Alþýðublaðið - 29.04.1950, Page 5

Laugardagur 29. apríl 1950
Af foÝÐUBLABIÐ
5
Afhyglisverð bók effir M
NÝLEGA er Itomin út á ensku bók eftir Halvdan
Kohí, liinn þekkta norska sagnfræðing og jafnaðar-
mann, sem fjallar um amerísk áhrif á Evrópu síðan á
átjándu öld, er hinar brezku nýlendur í Norður-Ame-
ríku börðust' til frelsis og stofnuðu Bandaríkin. Héitir
bók þsssi „The American Spirit i Europe“ og er gefin
út að tilhlutan amerísku stofnunarinnar í Oslo og há-
skólans í Pennsyívaníu. í grein þeirri, sem hér birtisí
og þýdd er úr ,.Arbeiderbladet“ í Oslo, er efni þessarar
nýju bókar rakið stuttiega.
FYRIR MEIRA EN HUNDR-
I
AÐ ÁRUM spáði Tocqueville,
franski stjórnmálamaðurinn
heimskunni, því, að Rússland
og Bandaríkin mundu hljóta
að ráða örlögum heimsins í
framtíðinni. Ber ekki á öðru
en þessi spádómsorð séu nú að
xætast, og ef litið er til baka,
varpa þau björtu ljósi yfir
furðulega hraða og eindregna
þróun hins bandaríska bjóðfé-
lags: frá því að vera nýlend-
ur til þess að verða sjálfstætt
ríki og frá þjóðfélagslegri mót-
un, vexti og viðgangi til þess
að cðlast forustuhlutverk með-
al vestrænna menningarþjóða.
Engan hefði getað órað fvrir
Því, hve áhrif Bandaríkjanna
fóru vaxandi í efnahagsmálum,
tækni, menningarmálum og
stjórnmálum nokkra síðustu
mannsaldrana. Álit landsins óx
samtímis, en ekki að sama
skapi. Margir austan Atlants-
háfsins áttu bágt með að við-
urkenna þau verðmæti, er
leyndust með hinu unga þjóð-
félagi, og vildu ekki sjá eða
sáu ekki þá möguleika, er þar
voru fyrir hendi. En þróunin
var söm við sig fyrir því, og
amerísk áhrif síuðust inn í
Evrópuríkin og settu mark sitt
á lönd og þjóðir, jafnvel á þá,
sem brynjuðu sig gegn hvers
konar áhrifum frá þeim hluta
heims.
Það var því heillandi verk-
efni fyrir sagnfræðing að taka
þetta mál til nákvæmrar rann
sóknar; hvernig og í hve rík-
um mæli nam andi Ameríku
evrópíska grund og orkaði á lifn
aðarhætti manna og hugsunar-
hátt þar. Þetta verkefni fæst
Halvdan Koht prófessor við í
nýútkominni bók, „The Ame-
rican Spirit in Europe“, sem
rituð er á ensku og gefin út af
amerísku stofnuninni í Osló og
Pennsylvaníuháskóla í samein
ingu.
Bók Kohts er góð, óvenjulega
skemmtileg, hvort sem litið er
á hana í heild eða einstök at-
riði hennar. Frásögnin er hlut-
læg og blátt áfram, og stað-
reyndir og fullyrðingar sýni-
lega óvefengj anlegar, en auk
þess kennir lesandinn hlýju bak
við varfærnislegt og ígrundað
orðaval. Iiöfundinum er hlýtt
til þessa unga ríkis, sem hefur
ruðzt fram á sjónarsviðið síð-
ustu hálfa aðra öldina og látið
til sín taka á ýrnsan hátt í lífi
þjóða og einstaklinga í öllum
löndum. En fjarri fer því, að
hann sé einsýnn eða honum
verði brugðið um skort á gagn-
rýni, þótt hann geri sér meira
far um að varpa staðreyndun-
um fram en meta gildi þeirra.
