Alþýðublaðið - 30.09.1951, Page 5

Sunnudagur 30. sept. 1951
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5,
Stefán Jóh. Stefánsson:
lorræn sðmvmna
Á ÞESSUM DEGI, sem helg
aður er norrænu samstarfi, er
vert að varpa fram tveim spurn
ingum og leita svars við beim.
í fyrsta lagi er sjálfsagt und-
irstöðuatriði að atliuga, bvort
norræn samvinna sé eðlileg og
eigi sér réttmæt rök. í annan
stað, er þörf að gera sér gv-ein
fyrir því, hvernig tilraunir til
norræns samstarfs bafi tekizt
og hver árangur hafi af því orð-
ið.
Sem undirstöðu að úrlausn
fyrri spurningarinnar er rétt
að gera sér ljósar ákveðnar og
óumdeilanlegar sögulegar stað-
reyndir.
Öll Norðurlöndin eru og hafa
verið um aldaraðir byggð að
verulegu leyti sama eða svip-
uðum kynstofni.
Um mjög langt tímabil og
allt fram til ársins 1.8Ö9 er Sví
þjóð og Finnland eiít land eða
ríki — konungsríkið Svíþjóð
— en Danmörk og Noregur voru
um langt tímabil sambandsn'ki,
þar til breyting var á því gerð
árði 1814. f lok 14. aldar sam-
einaðist ísland með Noregi sam
bandsríkinu Danmörku. Það er
fyrst á fyrri hluta þessarar ald-
ar, sem sú breyting verður á,
að á Norðurlöndum verða .fimm
algerlega sjálfstæð og stjórnar
farslega hverju öðru óháð ríki,
þau hin sömu, Danmörk Finn-
lands, ísland, Noregur og Sv.í-
þjóð,. sem í dag halda öll hátíð
legan norrænan clag! Noregur
slítur öllu stjórnarfarslegu sam
bandi við Svíþjóð 1905, Finn-
land losnar úr tengslum við
Rússland 1918, ísland öðlast að
verulegu leyti sjálfstæði sama
ár og stofnsetur lýðveldi 1944,
og brustu þá um leið síðustu
þræðirnir, er tengdu ísland
stjórnarfarslega við Danmörku.
Það er í þessu sambandi engin
ástæða til að draga fiöður yfir
þá sögulegu staðreynd, ^ð oft
voru átök og ýfingar á milli
Norðurlandanna, þegar eitt
drottnaði yfir öðru, og hafa ís
lendingar þar sína sögu að segja
um arðrán og kúgun, er að vísu
var, fyrr á öldum, hlutskipti
alþýðu allra Norðurlanda gagn
vart konungsvaldi, aðli, kirkju
og ágengri yfirstétt. En ánægju
legast er nú að dvelia við þau
sögulegu atriði, að öll þessi sam
bandsrof ríkjanna á Norður-
löndum á þessari c-Id fóru fram
án nokkurs vopnavalds og.í bróð
erni og hafa leitt til góðrar,
náinnar sambúðar og gagn-
kvæmrar vináttu og skilnings.
En það ræður af iíkum, að
þessi langvarandi stjórnarfars
legu tengsl Norðurlandaríkj-
anna hafi haft veruleg áhrif á
löggjöf, menningarmál og fé-
lagsmálefni í þá átt að sam-
hæfa í mörgum atriðum og móta
þjóðlíf þessara ríkja. Og öll eru
þessi ríki gömul og gróin rétt-
arþjóðfélög. Menning þeirra og
tunga er náskyld og samofin.
Þau hafa öll keimlíka þjóðfélags
háttu og félagsmálaþróun. At-
vinnuhættir eru líkir og fjár
hagsþróun í mörgu svipuð. Sam
göngur á milli ríkjanna hafa
verið og eru tiðar og höfuð
þjóðareinkenni lík.
Af öllu þessu leiðir ótvírætt,
að samstarf á miLli þessara
ríkja og þjóða sé bpcði eðlilegt
ERINDI það, sem hér birt
ist, flutti Stefán Jóh. Stefáns;
son, formaður novræna fé-;
latsins hér, í kvölddagskrá ■
ríkisútvarpsins í gær, en hún ]
var helguð hinmn norræna;
degi. "
Stefán Jóh. Stefánsson
og réttmætt, eigi fullkomin
söguleg rök og hafi sprottið
upp úr plægðum jarðvegi með
sameiginlegri sánmgu allra
Norðurlandaþjóðanna. Og er þá
fyrri spurningunni svarað.
