Alþýðublaðið - 03.12.1949, Blaðsíða 5

Laugardagur 3. desember 1949.
A?>ÝÐURLAÐIÖ
BÆKUR OGHÖFUNDAR
Minningabók Ára Arnalds
ÞAÐ er vitanlega ekki annaS
en auvirðilegasta flatmæli að
r>egja, að sennilega vitum vér
aldrei, hve mikið fer með
manni í gröfina þess er vér
hefðum kosið, að varðveitzt
hefði. En við ber það, að vér
íínnum sárt og ákaft til þessa
skaða. Þannig man ég það til
dæmis, að ég gat ekki á heilum
mér tekið í marga daga, er ég
hafði spurt lát Benedikts Jóns-
sonar frá Auðnum. Og það var
ekki einungis fróðleikur hans
og furðuleg þekking, sem ég
harmaði, allt það, sem óskráð
fór forgörðum af því tæi. Það
var íramar öllu öðru vit hans,
þetta fágæta töfrablik, sem
stóð af persónuleika hans og
olli því, að allt, sem hann gerði
að umræðuefni, fékk með ein-
hverjum hætti nýjan svip. —
Svo hefur mér oftar farið, og
aldrei sársaukalaust. ieggi hálfa veröldina undir fót
Vera má, að það sé einkum' Þa hefur aldrei neitt borið til
þessi reynsla, sem olli því, að tíðinda í för þeirra. Þeir rek-
eftir að ég hafði 1‘esið „Minn-! ast aldrei á merkilegan atburð,
ingar“ Ara Arnalds, varð ég
gripinn djúpri þakklætiskennd
til hans fyrir að hafa skráð
þær og birt. Við höfum að vísu
Verið góðkunningjar í mörg ár,
og ég vissi gerla, að hann bjó
yfir fjölmörgu því, sem gaman
kynnast engu merku eða at-
hyglisverðu fólki, hin skemmti
lega tilviljun verður aldrei á
vegi þeirra, hið stórfenglega
ber aldrei fyrir augu þeirra, og
ævintýrið sneyðir hjá þeim.
Allir viti bornir menn kannast
BÆKUR, er flvtja endur-
minningar karla og kvenna,
eem muna tvenna tíma, eiga
var að og girnilegt til frpðleiks. við Þessa nianngerð, sem er
Mér hefur alltaf fundizt að ár- þessum skelfilegu örlögum
in og reynslan hafi komið við
hjá honum með nokkuð öðrum
hætti en hjá mörgum öðrum -—
og þessi bók staðfesti til fulln-
ustu þann grun minn. Það var
aðeins eitt, sem ég fann veru-
lega að henni: það, að ekki
skyldi vera meira skráð. Frá-
sögn Ara Arnalds er öll með héf miklum vinsældum að
þeim blæ, að maður hlustar fagna um þessar mundir. En
fúslega á hann og kýs að heyra mikil eftirspurn þeirra veldur
meira. Og persónan, sem kem- j svo síauknu framboði, að hóf-
ur til móts við mann í bókinni, lítið verður að teljast. Er það
er svo áreiðanleg og traust,' illa farið, því að þetta efni er
öfgalaus og velviljuð, að við merkilegt og girnilegt til fróð-
iesturinn verður maður grip- leiks og verðskuldar mikil skil
inn notalegri kennd þess að og góð. Raunar vantar það
vera í viturs manns félagsskap' ekki, að margar bækur þessa
og góðs. Slíkar bækur met ég efnis séu fyrirferðarmiklar.
