Alþýðublaðið - 03.04.1946, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
. Miðvikudagur 3. apríí 194$.
• f
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Símar:
Ritstjórn: 4901 og 4902.
Afgreiðsla og auglýsingar:
4900 og 4906.
Aðsetur
í Alþýðuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í lausasölu: 40 aurar.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Snót í nýrri útgáfu.
Hið austræna lýðræði
í framkvæmd.
UM LÝÐRÆÐI OG SAM-
EININGU hefur mikið ver-
ið ritað og rætt af hálfu komm-
únista um allan heim hin síð-
ari ár. En hvorttveggja hefur
það átt að vera „austrænt“, eins
og nú er komið á daginn „aust-
rænt lýðræði11 og „austræn
sameining“, og hefur hvorugt
þótt girnilegt þeim, sem þetta
hafa átt að þiggja úr hendi
hinna rússnesku erindreka.
Hvarvetna þar, sem um samein-
ingu hefur verið rætt við komm
únista í lýðfrjálsum löndum
hefur hún strandað á augljós-
um óheilindum þeirra í garð lýð
ræðisins og í garð sameiningar-
hugsjónarinnar sjálfrar. Þann-
ig var það hér á landi fyrir átta
árum, þannig var það í Dan%
mörku og Noregi í fyrrsf og
þannig er það á Frakklandi í
dag, svo að ekki sé minnzt á hin
mörgu sameiningartilboð
brezkra kommúnista, sem
aldrei hafa verið tekin alvar-
lega af jafnaðarmönnum á Eng
landi.
En það er á einum stað, sem
hin „austræna sameining“ og
hið „austræna lýðræði" virðist
nú eiga að verða að veruleika;
og það er á hernámssvæði
Rússa á Þýzkalandi. Að vísu er
þar ekki verið að spyrja verka-
menn og jafnaðarmenn, hvað
þeir vilji, eða láta þá ganga til
atkvæðagreiðslu um það í sam-
tökum sínum, hvort sameining-
in við kommúnista skuli- fram-
kvæmd. Slík skoðanakönnun
eða slík atkvæðagreiðsla er
ekki í anda hins „austræna lýð-
ræðis,“ þar er sameiningin blátt
áfram fyrirskipuð af hinum
rússnesku húsbændum og bak-
hjörlum kommúnista og mönn-
um bannað að tala eða rita á
móti henni, að viðlögðu svelti
eða fangelsun. Þannig lítur hið
„austræna lýðræði“ og hin
„austræna sameining" út í
framkvæmd.
*
Á hernámssvæðum Vestur-
veldanna á Þýzkalandi hafa
jafnaðarmenn, sem þar eru
frjálsir orða sinna og gerða, að
vonum tekið slíkri sameiningu
fjarri eins og flokksbræður
þeirra allstaðar annarsstaðar í
Vestur-Evrópu. Þeir hafa rftarg
sinnis lýst yfir því, að þeir vilji
yfirleitt énga sameiningu við
einræðisflokk kommúnista.
Mætti það vera mönnum nokk-
ur vísbending um það, hvernig
litið er ó hina fyrirskipuðu sam
einingu, einnig á hernámssvæði
Rússa. En þó- taka nýlegar
fregnir frá Berlín enn betur af
öll tvímæli um það. Þar vildu
jafnaðarmenn fá úr því skorið
með allsherjaratkvæðagreiðslu
í flokksfélögum sínum, hver
vilji hinna óbreyttu meðlima
væri í þessu efni. Var það og
SNÓT. — Nokkur kvæði eft-
ir ýmis skáld. — 4. útg. —
Einar Thorlacius bjó til prent
unar. — ísafoldarprentsmiðja
h/f. MCMXLV.
FYRIR ÁRAMÓTIN síðustu
kom Snót gamla út í fjórða
skipti á 95 árum og voru þá
liðin 68 ár síðan hún kom út í
þriðja sinn. Hún virðist því
ætla að verða lífsseig, enda á
hún það skilið enn þann dag í
dag, að henni sé allur sómi
sýndur. Svo vinsæl var hún
með þeirri kynslóð, sem nú er
komin á efri ár, og þeirri, sem
er að kveðja.
