Alþýðublaðið - 23.05.1948, Blaðsíða 5

Siumudagur 23. maí 1948
ALÞÝÐUBLAftlÐ
Viíhjálmur S. Vilhjálmsson: Ferðaþætfir

slenzkur rilhofundur í paradfs
Heimsókn hjá Bjarna M. Gísla-
syni í Ry á Jótlandi
5

Þannig Iítur Sólbakki út, cn þar býr Bjarni M. Gíslason.
HÉRNA Á ÁRUNUM, þeg-
ar allir ungir menn vildu
IverSa skald og rithöfundar,
kynntist ég ungum sjómanni,
Bem orkti kvæði. Við hittumst
öft í litlu kjallanaherbergi
uppi á Frakkastíg, 'hjá gam-
alli einstæðings konu, sem
Ihafði barizt áfram með son
Binn og misst hann skyndilega,
þegar hann var vel vaxinn úr
grasi og baráttunni átti að
vera lokið. Hún var mjög
eir.mana — og líkast til þess
vegna kynntist ég sjómannin-
um. Við komum sinn úr
(hvorri áttinni — og hittumst
hjá henni. Hún var gáfuð,
Ijóðelsk, orkti sjálf lausavís-
ur og ætfð albúin til að gagn
rýna ung' skáld, hún var
Btundum harðorð, ekki alveg
albúin að taka allt gilt og gott,
en hins vegar jafn skorinorð
um kostinía, þegar hún þóttist
verða þeirra vör. — Já, sjó-
maðurinn orkti kvæði, — og
ías þau upp í kjallaraher-
berginu. Stundum sagði
gamla konan: „Æ, æ, gerðu
þetta nú betur. Þú getur það.“
En oft fblikuðu augu hennar
— og sýndu, að þá var hún
anægð og þá kveikti hún
undir katlinum sínum handa
okkur.
Við vorum báðir ástfangn-
ir, en þó var hún orðin göm-
ul, hrukkótt og beygð.Sjómað
urinn orkti kvæði, en ég skrif
aði ismásögur og las fyrir
hana, kvæðin stóðu hjarta
hennar nær, en ég reyndi að
vinna á með útvegunum og
lagði mig fram, enda var ég
rnjög afbrýðisamur. Báðir
héldum við velli, en hvorug-
ur vann fullnaðarsigur. Að
Vísu gaf sjómaðurinn út
Ojóðabók — og það var mikið
afrek, en ég gat eriga bók gef-
ið út, en skrifaði hins vegar
blaðagreinar daglega — og
það var þó dálítið.
Svo hvarf sjómaðurinn —
©g gamla konan dó — og
kjallaraherbergið varð mér
ókunnugt — og þó lít ég alltaf
á gluggann með söknuði, þeg-
ar ég fer um Frakkastíginn.
Mörgum árum seinna sá ég
sjómannsins getið. — Hann
var seztur að í öðru landi,
skrifaði á máli þeirrar þjóðar
blaðagreinar, ferðaðist um
iandið allt og flutti fyrirlestra
— og alltaf um Island og ís-
ffiénzk málefni. Og síðar sá ég,
að út var fcomin bók eftir
hann og svO' önnur og þriðja,
einnig Ijóðabók, og síðan stór
skáldsaga í tveim bindum. —
Jafnframt bárust fréttir um
það, að sjómaðurinn berðfst
ótt og títt fyrir málefnum Is-
lands og að hann væri furðu-
lega djarfmæltur, þegar tek-
ið væri tillit til þess að hann
lifði og skrifaði meðial þeirrar
þjóðar, sem hann" beitti geiri
sínum 'gegn.
Þessi íslenzki sjómaður var
Bjarni M. Gíslason, vestfirzki
alþýðusonurinn, sem nú hef- |
ur dvalið í 14 ár í Danmörku
og nýtur þar og víðar um
heim meira álits óg trausts,
en íslendingar hafa nokkra
hugmynd um.
Þegar ég hafði dvalið í
hótelh erbergi í Kauptoanna-
höfn í nokkra daga, heyrt há-
vaðann neðan. af strætunum,
séð skríðandi þjóna, vélbros,
m'albik, — og heyrt herra —
herra — falska tóna, svikula
alúð — fór mér að hundleið-
ast. Bara að ég gæti farið
burt, eitthvað þangað sem var
kyrrð, óbrotið fólk,' fuglar,
skógur, fiðrildi (sem heita
sumarfuglar á dönsku — og
það finnst mér ágætt). Og
eina nóttina, þegar ég vakn-
aoi við ruddalega söngva
drykkjusvola og götustelpna
úr næturklúbbunum, datt mér
í hug, að leita uppi sjómann-
inn, hringja til hans, vita
hvort ég mætti koma til hans
í nokkra daga. Eg vissi að
hann átti heima einhvers
staðar á Jó'tlandi, en Jótland
er fjári stórt — og ég vissi
ekkert hvemig þar væri um-
horfs. Um morguninn snéri ég
mér til hótelstjórans og spurði
hann um Ry. — Hann brosti
og sagði: „Ry, ætlar herrann
að fara til Ry? Það er einhver
fallegasti staðurinn í Dan-
mörku.“ Og svo fletti hann
bók: „Jú, hraðlest fer kl. 7.20
að morgni til Skanderborg.Þar
tekur herrann aðra lest til
Ry, aðeins 20 mínútur þaðan.