mikils, hvað sem líður listatök- En allt of oft stafar það af því
um á efninu og mikilvægi sinu, að höfundarnir teygja
háð, — manninn, sem við kvíð-
um fyrir að fá í afmælið okk-
ar, manninn, sem getur gert
ferð í áætlunarbíl að drepandi
plágu, manninn, sem við þor-
um ekki að standa hjá á há-
tíðlegri stundu, af því að hann
Ésr þeirrar náttúru, að hann
frystir alla hrifningu í kring-
um sig. Ari Arnalds er gagnger
andstæða slíkra manna. Fyrir
hann ber alltaf eitthvað merki-
íegt, hin furðulega tilviljun
grípur hvað eftir annað djúpt
inn í líf hans, og ævintýrið elt-
ir hann á röndum. Slík er hans
gerð. Þess vegna verður bók
hans svo skemmtilegur og
hugðnæmur lestur. Það er al-
veg sama, hvort hann lýsir
íEskuheimili sínu, námsbaráttu
og utanför, eða hinum stór-
fenglegu atburðum, er Norð-
menn skildu við Svía 1905, eða
hann grípur til endurminninga
frá löngu og merkilegu emb-
ættisstarfi, ailt verður lifandi
og. ljóst og gegnumvermt af
hans eigin persónulega yl. Fvr-
ir því hefði hann vel mátt
lengja bók sína og segja meira
frá. En allt um það hafi hann
kæra þökk fyrir það, sem þeg-
ar er komið, og megi nú for-
sjónin lengja líf hans svo, að
íionum endist dagur til annarr-
ar bókar. Því Ijóst mun honum
það, að söguna hættir hann i
raun og veru að segja árið
1912.
Sigurður Einarsson.
að halda þeim hjónum, Steingrími Arason og frú, heið-
urssamsæti í tilefni af sjötugsafmæli Steingríms, og
verður það í Tjarnacafé miðvikudaginn 7. des. n. k.
kl. 20.30.
Aðgöngumiðar fást í Bókaverzlun Sigf. Eymunds-
sonar. Ritfangaverzlun ísafoldar, Bankastr. 8, í barna-
skólum bæjarins og í skrifstofu Sumargiafar, Hverfis-
götu 12.
Forstöðunefndin.
Rifsafnið „Merkir Islendingai
r i
sfagripur að allri smí
þeirra atburða,
greint.
En nú er því einmitt svo var-
tð, að Ari Arnalds kann prýðis-
sem frá er iopann von úr viti, og þykja
þó sumir þeirra ekki ómerk-
ír, ef að þeim er borin mæli-
stika hégómágjarnrar borg-
vel með efni að f ara.Hann \rastéttar’ end\ \ bnmbu:
hefur ekki til einskis tekið að ?attunmn °Spart . >
., i n * • -i i formalum hlutaðeigandi boka
nta blaðagreinar kornungur, , .... *
og siðan í ritdomum blaða og
tímarita.
eða staðið í róstum stjórnmál
anna sem einarður og vígfim-
ur ritstjóri um mörg ár. Og
Bðk Elinborgar Lárusdótt-
engan veginn farið varhluta af ur, „Tvennir tímar“, er svo
gáfu þeirra frænda sinna, vænt kefli á stórufjörum þess-
Björns Jónssonar ritstjóra og J arar ritmennsku, að mjög
Gests Pálssonar. skálds. Þess stingur í stúf við annan þann
vegna er enginn viðvanings- j reka, sem þar er. Þetta er
bragur á þessari fyrstu bók hvorki mikið rit að stærð né
Ara Arnalds. Öll ber hún vitni j ytri gerð, þótt allur sé bún-
um sannleiksást, næma skynj- j ingur þess smekklegur af hálfu
an og reynslu, sem vandlega er, prentsmiðju og útgefanda, ef
melt. Og yfir mörgum köflum að er gætt. En bókin ber höf-
hennar er skáldlegur blær, sem ' undi sínum órækt vitni hæfni
hinir viðurkenndari spámenn og kunnáttu. Þetta er ævisaga
á því sviði mættu vel vera Hólmfríðar, ekkju Guðmundar
sæmdir af. I heitins Hialtasonar. En bók-
Mér dettur ekki í hug að m er jafnframt og ekki síður
fara að rekja efni þessarar merkileg aldarlýsing. Lesand-
bókar, en það er annað. atriði í . Inn undrast, að atburðirnir,
sambandi við hana, sem mig
langar að drepa á. Sumum
mönnum er svo farið, að þó að
sem þarna eru raktir, og lífs-
kjörin, er bókin lýsir, skuli
hafa átt sér stað fyrir aðeins
faeir fari um lönd og höf og ‘ tex til sjö áratugum. Enginn
Elinborg Lárusdóttir.
mun þó efast um, að þarna sé
sagt satt og rétt og það eitt.