En þeir, munu margir, hinna
yngra, sem lítið þekkja til
Snótar, né þess hver fjársjóður
og aufúsugstur hún var feðr-
um þeirra og mæðrum. Sumir
þeirrá vita sjálfsagt varla hvað
hún er.
Snót er kvæðasafn, hið fyrsta
sinnar tegundar hér. í henni er
fjöldi kvæða eftir mörg íslenzk
skáld og ægir þar mörgu sam-
an, gamni og alvöru. Nú orðið
mun margt þessara kvæða auð-
fengið í öðrum bókum, t. d.
kvæði eftir helztu þjóðskáld
vor á 19. öldinni, en auk þeirra
er í Snót fjöldi annarra kvæða
og höfuijda, sem fæstir munu
eiga aðgang að í bókaskáp sín-
um, margt af vísum og stökum,
sem ménn rekast varla á ann-
ars staðar. Auk þess er gaman
að sjá hvernig tveir þekktir
menntamenn völdu kvæði handa
íslenzkri alþýðu fyrir nálega
100 árum.
Það voru þeir Gísli Magnús-
son latínuskólakennari og Jón
Thoroddsen skáld, sem gáfu
Snót út í Kaupmannahöfn árið
1850. Önnur útgáfa kom út 15
árum síðar, í Reykjavík, og
voru þeir Gísli og Jón enn út-
gefendur, en auk þeirra Egill
Jónsson bókbindari. í þriðja
skipti kom Snót út 1877, á Ak-
ureyri, og var G. M. þá einn út-
gefandi.-Þeir Gísli og Jón munu
hafa valið kvæðin saman í fyrri
útgáfurnar. Kvæðasafninu var
breytt í öllum þessum útgáfum,
bætt við kvæðum í síðari útgáf-
urnar og fellt nokkuð niður úr
þeim eldri.
Um tilgang bókarinnar sagði
svo í formála fyrir annarri út-
gáfu (1865):
„Slík söfn, sem þetta er, eru
einkanlega ætluð þeim mönn-
um, helzt ungum og á uppvaxt-
ar-árum, er hafa eigi sjálfir
nægan bókaforða, og þykja slík
söfn gera hægra fyrir, að kynna
2' r það í veraldlegum kveð-
ap, er af einhverri orsök þyk-
ir einna helzt þess vert, að lesið
sé eður með farið.“
Ekki gengu útgefendur þess
lengi duldir, að tiltæki þeirra
sætti misjafnlegum dómum, og
viðurkenna, að misfellur kunni
að hafa orðið á „útgerð þessarar
bókar“, eins og þeir komast að
orði í- sama formála, biðja um
góðgjarnlegar bendingar og
segja síðan: „illgjarna menn
biðjum vér eiga dóma sína
sjálfa, eður og senda þá honum,
er lætur sér getast að illu einup
hann mun slíka dóma vel virða.“
Mættu fúllyndir gagnrýnendur
vel hafa þetta ráð í huga enn í
dag!
Þessa síðustu útgáfu Snótar
hefur séra Einar prófastur
Thorlacius gert úr garði og virð
ist hafa lagt ræk-t og alúð við
verkið. Hefur hann tekið í bók-
ina öll þau kvæði, sem prentuð
voru í fyrri útgáfunum, þó
þannig auðvitað, að hvert kvæði
er ekki prentað nema ginu
sinni, pn þess er getið ofan við
þau öll í hvaða útgáfum þau
hafa staðið. Kemur Snót nú út
í tveimur snotrum heftum, 520
blaðsíður samtals. Framarlega í
fyrra hefti eru prentaðir for-
málar fyrir 2. og 3. útgáfu og
bera þeir mjög merki Gísla, er
sá síðari einkum bráðskemmti-
legur að efni og orðfæri. Snæ-
björn Jónsson skrifar greina-
góðan formála fyrir 4. útg. og
í síðara heftið grein um Gísla
Magnússon og eru þar í ýmsir
vitnisburðir samtíðarmanna
Gísla um hann. Efnisyfirlit I
fyrra hefti og upphöf kvæða
síðast í því síðara. Þar eru og
nokkrar skýringar (gamlar).
