Alþýðublaðið - 29.01.1948, Qupperneq 5

Fimmtudagur 29. jan. 1948.
ALÞÝÐUBLAÐiÐ
LJON hafa ekki sézt um
aldaraðir í Persíu, en eðlan
er þar enn þá, og hún er ein í
„hirðinrii þar sem Jamshid
drottnaði og d-rakk“. Eg sá
hana fyrir skömmu í rústum
Persapohs, sem minnir glöggt
á það, að Persía er elzta kon-
ungsríki í heimi, konungs-
ríki óslitið í 2500 ár. Egypta-
land og Grikkland lutu öld-
um sariian Tyrkjaveldi og
öðrum valdhöfum, og veldi
hinna fornu Rómverja leið
undir lok, en þótt oft yrðu
Persar fyrir innrásum og
lytu stjórn erlendra vald-
hafa um stundarsakir, unnu
þeir œtíð bug á þeim, því
að menning Persa var æðri.
Eg skoðaði gröf Dariusar,
sem Grikkir sigruðu
við
Maraþon. Eg kleif upp í hana
i sitiga, því að gröfin er í
fimmtíu.feta hæð uppi í þver
hníptum hamravegg, og stóð
þar, sem líkami hans einu
sinni lá. Framan á hamrin-
um er lágmynd af konungi
konunganna með fórnandi
hondum upp til Ahuramazda,
guðs gæzku og ijóss, vængj-
aðrar \7eru með mannsandlit.
Yfir höfði hans er sólin og
neðan við hann er hinn heil-
agi eldur. Það er vissulega
„helgiathöfn höggvin ♦ 1
stein“. Þetta ber þess vitni,
að Persar hugsuðu jafnvel
þá upp heimspekikenninga-r
til þess að ileysa gátu, sem allt
a£ hefur raskað ró manns-
ins, ráðgátuna úm hið góða
og vonda. Og þeir fundu
lausn, sem dugði að mínnsta
'kosti í bili, með því að skapa
tvígyðistrúarbrögð með guði
gæz.ku og ljóss og guði
vonzku og mýrkurs. Um það
bil fjórðung mílu frá gröf
Dariusar stóð ég við altari
höggvið í harða klöpp, þar
sem hinn heilagi eldur einu
sinni brann nætur og daga.
Þessa viðurkenningu á bar-
áttunni milli hins góða og
vonda breiddu Persar út
meðal menningarlanda forn-
aldarinnar.
En þessar höggmýndir á
klettunum gefa annað til
kynna. Önnur lágmynd sýn-
ir Xerxes taka við hinum
heilaga sveig frá guðinum
Ahuramazda, hring, sem
veitti honum guðlegt vald til
þess að stjórna þjóðum jarð-
arinnar. Hásætið stendur á
palli og umhverfis það her-
menn og embættismenn rík-
isstjórnar hans cg skatt-
skyldra þjóða, er hann drcttn
aði yfir. Klerkavald og góð-
viljuð einræðisstjórn er hið
hefðbundna stjórnarfyrir-
komulag' Persíu. Það hefur
lifað af, þótt konungsættir
falli og aðrar fcomi í sitaðinn.
Shah Riza fylgdi alveg dæmi
Dariusar og' Xerxesar. Hann
fyrirskipaði að byggja skyldi
járnbrautir og verksmiðjur
ættu að rísa upp, og svo varð.
Hann velti um koll vellrík-
um landhöfðingjum og vold-
ugum skattlandsstjórum.
