Alþýðublaðið - 06.08.1948, Qupperneq 5

: Ftistudéguir 6i/öá|nist 1948.
>$Ðt)BbAÐlP
Thomas Masaryk o
NÖFNIN TÉKRÓSLÓ-
VAKÍA OG MASARÝK eru
óaðskiljanleg téngd hvort
•öðru. Meðan á ofbeldisbýltirig
unni stóð, þ'égár kommúnist-
ískur minnihluti sölsaði undir
sig völdin og kom á fót ein-
ræði undir yfirskyni svokáll
aðs „alþýðulýðræðis“ vakn-
aði áhugi manna í lýðræðis-
löndunum á hinum grimmu
örlögum Benesar forseta og
Jan Masaryks utanríkisráð-
herra.
Benes forseti, sem nú hef-
ur orðið að láta af völdum,
gerði áreiðanlega það sern
hann gat, til .þess að vernda
líékkóslóvakiskt lýðræði. En
hann varð að beygja sig und-
ir kommúnistíska ofbeldið og
er nú þögull, veikur og lam-
aður maður. Jan Masaryk er
horfinn. Gátan í sambandi
við dauða hans hefur ekki ver
ið ráðin ennþá, en víst er, að
hvorugur þeirra — þeir eru
báðir lærisveinar, „the grand
old man“, Thomasar Masa-
ryks — féllu í geð þeirri
stjórn, sem mynduð var eftir
valdarán kommúnista.
* íj; *
Þegar ríkið Tékkóslóvakía,
inyndaðist við sundurliðun
Ungverjalarids eftir fyrri
heimsstyrjöldina, var hinn
68 ára gamli heimspekipróf-
essor Thomas Garigue
Masaryk kjörinn. fyrsti for-
seti nýja lýðveldisins hinn 14.
nóvember 1918. Hann var þá
frægur maður, sem húmanisti
og háskólakennari í Prag.
Thomas Masaryk var eldleg-
ur aðdáandi vestræns lýðræð
is og frelsishugsjón þess og
á hinum langa forsetaferli
sínum — hann var ætíð end-
urkosinn og dró sig fyrst í
hlé í desember 1935, 85 ára
gamall — var hann ef til
vill, sá af forustumönnum álf
unnar, sem stóð vörð um, hug
sjónir þingræðis og lýðræðis
með mestri djörfung, hrein-
skilni og samkvæmni. Með
göfugmannlegum áhrifum
sínum framkvæmdi hann
þær. með stuðningi havaðan
æva, í hentugri löggjöf og
stjórn í ríki. þar sem annars
þrifust öflugar andstæður
milli margra þjóðabrota.
Thomas Masaryk var ekki
einvörðungu fulltrúi pólitísks
lýðræðis. Lýðræðið var hon-
um miklu meira. Það var jafn
•framt grundvöllur athafna-
lífsins og um fram allt hugs-
unarháttur. Honum var al-
gerlega ljóst, að andlegt líf
og yfirleitt menriingarlíf
þarfnaðist lýðræðisins í öll-
um greinum, (félagafrelsí,
málfrelsi, prentfrelsi og per-
sónufrelsi), sem undirstöðu.
Á l.jósan, sluttan og gagnorð-
an hátt orðar Masaryk hugs-
anir sínar í spakmælum, sem
fellur algerlega saman við,
skilning okkar, hér í Norður-
og Vestur-Evrópu. á lýðraeði.
Ekki sízt núna, er lærdóms-
ríkt að kynna sér' grundvall-
arkenningar Masai'yks, sem
eru nokkurs konar andleg
erfðaskrá mikils menningar-
frömuðar.
Lýðræðið er ekki aðeins
pólitískt kerfi, heldur einnig
siðfræðilegt kerfi; einkum þó
siðfræðilegt.
Masaryk snéri sér að stétta
drambi og stéttamun með
þessum orðum:
Þjóðfélagið þarfnast aíls-
líonar starfsmanna. Aílir,
GREININ, sem hér birt-
ist, er eftir danska blaða-
manninn Einar H. Tönne-
sen og þýdd úr „Verdens
Gang“, tímariti danska AI
þýðuflokksins.
sem vinna heiðaríega eru jafn
ir; góður smiður er ekki
minna virði en góður forseti.