Farseðill kostar 55 krón'ur og
svo sætagjald 4 kr. Á ég að
kaupa farseðil fyrir herr-
ann?“
„Herrann!“ Eg var orðínn
hundleiður á þessu. Eg bað
h(ann bíða, fór upp í herbergi
mitt, pantaði Bjarna M. Gísla-
son í Ry, beið í 2 tíma og svo
kom hann í símann. — Hann
blótaði hressilega ’ á íslenzku.
— „Þú hér — komdu, komdu
strax, heitt hús, einn í því,
blóma- og trjágarður, sum-
tirfuglar — allar tegundir,
vatn, bátur, allt — komdu. .“
Og ég fór. Lét vekja mig kl.
6 — því að ég er alltaf meira
Bjarni M. Gíslason við starf.
en stundvís. Lagði af stað kl.
7.20 og þaut um Sjáland, sil-
aðist með ferjunni yfir Stóra-
belti, 'hentist áfi'am um Fjón,
fór hægt yfir Litlabeltis-
brúna til, Jótlands; rabbaði
við danskan kaupsýslumann,
sem allt vildi fyrir mig gera.
„Fluguð þér hingað? Er
það ekki stórhættulegt. Koma
blöð út á íslandl? Er það
norska eða danska, sem þið
talið á eynni?“ Stór augu, lít-
ið Hitlersskegg, furðuleg og
botnlaus vanþekking. Og svo
í Skanderborg. Eg stend eins
og asni á brautarpallinum og
horfi allt um kring. Veit ekki
hvað ég á af mér að gera, —
taskan mín fjári þung. Hvar í
fjandanum er Bjarni? — Og
— þama kemur hann. Lágur
með brimhár, sem þyrlast í
golunni, hægur, brosandi eins
og ekkert liggi á. Og ég, sem
hélt að allt væri komið í
hönk! Hann er alltof sterkur
fyrir mig, pappírslófmn
kveinkar sér í sjómannskruml
unni. Hann þrífur töskuna —
ræðui' ferðinni — og svo sitj-
um við í svörtum vagni, sem
líður áfram áleiðis til Ry.
Það dynja á mér spurníng-
amr og ég svara eins vel og
ég get. En eftir 15 mínútna
akstur. staðnæmumst við og
erum þá komnir til Ry, en það
þýðir: frægðarorð. — Og ég
furða mig ekki á því, þegar
ég Iafoba um þetta litla þorp.
|víða, en aðra eins Paradísar-
fegurð hef ég aldrei augum
litið, skógar, grænar krónur,
hins veginn grænar og aftur
j öðruvísi grænar, ég þekki
|ekki alla þessa grænu.liti og
: hefði ekki trúað, að þeir væru
til svona foreytilegir, tré með
rautt skrúð og fovítt skrúð ’ og
gult skrúð, og svo svört tré í
fjarlægð. Og svo áin, Guden-
aa, og fljótið bak við þorpið.
Og húsin, rauð, lítil, fléttuð
gróðri, sem er að»springa út.
Þetta er paradís og ekkert
annað en paradís. Við löbbum
eftir götunni ög menn frukta
fyrir Bjarna,æn hann gengur
berhöfðaður eýis og ég og þarf
því ekki að ihreyfa hendurnar,
kinkar aðeins kolli. Og svo
staðnæmist hann við hlið: —
„Hérna á ég heima.“
i En ég sé ekkert hús í fyrstu.
Svo kem ég auga á rauðan
gafl og' svo sé ég hús. — Og
, foýrðu hér einn?
j- „Já, aleinn, en aðeins á efri
hæðinni, en labba þó stundum
um gólf líka á neðri hæðinni.
Húsið fullt af gömlum bókum.
Gamall skólamaður átti það.
Hjónin dáin og börnin þrjú
flogin út í buskann, vilja ekki
eiga héma hekna. Uppi á
hanabjálka er fullt af leik-
föngum barnanna þeirra, nag-
aðar dukkur, tréhestar og
kubbar. — Nú er allt þetta
yfirgefið, en þó -er eins og
þetta tali við mann í kyrðinni
U
Svo sitju-m við og röbbum
saman um heima og geima.