Nú er hans tími liðinn og
lýðræði og þingræði er í
vændum. Eru Persar á sömu
leið og Tyrkir og skyggnast
í vesturátit? Verða þeir að
segja skilið við erfðavenjur
hins forna, eða fara þeir að
dæmi hinna norðlægari ná-
granna sinna? Svo virðist á
yfirborðinu að minnsta
kosti, að stjórnarfyrirkomu-
lag Sovétríkjanna standi nær
GREIN SÚ, sen^ hér fer
á eftir birtist í enska stór-
blaðinu „The Manchester
Guardian“, en höfundurinn
heitir M. Philips Price- Er
höfundurinn staddur á rúst
um hinnar fornu höfuðborg
ar Persaveldis, Persapolis,
eins og Grikkir nefndu
hana, en á máli Forn-
Persa hét hún Istakr, og
Iætur hugann reika um
liðna tíma og skoðar
Bersa nútímans í Ijósi
þeirra menningaráhrifa,
sem þar hafa ráðið.
hinni fornu Persíu en þing-
ræðisstjórnir og borgaraleg
réttindi. En önnur öfl eru að
verki, sem geta breyitt. þessu
sjónarmiði.
Því að aðra lexíu má læra
-af standmyndunum í Persa-
polis. Þegar, Persar voru
sigruð þjóð um stundarsakir,
veittu þeir ævinlega hug-
sjónum i nnrá sar þ j óðarinnar
í sína eigin farvegi. Er ég
reika um hinar stóru hallir
Dariusar og Xerxesar, milli
súlna, sem ekkert þak hvílir
lengur á, og vængjaðra uxa
með mannshöfðum, verður
mér Ijóst að þetta voru rústir
fyrir 2000 árum. I safninu
rétt hjá rústunum er kista úr
ask. Þetta eru leifarnar af
því, sem fórst í hinum geysi-
lega eldi, er Alexander mikli
ilét eyðileggja tákn Persa-
veldis. Segja sumir, að hann
■hafi látið gera þetta í ölæði,
en aðrir, að hann hafi verið
að hefna með því fyrir það,
er Persar brenndu Aþenu. Þó
segja rithöfundar fornaldar-
innar frá því, hversu Alex-
ander mikla varð skapfátt, er
hann kom í gröf Kyrusar og
sá, a ðhún hafði verið rænd.
Fyrirskipaði hann, að gengið
skyldi fr-á gröfinni eins og
hún var og hún innsigluð á
ný. Alexander mikli kvænt-
ist pérsneskri prinsessu og
fnæ-ti svo fyrir við hershöfð-
ingja sína, að þeir skyldu
nema persneska tungu og til-
einka sér persneska menn-
iri'gu. Aður en 150 ár voru
Afríku, og í orustunni við
Nehavend árið 642 eftir
Krists burð veltu þeir sassan-
ísku konungsættinni af stóli;
bu,ðu trú á spámanninn Mú-
hameð og bundu enda á elds-
dýrkunina. Og þar sem Mú-
hameðs'trúin réði lögum og
lofum, voru standmyndir
brotnar og máðar af allar
myndír af mannsandlitum
eða myndir höggnar í berg,
sem orðið gætu orsök í
skurðgoðadýrkun. Einu *sinni
enn ,,helg athöfn, höggvin í
stein“.
En urðu Persar undir í
þessu rétttrúarflóði? Hinn
eini strangi guð Arabanna
var of kaldur fyrir hið næma
persneska hugarfar. Múha-
meðstrúin hefur gefið Pers-
um mikið, þar á meðal per-
sónulega tign og sjálfsvirð-
ingu.sem allt af fylgir þeirri
trú. Og það getur gert það
örðugt fyrir þá, að veita rúss-
neskum áhrifum viðtöku,
sem meir leggja upp úr fjöld-
anum en mönnunum.
A hinn bóginn hafa Persar
með rás tímanna breytt Mú-
hameðstrúnni á sinn háitt. Er
ég fór frá hihni dauðu tign
Persgpolis til hinnar lifandi
borgar Shiraz, sem er
skammt þar frá, umlukt
nöktum fjöllum í fjarlægð,
en girt nær sér aldingörðum
með iogrum ávöxtum, heim-
kynnum næturgalanna á voi’- í
in, þóttisit ég verða var við
að Persía hefði igætt Múha-
meðstrúna nýjum anda.