„Tvennir tímar“, er í senn
ævisaga og heimildarrit. Bók-
in er sannur spegill, en mynd
hennar af landi og þjóð er
dökk og skelfileg. Hólmfríð-
ur Hjaltason rataði í miklar
raunir, þó að hún hrósaði að
!okum sigri öðrum fremur. En
hún var aðeins einn einstak-
iingur af mörgum og komst um
EÍðir í tölu hinna lánsömustu.
Hún er í sögu þjóðarinnar
fulltrúi þúsunda, sem hingað
til hafa glevmzt af flestum,
fátæklinganna, hins þögula
fjölda, er vann hörðum hönd-
um ár og eindaga, þegar svart-
nætti hungurs og auðnuleysis
grúfði yfir íslandi. Það er vel,
að saga eins þeirra skuli hafa
rerið sögð með þeim ágætum,
eem hér hefur orðið raun á,
því að hún er einnig athyglis-
(Frh. á 7. síðu.)
ANDVARI, tímarit hins ís-
lenzka þjóðvinafélags, hefur
allt frá árinu 1880 flutt ævi-
►'ögur íslenzkra merkismanna,
cem flestir hafa komið mjög
við sögu þjóðarinnar og mark-
að þar varanles spor, einkum á
sviði stiórnmála, vísinda og
bóklegra mennta. Hafði mvnd-
azt þarna merkilegt safn ævi-
ragna, er varð æ meira að
vöxtum og gildi, eftir því sem
fram liðu stundir. Ævisögur
bessar voru að sjálfsögðu
nokkuð misjafnar að gæðum,
en margar þeirra voru ritaðar
af hinum færustu mönnum,
svo að þar var mikinn fróðleik
að finna. Fáeinar ritgerðanna
voru og samdar af þeirri list,
að þær máttu heita snilldar-
verk í sinni röð.
Þar sem Andvari, einkum
hinir fyrri árgangar, er nú i
tiltölulega fárra manna hönd-
um, var það gott verk og þarft,
er. Bókfellsútgáfan hóf árið
1947, þá er hún sendi frá sér
23 elztu ævisögurnar úr And-
vara. Var það myndarlegt rit,
um 30 arkir að stærð, og hafði
Þorkell prófessor Jóhanriesson
annazt útgáfuna. Nefndist
rafnið „Merkir Islendingar“. í
fyrra kom annað bindið, 15
ævisöguþættir, og var það að
því leyti nýlunda, að seilzt
hafði verið víðar til fanga en í
, Andvara. Birtust þar nokkrar
I gamlar ævisögur úr öðrum rit-
! um, sumar í endurskoðaðri og
. bættri útgáfu, svo og tvö ævi-
ágrip Skúla landfógeta, sem
eigi höfðu áður verið prentuð.
Nú er út jkomið þriðja bindi
safns þessa, svipað að stærð
hinum fyrri, og hefur að
geyma 18 ævisögur. Þrjár
beirra eru prentaðar hér í
fyrsta skipti, átta hafa áður
verið birtar á víð og dreif í
ýmsum ritum eða sérprentað-
ar, sjö hinar síðustu eru úr
Andvara.