Auðvelt er að rekja amerísk
áhrif í stjórnmálasögunni ;crá
fornu fari. Frelsisstríðið í
Bandaríkjunum blés frönskum
hermönnum, sem komu frelsis
hetjunum til hjálpar, frelsisþrá
í brjóst, og hana fluttu þeir
með sér heim. Franska mann-
réttindayfirlýsingin frá 1789
ber greinileg einkenni banda-
rísku sjálfstæðisyfirlýsingar-
innar. í stjórnarskrá Noregs
eru margar greinar, sem samd-
ar eru eftir bandarískri fyrir-
mynd, og sama máli gegnir um
þá stjórnskipan, sem komið
var á í Belgíu 1830. Síðustu
öld verður þáttur Bandaríkj-
anna í heimsstjórnmálunum sí-
'ellt meiri. og Evrópulönd mega '
nauðug viljug fara að taka til-
íit til hins ung'a ríki.s, hvort
heldur um er að ræða Monroe-
ken'ninguna, Eyrarstundstollinn
oða afleiðingar þrælastríðsins.
ííoht bendir sérstaklega á það,
að þrælastríðið örvaði stjórn-
málaþróunina í Evrópu’, þar eð
því lauk með glæstum sigri lýð
"æðisins. og bilið breikkaði
milli hugtakanna f relsis og þræl j
dóms.
Bandaríkin urðu stórveldi í
byrjun tuttugustu aldarinnar,
Og síðan rekur höfundur sög-
una í stuttu og skýru máli fram
á þennan dag, — skýrir írá
upphafi heimsvaldastefnu, fyrri
heimsstyrjöldinni, friðartillög-
unum, síðari heimstyrjöldinni,
og valdaaðstöðunni, eins og hún
er í dag. Hann gleymir ekki
að draga fram í dagsljósið. þær
hugsjónir, sem urðu til í gný
vopnaviðskiptanna og knúðu
menn eins og Wilson og Roose
velt til starfa —• hugsjónir, sem
urðu hjálp og von rnargra Ev-
rópuþjóða í neyð og komu þeim
til að líta á hið unga ríki í nýja
heiminum sem háborg og heim
kynni frelsisins.
Samhliða stjórnmálaþróun-
inni fór hin efnahagslega þró-
un. Stefna Bandaríkjanna á því
sviði setti einnig sinn svip á
Evrópulönd, bæði hin frjálsa
verzlun og sú, sem vernduð var
af ríkinu. Matvælaútflutning-
ur Bandaríkjanna nam þegar á
árinu 1870 70 milljónum doil-.
ara, og hlutur þeirra í heims-
verzluninni óx jafnt og þetf
þar til nú, að þau hafa alveg j
tekið forustuna í efnahagsmál-1
um. Ber margt til þess, a.ð svo
hefur farið, en þó ef til fyrst
og fremst hinn gífurlegi flutn-
ingur fólks inn í landið, er narn
hvorki meira né minna en hálcri
milljón manna sum árin fyibr
fyrra stríð. Hóf fólk þetta eink-
um að stunda .landbúnaðar og
iðnaðarstarf vestra. En það er
ekki heldur hægt að leiða hug-
ann hjá því, hversu miklar af-
ieiðingar þessi útflutningur
fólks hafði í löndunum austan
Atlantshafs, ekki á efnahag og
afkomu til ills eða góðs, held-
ur á hugsunarhátt og lífsafstöðu
þeirra, er heima sátu og áttu í
stöðugum bréfaskiptum við
kunningja sína vestan hafs.
Koht ver mörgum köflum
bókar sinnar til þess að ræða
um amerískar uppfinningar og
m aifiniiiiiepisiiriiiisip
Atvinhuleysisskráning samkvæmt ákvæðum laga nr.
57 frá 7. maí 1928 fer fram á Ráðningarstofu Reykja-
Vj'kurbæjar, Bankastræti 7 hér í bænum, dagana 2., 3. og
4. maí þ. á., og eiga hlutaðeigendur, sem óska að skrá sig
samkvæmt lögunum, að gefa sig fram á afgreiðslutíman-
um kl. 10—12 árdegis og 1—5 síðd., hina tilteknu daga.
Reykjavík, 28. apríl 1950.