Loks eru í þessari Snót margar
ágætar myndir af höfundum
kvæðanna, prentaðár á vandað-
FinnurJónsson
Málverkasýning
í Sýningarskála myndlistarmanna.
Opin daglega kl. 10-10.
an myndapappír og er að þeim
góður fengur. Verður ekki ann-
að sagt en þessi útgáfa Snó.tar
sé vel úr garði gerð.
Spá mín er sú, að Snót verði
enn vinsæl, þótt bókakosturinn
sé nú ólíkt meiri en á duggara-
bandsárum hennar. Er heldur
ekki vafi á því; að hún getur,
eins og fyrstu útgefendur henn-
ar óskuðu, „glætt fagrar til-
finningar og góðar í óspilltum
brjóstum ungra^, manna og orð-
ið þeim mönnum að nokkurri
meinlausri dægrastyttingu, er
hafa eigi þá eður þá stundina
annað betra og þarfara sér til
gamans og gagns, en það er, er
þessi inn litli bæklingur hefur
að bjóða.“
Ragnar Jóhannesson.
Finnur Jónsson listmálari:
Djóðsögnrnar og listamennirnir.
„Bjóddu hundi heila
köku
og honum Mogga kvæð-
in þín.“
EGAR ég las sleggjudóm
** Jóns Þorleifssonar (Orra)
um sýningu mína í Morgunblað
inu síðastliðinn sunnudag, k-om
upp í huga mínum þessi sígilda
vísa Magnúsar skálds Stefáns-
sonar.
„Kveiktu ljós hjá leðurblöku,
láttu templar dæma um vín.
Sýndu heimskum hnittna stöku,
hentu perlum fyrir svín,
Bjóddu hundi heila köku
og honum Mogga kvæðin þín.“
Ég ætla mér ekki með þess-
um línum að fara að elta ólar
við mat Jóns Þorleifssonar á'
verkum mínum, eða spenni-
treyjusjónarmið hans á listum,
það er hans einkamál, því
„hver hefur sinn djöful að
draga.“
En það er önnur hlið á mál-
inu, sem snýr meir að almenn-
ingi, sem ég ætla lítillega að
minnast á.
Hann reynir með lævíslegum
hætti að lauma því að lesendum
blaðsins, að það sé ólistrænt og
jafnvel óviðeigandi fyrir mál-
ara, að seilast í þjóðhætti og
þjóðsögur eftir viðfangsefnum,
eða „vekja upp þau sjónarmið,
sem mest vqru gildandi á þeim
tíma, sem þjóð vor var dýpst
sokkin í andlega eymd og lík-
amlegt volæði“* eins og hann
kemst að orði.
Auðvitað er slfkur þvætting
ur, sem þetta, langt fyrir neðan
þáð að vera svara verður, en
þar, sm þetta er skrifað í víð-
lesnasta blað landsins og af
manni, sem almenningur gæti
glæpst á að halda, að hefði vit
’á þessum málum, get ég ekki lát
ið þessu ómótmælt. *
Þjóðsögurnar okkar eru -tví-
mælalaust einn sterkasti þátt-
urinn í okkar sérstæðu menn-
ingu; þær hafa verið og munu
verða ásamt öðrum þjóðlegum
arfi, sá andlegi eldur, sem skáld
og listamenn íslenzku þjóðarinn
ar, þeir sem ekki eru hnepptir
í þján erlendrar skynditízsku,
munu orna sér við um ókomn-
ar aldir, hvað sem allir andlegir
einhyrningar og vangaveltarar
segja.
Óg þó listamaður velji sér við
fangsefni eða stíl, sem ekki fell
ur í annarra kram, a hann kröfu
á því, að fá að vera í friði fyrir
aðkasti þröngsýnna árásar-
seggja og flugumanna, sem eiga
aðgang að víðlesnum blöðum.
Finnur Jónsson.
Hvergerðingar vilja fá
gagnfræðaskóla.
UtigEigigaskéEa7 sem
starfaó hefur í vet-
nr í HveragerSi, er
uý!oki§.
Frá fréttaritara Alþýðublaðsins,
HVERAGERÐI.