Bjarni M. Gíslason er
traustur maður, hvernig sem
á hann er litið. Hann þrælaði
mikið, foreldralaus, í upp-
vextinum og barðist áfram alls
laus, en hann hlífði sér held-
ur -ekki og hafði til að bera
heilbrigðan metnað. Hann
hefur fastmótaðar skoðanir.
„Arfurinn er allt, sem við
getUm byggt á. Starf handar
og foeila verður að fara sam-
an; Flótti frá þjóðiarai-finum
er sarfia sém -upplausn óg
ririgulreið,“ ■ segir hann.' ,',Sö'g
u'rnar okkar, foarátta okkar
fýrir frelsinu gegnum aldirn-
ar og kristindómurinn hlýtur
að vera- uppistaðan í menn--
ingu okkar." '
Bjarni hefur gefið út 5
bælkur á dönsku, tvö greina-
söfn, eina Ijóðabók og skáld-
sögu í tveimur bindum. Hún
hefur fengið góða dóma og
hefur hann fengið samninga
um útgáfu hennar á 8 tungu-
málum. Meðan ég dvel hjá
honum, berst honum samn-
ingur um útgáfu bókarinnar
á ítölsku. Hann skrifar strax
undir bréfið og labbar með
það í póstfoúsið. — Það er
alltaf spor í rétta átt að fá
bækur sínar gefnar út á nýj-
um tungumálum. Bjami M.
Gíslason skrifar í fjölda ’mörg
tímarit víða um Evrópu og
allaí- greinarnar eru um ís-
land, ísland liðrnna alda og
Island nútímans. Hann er um
þessar mundir mjög önnum
kafinn — og mér ífinnst hálf-
partinn að ég sé að tefja hann
með heimsókn minrii. Hann er
að leggja síðustu hönd á
handritið að allmikilli ís-
lenzkri bókmenntasögu, sem
kemur út í Danmörku í haust
eða seinni hluta sumars.
Hann befur unnið' lengi að
þessari bók o‘g vandar mjög
til hennar. Eg sé við yfir-
lestur að hann er hlutlaus í
dómum sínum, lætur ekki
pensónulegar skoðanir sínar á
afstöðu höfunda ,til óskyldra
mála ráða neinu um ummæli
sín 'um list þeirra. Þetta tel ég
aðalsmerki. Eg tel það komi
efckert má'linu við hvaða
pólitíska skoðun eða trúskoð-
un -maður hefur. Ef hann
semur listaverk, skal það
viðþrkennt. Svo getur mað>-
ur á öðrum vettvangi rifið
hann í sig fyrir aðrar skoðan-
ir hans. Þetta þyrftu komm-
únistar heima að læra. Þeir
hafa ætíð og alltaf látið póli-
tíska afstöðu höfunda ráða
um dóma sína um bókrnennta-
leg verk þeirra. Ef maðurinn
var .kommúnisti, þá var bók
hans .listaverk, ef hann var
ekki kommúnisti, þá var verk
hans fyrir neðan allar hel'lur.
,M-enn hafa verið lofaðir fyrir
léleg verk aðeips vegna skoð-
ana sinna og fordæmdir fyrir
góð ’verk vegna skoðana
sinna. En Bjarni M. Gíslason
-er- -ekki haldinn fordómum.
Hann ,er frjáls og óháður og
þannig - er bók hans. Með út-
gá'fu 'hennar vinnur Bjarni
mikið og gott verk fyrir Is-
land — og þá ekki sízt fyrir
bókmenntir Islendinga, því að
hingað til hafa. veriö uppi
mjög fráleitar skoðanir á
Ntorðurlöndum um nútíma
bókmenntir okkar, enda hefur
og verið unnið að því úr 'viss-
um áttum að gefa umheimin-
um og þá fyrst og fremst Dön-
um, Norðmönnum og Svíum
rangar hugmyndir um bók-
menntir okkar og höfunda. —
Þessi bókmenntasaga Bjarna
M. Gíslasonar mun og koma
út í Noregi á þessu ári og í
Svíþjóð á næsta ári. — Væri
vel, ef hún væri þýdd á ís-
lenzku og gefin út. . . .
En Bjarni stundar fleira en
ritstörf, enda er erfitt að lifa
af þeim einum saman sem
stendur. Hann Iferðast um
landið og flytur fyrirlestra og
ætíð um Island. Hann er vin-
Eramhald á 7. síða
SJ.T,
hefst kl. 8:
Gömlu dansarnir að Röðli annan
í hvítasunnu kl. 9. — Aðgöngu-
miðapantanir í síma 5327. — Sala
Húsinu lokað kl. 10V2