I \
Borgarstjórinn í Reykjavík.
mennsku, sem síður er til bóta. ■
Amerísk myndlist á Whistier
og Sargent, og byggingarlist
allra landa hefur orðið fyrir á-
iirifum frá skýjakljúfum ame-
rískra borga. Nú er sú skoðun
tíka óðum að hverfa, S-5 Banda
ríkin séu menningarlaust ríki,
onda þótt hún megi íeljast furðu
iífseig.
Það gæti verið fróðlegt að
gera nokkrar ,,journalistískar“
athuganir á amerískum áhrif-
um á daglegt mál, þótt það sé
vitaskuld utan við hið vísinda-
lega verkefni umræddrar bók-
ar —• enn fremur á siðu, háttu
iörgunarllugvél frá
Keflavík finnúr
m vél
KLUKKAN 19.10 fimmtu-
daginn 27. apríl var óskað að-
stoðar Slysavarnafélags ís-
íands vegna m.b. Garðars
Brynjólfssonar, sem farið
hafði í róður frá Grindavík kl.
þrjú nóttina áður og var ókom
inn að landi þótt hann hefði átt
að vera kominn að landi urn
framfarir í tækni og vísindum.
Uppfinningarnar ráku hver
aðra, og . sumar þeirra ger-
breyttu atvinnubáttum Evrópu
l.anda. Á það til dæmis að taka
við um lanclbúnaðarvélarnar
amerískú, sláttuvélar og upp-
skeruvélar Mac Cormicks. A~r-
ar uppfinningar, sem Ameríku-
menn ýmist gerðu eða áttu bátt
í. að gerðar væru, hreyttu meira
eða minna lifnaðarháttum allra
s.nenningarþjóða: eimskip Fult-
ons, ritsími Morses, saumavél
Singers, þurrmjólk Borden, ’-af
ijós Edisons, ritvélar Sholes og
Remingtons, kvikmyndavél Edi
sons, franska bifreiðin, er Olds
endurbætti, flugvél Wrights-
bræðra og margar fleiri. Þess-
ar tækniframfarir voru einn
beirra þátta, er leiddu til iðn-
byltingarinnar í Evrópu á næst
iiðinni öld — „amerikaniser-
ingar heimsins“, eins og enski
rithöfundurinn William Stead
orðaði það í byrjun þessarar
aldar.
En hin svonefnda „amerik-
anisering“ varð íljótlega illa
þokkuð af ærið mörgum, var
oft einvörðungu látin tákna
efnishyggju og það að gera
mannlífið vélrænt. Meira að
negja á árunum milli þeirns-
styrjaldanna birtist í víðlesnu
norsku blaði árásargrein á
,,ameríkanismann“, af því að
hann gerði biblíuna og aollar-
ann að þeim skautum, sem allt
nnerist um. Og þetta var svo
sem ekki sjaldgæf sköðun.
Nokkru fyrr, eða 1908, hélt
annars sæmilega upplýst fólk
í Noregi, að vísindamaður nokk
ur hefði orðið ruglaður, af því
að hanri fór til .Ameríku til
náms. Sést af því, hversu hröð
þróunin hefur verið, að nú
sækjast norskir vísindamenn
og stúdentar, eins og stéttar-
bræður þeirra frá öllum lönd-
um, eftir því að stunda nám í
Bandaríkjunum. Og hvers
vegna? Vegna þess hve unga
Lýðveldið hefur upp á mikið að
bjóða.
í nokkrum einkar skemmti-
legum köflum lýsir Koht menn
ingaráhrifum Ameríku á um-
beiminn. Ameríka hefur átt
marga heimskunna vísinda-
menn, og til dæmis í læknis-
fræði hafa þeir nú forustuna.
Nefna jná heimspekinga eins
óg William James og John
Dewey, sem orkað hafa á hugs-
unarhátt og lífsskoðun manna
um allan heim. Thorstein
Veblen, sem var norskrar ætt-
ar, er með kunnustu hagfræð-
, jngum. Amerískar bókmennt-
| ir seljast óaflátanlega í Ev-
rópu, og amerískir s.jónleikir
hafa flutt með sér nýja leik-
tækni og sviðsetningu. Blöðin
hafa orðið meira lifandi fyrir
nmerísk áhrif, og má fagna því,
þótt ýmislegt annað hafi verið
tekið úr amerískri blaða-
og framkoinu almúgarnannsins.