I Utjaðri borgarinnar í
skuggsælum garði hvíla jarð-
neskar leifar skáldsins dul-
úðga, Hafiz, undir varða úr
dýrmætum persneskum tíg-
ulsteini. Hann er itákn upp-
reisnar hins persneska hug-
arfars ‘gegn rétttrunaði- Arab-
anna. Andlegt frelsi Persa
stafar af klofningi í Múha-
meðstrúnni um Sunni og
Shia, og þar að auk kemur
Sufidultrúin, en Hafiz átti
mestan þátt í henni, því að
hann boðaði algyðistrú og
sagði, að mannssálin rynni
saman við>hina guðlegu veru.
Persía reis aftur gegn yfir-
ráðurn erlendra hugsjóna, en
í heimi nútímans, þegar ver-
ið er að draga úr áhrifum
liðin höfðu hin ..hellenzku
menningaráhrif þurrkazt út, tíma og rúms, getur pers^
neska þjóðin notið þess hæfi-
en þau höfðu auðgað pers-
neska menningu.
Aldirnar liðu. Ég sköðaði
í gær lágmynd neðah við
gröf Artaxexeser. Hún sýnir
sassaníska konunginn Shar-
pur itaka á móti hinum sigr-
aða keisara Rómaveldis, Va-
lerian, og krýpur keisarinn
fyrir honum í böndum. Persar
hafa einu sinni enn sýnt, að
þeir megna að reka af hönd-
um sér erlend áhrif. Enn
fremur branri allan þennan
tíma heilagur eldur hins
góða guðs í rústum muster-
■anna í Istakr, sem ég gat séð
yfir ána þaðan sem- ég var.
Eg fann aðra lágmynd, og
var hún af öðrum sassanísk-
um konungi, er ríkti seinna.
Var hann einnig að þiggja
hinn guðlega sveig af Ahura-
mazda, en ég veitti því at-
hygli, að andlitin á myndinni
voru að sumu leyti afmáð,
eins og meitill hefði verið
látinn á þeim ganga. Hinir
leika síns að taka til sín og
breyta því, sem hana lystir,
eins og hún hefur gert á liðn-
um códum.
Ég skoðaði gröf Hafiz.
Fagrar Ijóðlínur eru grafnar
á hana. Ljóðlínur, er hann
orti sjálfur um þær hugsjón-
ir, er hann barðist fyrir. En
þar er ein, lítil setning, sem
ekki er persnesk, heldur eign
allra, manna. Hún hljóða-r
svo: „O, þú, sem varir, þótt
aliir hlutir farist.“
Symfóníuhljómsveitin
leikur á sunnudsg
SYMFÓNÍUHL J ÓMSVEIT
REYKJAVÍKUR endurtekur
hljómleika sína enn á sunnu-
dag í Austurbæjarbíó og verð-
ur það ófrávíkjanlega í síðasta
skipti, sem mönnum gefst tæki
ofstækisfulíu ' "arabísku “hiú- !færi á aS 'hljómsveitina
hameðstrúarmenn höfðu\°g Rögnvald Sigurjón-sson
beint árásum sínum gegn i leika verk Beethovens og
Persíu eftir sigra sína í Haydns,

5
Sjémannaíélags Reykjavíkur
verður haldinn föstudaginn 30. jan. kl. 20.30
í Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
DAGSKRÁ samkv. 25. gr. félagslaganna.
Fundurinn er aðeins fyrir félagsmenn, er
sýni félagsskírteini við innganginn.
STJÓRNIIN.
' Ölfa, Aramco.og Ibn Saod.
VIÐ MUNUM ÖLL eftir Ara-
bíu úr landafræðinni okkar.
Gríðarstór skagi, sem mark-
ast af Persaflóa og austan og
Rauða hafinu að vestan. Það
var Rauða hafið, sem Biblíu-
sögurnar sögðu að ísraels-
menn hefðu gengið yfir þurr
um fótum, en nú hafa vís-
indamenn alveg nýlega sann
að, að það var alls ekki
Rauða hafið.