■AJ ÝLEGA er lokið unglinga-
skóla, sem starfað hefur í
Hveragerði í vetur. Alls luku
prófi frá skólanum 17 nemend-
ur, og voru þeir einkum úr
Hveragerði og Ölfusi, en einnig
nokkrir annars stfaðar að af
landinu.
Er þetta fyrsti veturinn, sem
unglingaskóli. starfar í Hvera-
gerði. og var námstíminn fimm
mánuðir að .þessu sinni. For-
stöðumaður skólans var Sig-
valdi Hjalmarsson, en aðrir
kennarar við hann voru kenn-
arar staðarins og sóknarprestur
iri'n.
Eru menn mjög ánægðir með
árangurinn af starfi skólans,
enda er mikill áhugi fyrir því,
að slík unglingakennsla haldi
áfram. Hafa Hvergerðingar mik
inn áhuga á því, að komið verði
UPP gagnfræðaskóla í Hvera-
gerði, en eins og nú er háttað,
vantar tilfinnanlega húsnæði
fyrir unglingaskólann, og fór
kennslan fram í barnaskólanum
í vetur, og var kennt eftir kl. 3
á daginn og fram eftir kvöldi.
gert á hernámssvæðum Vestur-
veldanna í borginni — en at-
kvæðagreiðslan bönnuð á her-
námssvæði Rússa! Kom í ljós,
þar sem atkvæðagreiðslan fékk
að fara fram, að yfirgnæfandi
meirihluti jafnaðarmanna er
sameiningunni við hið rúss-
neska útibú andvígur; en sem
' sagt: að því er ekki spurt á
hernámssvæði Rússg; þar skal
sameiningin fara fram, hvort
sem menn vilja eða vilja ekki;
og þeir, sem ekki vilja, annað-
hvort sveltir til hlýðni eða send
ir í hinar frægu fangabúðir naz
ista, sem nú aftur hafa verið
opnaðar.
Þetta er hið „austræna lýð-
ræði“ í framkvæmd.
IÐ svokallaða herstöðva-
* mál hefur undanfarna
daga verið rætt í Þjóðviljanum
með þeim hætti ,að stórfurðu
hlýtur að vekja, og það því
fremur, sem ekkert virðist hafa
verið í þessu máli gert, og eng-
in greinargerð liggur enn fyrir
um það af hálfu ríkisstjórnar-
innar. Síðastliðinn sunnudag
farast Þjóðviljanum meðal ann
ars þannig orð í ritstjórnar-
grein:
„Allt talið um „hervernd"
Bandaríkjanna gagnvart íslandi er
argasta lýgi og hræsni. Það sem
afÆrhald Ameríku heimtar, er að
íslenzka þjóðin fremji sjálfsmorð,
svo amerískir fasistar stæðu betur
að vígi til að myrða þjóðir Ev-
rópu, — því það má öllum vera
ljóst, að það þurfa fasistaöfl að
taka völdm í Bandaríkjunum, til
þess að þaðan verði rekin svona ár
ósarpólitík. Og hitt þarf heldur
ekki að dylja, að „vemd“ verður
ekki í té látin í næsta stríði, ef
það skellur á, — það væri ekki til
að vernda ísland, að Bandaríkin
yrðu hér, heldur til þess að nota
það sem árásarstöð og láta það
verða skotspón þarafleiðandi. —
Mennirnir, sem þurrkuðu út
136000 Jápani með eirini sprengju,
eru ekki að hugsa um tilveru ís-
lands, þegar þeir heimta það nú
sem árásarstöð fyrir sig.“
Svo mörg eru þau orð Þjóð-
viljans á sunnudaginn, og mun
engan furða þótt slík brigzyrði
íslenzks stjórnarblaðs í garð vin
samlegra þjóðar veki nokkra
undrun. Tíminn gerir þetta líka
að umtalsefni í gær og segir:
„Þau ómaklegu brigzl, sem hér
eru borin fram í garð Bandaríkja-
stjómar, að hún óski „árásar-
stöðva“ hér til að geta „myrt þjóð-
ir Evrópu“, eru sannarlega ekki
fram komin til að bæta aðstöðu ís-
Frh. á 6. síðu