Hversu algengt er nú að segja
,,O.K.“, hve margir hafa sarnið
sig að siðum Ameríkumanna í
klæðaburði, hve margír hafa
orðið snortnir af hraða og fram
kvæmdaþreki Ameríkumanna
við störf, framtaki þeirra, bjart
r.ýni og trú á framtíðina? Þessi
áhrif er örðugt að meta, en
þau hafa orðið til þess, að marg
ir Evrópumenn hallast að lífs-
skoðun sem fram kemur í vís-
unni eftir Longfellow. Hún
hljóðar svo:
Hvorki lán né hryggðarhaguí
heitir takmark lífs um skeið,
hsldur ]iað, að hver einn dagur
hrífi oss lengra fram á leið. *)
Hvort sem það er fyrir á-
hrif frá Longfellow eða öðrum
Ameríkumönnum, þá er Koht
að minnsta kosti bjartsýnn í
lokakafla bókar sinnar, er hann
reynir að varða veg mannkyns
ins lengra fram. Að hans hvggju
ber framtíðin í skauti sínu
möguleika til þess að hugsjón-
in um „einn heim“ verði að
veruleika, grundvölluðum á
friði með öllum þjóðum.
*) Þýðing Matthíasar Joch-
umssonar.
Uppstigning frum-
sýnd á Ákureyri
SJÓNLEIKURINN „Uppstign
ing“ eftir prófessor Sigurð
Nordal verður frumsýndur á
Akureyri næstkomandi laugar-
dagskvöld.
hádegisbilið ef allt hefði verið
með felldu. Bátar, sem voru á
veðium á sömu slóðum út af
Stgðaberginu vestur af Grinda
vík höfðu orðið varir við bát-
inn kl. 7 um morguninn, en
vissu síðan ekkert, um hann.
Vitað var að margir bátar voru
á veiðum á svipuðum slóðum
og var reyrit að ná talstöðvar-
sambandi við þá, en enginn
þeirra svaraði. Þar sem búast
mátti við að bátinn ræki hartt
til hafs, var björgunarflugvéi-
in frá Keflavík fengin til að
ieita að bátnum, og lagði bún
af stað kl. 20.15 og fann flug-
vélin bátinn eftir nokkra leit
suður af Eldey, en þar sem
skyggni fór versnandi vildi
flugvélin ekki yfirgefa bátinn
og hringsólaði yfir honum
þangað til að Faxaborg kom á
staðinn og sagði Faxaborgin að
seint myndi hafa gengið að
finna hann ef þeir hefðu ekki
séð flugblysin, sem varpað var
niður. Bátur þessi hafði enga
talstöð, talstöðin hafði eyði-
lagzt þegar báturinn sökk í
höfninni í Grindavík fyrir
skömmu. Faxaborg fór með
bátinn til Grindavíkur þar sem
ráðstafanir voru gerðar til að
taka á móti honum.
TOGARI STRANDAÐUR?
Klukkan 11 barst óljós til-
kynning gegnum ritsímann á
Seyðisfirði um að brezkur tog-
ari að nafni .Boston Wampvre'
hefði strandað við Langanes.
Reynt var að ná símasambandi
þarna austur, en talsambands-
laust var við allar stöðvar fyrir
austan Akureyri. Loftskeyta-
stöðin á Siglufirði hafði ekki
orðið vör við neitt í sambandi
við strandið. Seyðisfjörður
gerði símstöðvum við Langa-
nes aðvart, en þær höfðu
ein?kis orðið vísari kl. 10 28.
apríl, og er allt á huldu með
þennan togara eins og er.
Úfbreiðlð
Alþýðublaðið!
SKAFTFELLINGAFÉLAGIÐ.
(sumarfagnaður) í Oddfellowhúsinu fimmtudaginn 4. maí.
Húsið opnað kl. 8 e. m.
1. Venjuleg fundarstörf.
2. Skemmtiatriði.
3. Dans.
.'j Skemmtinefndin.