EN HVAÐ MUNUM VIÐ meira
um Arabíu? Tvær borgir,
Mekka og Medina, sú fyrr-
nefnda heilög borg Múham-
eðsmanna, þar sem engir
vantrúaðir mega koma. Svo
munum við eftir eyðimörk,
kameldýrum, vinjum og
döðlum, og þeir sem lesa
fréttirnar vel, muna eftir
því, að Roosevelt lieimsótti
konunginn af Arabíu einu
sinni á tundurspilli og kon-
ungurinn sló upp tjaldi á‘
þilfari skipsins og kom með
lifandi sauðfé um borð.
Fénu var svo slátrað og þeir
konungur og forseti átu það
með beztu lyst.
ARABÍA er geysilega stórt og
að einu leyti auðugt land.
Það er ríkt af olíu. En þjóð-
in stendur á lgu stigi enn þá
og er mest hirðingjar, sem
flakka um hálendið. Konurig
urinn, Abtful-Aziz Ibn Saud,
er 'algerlega einvaldur, og
hann hefur nýlega tekið á-
kvörðun, sem þjóðhöfðingj-
ar margra frumstæðra þjóða
hafa áður tekið — að hleypa
erlendu fjármagni inn í land
sitt. •
IBN SAÚD átti í landi sínu
geysimikil óunnin olíu-
svæði. Öll stórveldi heims-
ins hefðu ginið við því að
komast í þau. Hann valdi
Ameríku, að eigin sögn af
því að hann treysti því,
áð Ameríkumenn mundu
minnst skipta sér af innan-
ríkismálum og einbeita sér
mest að því að vinna sem
mesta olíu og græða sem
mest á henni.
ARAMCO var árangurinn af
samningunum, en það er
stytting á „Arabian-Ameri-
can Oili Co“. Þetta félag er
þegar orðið eitt mesta olíu-
félpg heimsins, og á næstu
þrem árum ætlar það að
eyða 350 rh.il! j. dollara í
framkvæmdir og 150 millj.
í olíupípu til Port Sidon í
Lebanon á Miðjarðarhafs-
strönd. Pélagið hefur reist
heilar borgir í Austur-Ara- .
bíu, til dæmis Dhahran, og
þar eru ný íbúðarhús,
skemmtistaðir, bókasöfn og
hvers konar mannvirki. Fé-
lagið er einnig að byggja
hafnarbórg við Persaflóa og
járnbraut frá henni til höf-
uðborgarinnar, Riyadb, sem
er inni í landi.
ÞÚSUNDIR ARABA vinna nú
fyrir féiagið. Þeir fá 3 rysis
(arabamynt) ' á dag (kr.
6,50), og er það þrisvar sinn
um hærra en meðallatm
voru áður í Iandinu. Þeir
\íá frídaga með launum, sern
var áður óþekkt fyrirbrigði
þar í landi, og' þeir fá sum-
arfrí,. sem þeir safna þangao
til þeir eiga inni nægan tíma
til að fara pílagrímsför til
Mekka.
ALLT ÞETTA er í stórurn
dráttum gömul saga að end-
u,rtaka sig. Slík félög, sem
vinna auðæfi frumstæðra
, 'vþjóða, hafa oft gert þeim
mikið gagn um leið. Ibn
Saud fékk í fyrra um 17
millj. dollara hjá félaginu og
mest af því rennur til end-
urbóta.í landi hans. En þetta
félag er fyrst og fremst
stofnað í gróðaskyni og stutf
af amerísku stjórninni í
pólitísku skyni, vegna um-
ráða þeirra, sem Bandaríkin
fá yfir olíunni, eil hún nem-
ur nú 260 000 tunnum á dag,
IBN SAUD vlssi hvað haim
gerði, er hann undirritaði
þennan samning við amer-
ísku olíuhringana. Arabar
hefðu aldrei getað unnið olí-
una cins og félagið, og þótt
Ameríkumenn hi'agnist á
vinnslunni, munu Arabar
einnig hagirast á henni. Olíu
réttindin eru til ársins 2005,
en það er erfitt að segja fyr-“
(Framh. á 7. siöu.) j