svo með hverjum deginum, sem
leið að heilar starfsgreinir í þjóð-
félaginu lögðu niður vinnu svo
mánuðum skipti og óeiningin milli
flokka og stétta jókst í réttu hlut
falli við framvindu tímans. Sem
ekkert var gert til að tryggja þjóð
inni lífvænlega afkomu eftir stríð.
Ófyrirleitnir stjórnmálaspekú-
lantar færðu sér þetta alvarlega
ástánd í nyt til árása á það þjóð-
skipulag, sem við búum nú við
um leið og þeir reyndu enn frekar
að villa skoðanir manna í flokka'
pólitík hér heima með þeim fjar-
skyldu staðreyndum, að hersveitir
Stalins marskálks ynnu dýrmæta
og glæsilega sigra á hersveitum
nazista í austurvegi.
En hvað var þaS svo, sem skeði
21. okt í haust, þegar form. Sjálf
stæðisflokksins, Ólafi Thors, tókst
að mynda þriggja flokka þingræð
isstjórn? ,
Við Sjálfstæðismenn verðum að
gera okkur það fyliilega ljóst, að
við eigum, þrátt fyrir stjórnarsam
vinnu, fyrst og fremst í höggi við
kommúnista í baráttunni um fylgi'
æskulýðsins hér í Reykjavík og
reyndar víðar. Okkur er það sér-
stök nauðsyn að gera okkur þess>
sem gleggsta grein, hvað það £
raun og veru var, sem skeði með
stjórnarmynduninni í haust.
Því hefur verið haldið fram f
blöðum og öðrum umræðum, að
kommúnistar hafi að meira eða
minna leyti gleypt Sjálfstæðis-
flokkinn, m. ö. o. að Sjálfstæðis-
flokkurinn hafi að verulegu leyti
gengið frá sínum fyrri stefnumál-
um og inn á línu kommúnista.
Við skulúm nú athuga þetta nokk
uð nánar.
Eins og ykkur er kunnugt rnn,
er grundvallar stefnumið komm-
únista afnám einstaklings eignar-
réttar á öllum iframleiðslutækj-
um — alger þjóðnýting — og er
þannig byggt á gerólíku hagkerfi
því, sem við byggjum þjóðskipu-
Iag .okkar á. Ég vil því biðja menn.
að hafa hugfastan þann regin mis
mun, sem er annars vegar á um-
bótum og þróun okkar eigin þjóð
skipulags og hins vegar á hinum
þrúgand'i / þjóðný'tingaráformum
kommúnista.
Við athugun á stefnuskrá stjórit
arinnar kemur í Ijós, að hvergi
örlar á, að ríkisrekstur eigi að
grípa fram fyrir hendurnar á ein-
staklingsframtakinu fram yfir það,
Framh. á 6. síSu.