Fimm gamlar sjálfsævisögur
eru prentaðar í þessu bindi, cg
er mér engin launung á því, að
ég las þær með einna mestri
ánægju af öllu efni ritsins. Ein-
hvern veginn er það nú svo, þá
er rituð er tímaritsgrein um
látinn þjóðskörung, að hún vill
ærið oft verða nokkuð beina-
grindarleg, jafnvel þótt sá sé
ritfær vel, sem á pennanum
heldur. Höfundur þarf að koma
mörgu að í stuttu máli, og vel-
ur þá gjarna þann kostinn,
sem auðveldastur er, að rekja
í réttri röð hina ytri atburða-
rás, hnýta þar við nokkrum
dóms- og ályktunarorðum, og
láta þar við sitja. Slík æviágrip
hafa.jafnan nokkurn fróðleik
að . geyma og eru því góðra
gjalda verð, en einatt er þá
hætt við, að umgjörðin, ramm-
inn, beri ofurliði sjálfa mynd-
ina, hana skorti lit og líf. Mað-
ur fræðist þá helzt um það,
hvað maðurinn fitarfaði, síður
um skapgerð hans og lyndis-
einkunnir, — hvernig hann
var. Að þessu levti eru sjálfs-
ævisögurnar nálega alltaf stór-
um athyglisverðari og girni-
legri til fróðleiks. Þar sér mað-
ur oft og eingtt beint inn í
hugskot mannsins, kynnist til-
finningalífi hans og skaphöfn,
kemst í snertingu við persónu
hans og hugarheim. Hvergi
nemur maður glögglegar en í
sjálfsævisögunum andblæ lið-
inna tíma. Stundum leynast á
rlíkum blöðum yfirlætislausar
athuganir bg upplýsingar, sem
rvipta burt hulu, draga frá
tjöld, svo að lesandi sér furðu
glöggt inn í heim fortíðarinn-
ar, skynjar og skilur Ijósar en
áður líf og baráttu horfinna
kynslóða. Af þeim toga er til að
mynda þáttur sá, sem Bjarni
sýslumaður Nikulásson hefur
ritað um æviferil sinn. Er þar
brugðið upp átakanlegri og
eftirminnilegri mynd af þjóð-
félagsástandinu á 18. öld. Þegar
ævikjör sýslumanna voru slík,
serh Bjarni lýsir þeim, má fara
nærri um hvílíkt eymdará-
stand hefur ríkt meðal allrar
alþýðu manna. Ævisaga þessi
er glöggur vottur þess, hve
saman hefur farið óöld til
lands og sjávar og óáran í
mannfólkinu. Alþýða öll svalt
hálfu eða heilu hungri, og þeir,
sem nokkurn embættisframa
hlutu, voru litlu betur settir.
Urðu þeir að vinna hörðum
höndum fyrir daglegum nauð-
þurftum, og hrökk þó naumast
til. Þar við bættist sífelldur ó-
friður og öfund, því margan
munaði í embættin, þótt rýr
væru. Þá er Bjarni sýslumaður
hefur rakið hina ömurlegu’
ævisögu sína, dregur hann að-
alefni hennar saman í eftirfar-
andi setningu: „Nú hafa mínar
lífsstundir framdregizt á þann
hátt, sem áður er sagt, þó með
miklu fleirum tilfellum, bæði
af skaða á mínum fémunum,
sem í aðskiljanlegan máta hef-
ur tilfallið, og ósegjanlegum
málaþrætum, sem og mínum
erfiðismunum til sjós og lands,
er ég hef daglega orðið á mig
að leggja, síðan ég til nokkurra
burða kom; ásamt verið í stór-
um háska staddur, hömrurn;
vötnum og sjó.“
Þá er sjálfsævisaga Sveins
Iæknis Pálssonar eigi síðri
mynd af ævikjörum og aldar-
fari á síðustu árum 18. aldar og
fyrstu áratugum hinnar 19.
Sveinn var búsettur í Vík í
Mýrdal, en aðra stundina er
hans vitjað austan af Djúpa-
vogi, hitt veifið brýzt hann í
i lækniserindum alla leið til
Reykjavíkur. Gg ekki eru kjör-
in svo góð, að honum sé kleift
að helga sig læknisstörfunum
einvörðungu. Hann verður að
róa á vertíðum, fara með konrt
sinni og öðru heimilisfólki í
langar útivistir á grasafjall,
„stundum norður á Kjöl,
(Frh. á 7. sfðu.) ,