Löglegar þjóðfélagslegar
umbætur ver hann djarflega:
Við biðjum ekki um væmna
manngæzku nútímamanns-
ins, heldur ábyrgðartilfinn-
ingu hans og það, að hann
hugsi ætíð um að sýna mönn
um og að útrýma líkamlegri
og andlegri eymd.
Masaryk var einlægur tals
maður jafnréttis kvenna og
hagnýtingu hæfileika þeirra
til sem mests gagns fyrir þ.jóð
félagið. Um það efni segir
hann:
„Kvenfrelsishreyfingin er
afleiðing lýðræðisins. Konur
og karlar verða að hafa sömu
réttindi. Ekkert kvennavanda
mál er til fremur en karla-
vandamál, heldur aðeins
vandamál mannanna í heild.
Þróun einstaklingsins sem
nýts og duglegs þjóðfélags-
borgara var Masaryk mikið í
mun. Hann var sjálfur vís-
indamaður, sem hafði brotizt
áfram úr litlum efnum. og
alþýðuskólar, æðri menntun
og almenn alþýðufræðsla —
ekki sízt bókasöfnin —
blómguðust mjög á forseta-
ferli hans. í þessu efni orðar
hann tilgang sinn á þennan
hátt:
Sá, sem hindrar menntun
eða þróun manns eða þjóðar
drýgir dauðasynd. Sérhver
einstaklingur á jafnmikinn
rétt til að menntast og að
lifa.
Aftur á móti gerir Masaryk
einnig harðar kröfur til borg-
aranna í iýðræðislegu þjóð-
félagi. Hann veit, að einmitt
lýðræðið veitir einstakling-
unum bæði réttindi og vernd
og ætlast til þess að þeir geri
skyldu síria. Hver sá, sem
nýtur frelsis-,réttar-,ogmenn
ingargæða lýðræðisins. verð-
ur að leggja metnað sinn í
það — einn eða í samvinnu
við aðra — að legg.ja sitt
bezta fram til bjóðþrifa.
Þetta, sem er þjóðernislegt
hiutverk Masaryks sýnir
hafíri íram á með eftirfarandi
orðum:
Það er skylda hvers hugs-
andi manns að stuðla að við-
garigi þjóðar sinnar. Það er
skylda þvers manns við föð-
úrlandið að vinna ótrautt
nð því að eflia sjálfan sig og
fjÖlskýldu sína.
En Masaryk veit ejnnig
vel, að jómstundir til hvíldar
óg til iþess að stunda sín
hobbies,‘. eru .nauðsynlegar:
Ekki aðejns vinna, lieldur
einnig hvíld og hressing eru
jafnsterkar stoðir undir mann
legri tilveru.
' Sigur nazismans í Þýzka-
Iandi og ógnarveldi Hiíler.
sem vaktj megnan viðb.jóð
hifís heiðarlega lýðræðis-
sinna, styrkti Masaryk í
þeirri trú, að:
Frelsi eflist með frelsi,
ekki með blóði og stáli.
Þetta sjónai-mið hefur nú
verið staðfest á augljósan
hátt með himxi sorgiegu þró-
un stjórnmálanna í föðurlar.di
Masaryks.
Loksins skilgreinir Masa-
ryk í þessum línum, það, sem
verður að vera aoalboðorð
hvers hreins lýðræðisinna,
það, sem skilur lýðræði frá
einræoi, siðaðan mar.n frá
skrælingja:
Allir verðum við ao þola
skoðanir annarra. Lýðræðið
er frjáls skoðun. Lærðu að
virða skoðanir annarra og
hlusta á þær.
.AHt þetta er and.stæðan
við þá. svívirðu. sem nefnist*
pólitískt fangelsi, trúvillinga
brenriur, ritskoðun skerðing
á mál- og prentfrelsi og
persónuleg kúgun gagnvart
póiitískum andstæðingum —
sem er heilaspur.i oíbeldis-
ins.
Til allrar hamingju lifði
Masaryk ekki árás nazist-
anna á land sitt. þar er hann
dó 1938, hina dýrslegu koll-
vörpun á stjórnmálalegum
hugsjónum har.s og áralanga
kerfisbundna eyðileggingu á
því menningarafreki. sem
hann hafði unnið.
Eftir frelsun' Tékkósló-
vakíu, snéru sonur hans, Jan
Masaryk, og vinur hans og
arftaki sem forseti. Benes. aft
ur til þess að halda áfram
starfi har.s í hinum æðstu
pólitísku stöðurn þangað til
menn, með öðrum skoðunum
en sömu aðferðum og naz-
istarnir hrifsuðu völdin í
landinu í sínar hendur með
valdi, brutu lýðræðið á hak
aftur, þögguðu niður í Benes
og sköpuðu ástand. sem
hröktu Jan Masaryk út í
dauðann.
Konan ófundin
KONAN, sem hvarf frá
Am'a'riholti fyrir rúmum hálf-
um máunð'i síðan, ea* ófundin
enm'. Hefur konunnar verið
leifcað 'hvað eftir annað í ná-
greomi Arnarhalts oig víðar þar
i 'grentnd, len llieUbin engan ár-
angur borið og •ckkert til
fierða kor.un.nar spurzt.
Þessi mynd af Thomas Masaryk (til vinstri) og Eduard Benes
var tekin árið 1935, þegar Masaryk lagði niður forsetatign í
Tékkóslcvakíu og Benes tók við af honum. Masarýk dó tveimur
árum síðan.
í íúefni aif því, að bál- J
stofan í Fossvogi h&fur tekið |
itiil starfa, hefur Bálfarafé-
lag 'Isliand'S, sent biaiðiin.u'
efifcirfaxiandi greóniarigsxð um 1
aðdra'garida og uinidirbúrjing
bá’riitofuby.g'gi'niganrimxar:
ÁRIÐ 1914 hreyfði núver-
andi forsetj íslands. herra
Sveinn Björnsson, því við
ýmsa menn hvort þeir vildu
gerast stuðningsmenn að því
að stofnaður yrði félagsskap-
ur til þess að koma hér á lík
brennslu. Skrifuðu allmargir
menn nöfn .sín á skjal. þar
sem þeir lýstu sig fylgjandi
mádinu. Af ýmsum ástæðum
varð þó ekkert úr félagsstofn
uninni að því sinni. En ái’ið
eftir flutíi Sveinn Björnsson
á aiþingi frumvarp til laga
um líkbrennslu, og var frum
varpið samþykkt og staðfest
sem lög 3. ,nóv. 1915.
Næst var málinu hreyft ár
ið 1934. Hinn 26. jan. það ár
boðuðu þeir Sveir.n Björns-
so.n, þáverar.di sendiherra og
dr. med. Gunnlaugur Clas-
en nokkra áhugasama menn
um bálfaramál til fundar á
Hótel Borg. Fundarmenn
voru einhuga urn.,' að tíma-
bært væri að sofna félag til
þess að upplýsa landsmenn
um bálfarir, og vinna að því,
að bálstofur kæmist á fót hér
á landi. Eftir nokkrar umræð
ur var dr. Gur.nlaugi Claes-
sen o. fi. falið að boða til
stofnfundar við fyrsta tæki-
færi.
Hinn 6. febrúar 1934 var
stofnfundurinn haldinn í
Kaupþir.gssalnum. Dr. G.
Claessen setti fundinn, en
Björn Ólafsson. stórkaupm.
var kosinn fundarstjóri og
’Ágúst Jósefsson. heilbrigðis-
. fulllrúi, ritari.
Dr. G. Claessen flutti erindi
i um bálfarir og bálstofu er-
j lendis, og lýsti tilganginum
með síofnun bálfarafélags.
Að loknu erindi hans var út-
býtt frumvarpi að lögum fyr
(ir væntanlegt bálfarafélag',
Framh. á 7. si’ðu.
r
Urslitin í 800 m, klaupimi í London
Ilér sjást úrslitin í 800 m. hlaupinu á ólympíul eikunum í Londori. Lengst til hægri er Mal Whit-
field, ameríski blökkumaSurinn, sem sigraði. Arthur Wint fi-á Jamaica (nr. 122 á brjóstinu) varð,
annar, Hansenne frá Frakklandi (nr. 151) varðþriðji og Herb. Barten, tJSA, fjórði (nr. 172).
Svíinn Bengtsson er fyrir aftan Hans enne og nr. 173 er Chambers, USA.