Þá kemur að hinni síðari,
hvernig tilraunir 'ril hins nor-
ræna samstarfs haii tekizt og
hvern árangur það hafi borið.
Hið friálsa norræna samstarf
á sér alllanga sögu og að veru
legu leyti rætur sínar að rekja
til gagnkvæmt 'vamhugs og
eðlilegrar samstöðu.
Því er stundum haldið fram
af íhugulum mönnum og van-
trúuðum, að norræJi samvinna
sé aðallega fólgin í gleðisam-
komum og hiartnæmum skála
ræðum, og að þessi hugmvnd
fái fyrst og fremst útrás í sefj
andi upphrópunum, sem meira
orki á tilfinningar manna held
ur en skynsamlega hugsun og
hapnýta brevtni.
Eg skal fúslega iáta, að á
gleðisamkomum norrænna
manna, ber oft nukið á há-
stefndri hrifni augnabliksins
og innilegum yfirlýsingum.
sem stundum vilia hverfa fliótt
J önn dagsins og hversdags1eika.
En þetta á vissulega við um
margt fleira en hugmvndína
um norræna samvinnu og bar
áttuna í bágu hennar.
Þó að hrifnæmir hug'r
manna og bástefndar ræður um
norræna samvinnu endist oft
skemur en skvldi, bá \ærður bvf
samt ekki með rökum ne’tað,
að norrænt sam=farf befur
mörgu og miklu til ’eiðar kom
ið og borið mik.iún árancmr,
sem pr öllum, sem til þekkia
og vilja v'ta, augliós og áber-
andi. Skal hér aðeins drepið
lauslega á nokkur málefnasvið
norrænnar samvinnu: -
Norræn samvinna á sviði
réttar- og löggjafarn>ála, á sér
nokkurn aldur og þar hefu>- m;k
ið áunnizt. Strax eftir síðustu
aldamót voru unoi kerfisbund>-
ar ráðagerðir í þessu efni. Og
árði 1946 voru sett á laggirn-
ar föst fulltrúasamtök allra
Norðurlandaríkjanna, sem köll
uð hafa verið „nefnd til sam-
hæfingar á norrænni löggjöf“.
Þessi samtök e;ga ekki rætur
'ínar að rekia til nokkurrar ut
an að knmandi þvingunar. held
U” e"u hau soro+tin af fullum
c’k'In;n?i á verðmæti oy nyt-
femd nov-mar ^am~töðu um
i'ét+ og skyldur þjoðfélagsþegn
pr> r> q
f-f* ^'rrr rl^mi
’>m bao. spm ávmiizt hefur í
bac“j’m málaftokki nnrr.æhnar
c'°mv;nhu. Aðeins verða nefnd
um sambæfðá noupna
t'Vgj'if um v-'-1a og ávfsanir,
um lavfchfiárkaup. umboð,
'•"‘'•zh’vackvá>- Oo vnvUmerki.
Þá má og b=-da á sigiinga- og
siómanua Margt fle;ra
mætti til tfna en sú upptaln-
ing yrði alltof löng.
H;n Fíðari ár hefur norræn
samvinna um félaarmálefni orð
ð e;nna mest og ahrifaríkust.
Á þetta einkum við hvað snert
ir trvggingamál og framfærslu
löggiöf. Allt virðist nú hnígá
í þá átt. að réttur norrænna
manna, í hveriu -ikjanna sem
beir dvelia, verði gagnkvæmur
og samræmdur. Enn eru stór
spor stigin svo að segja árlega í
1 þessu efni og hafa bau ótvírætt
noiagildi og hagræði í för með
sér fyrir alla búa Norðurlanda.
Til eflingar þescu samstarfi
hafa félagsmálaráðherrar Norð
urlanda hald;ð fundi annað
hvort ár, og hafa beir fundir
oft borið mikinn og góðan ár-
angur.
Fyrir tilverknað cg frum-
kvæði norrænu íélagann á-
kváðu utanríkisráðherrar Norð
urlandanna árið 1934. að vald-
ir yrðu sérstakir íulltrúar í
hverju Norðurlandanna fvrir
sig til þess að athuga, hvernig
efna mætti til aukins norræns
samstarfs um fjárhagsmálefni.
Af eðlilegum ástæður féll til
raunin tikþessa samstarfs nið-
ur, er heimsstyrjöidin 1939
brauzt út. En fram að beim
tíma voru ýmsar hagnýtar ráða
gerðir uppi í þessu efni. Og
það er vert að veita því athvgli
og benda á, að miklir atkvæða-
og áhrifamenn í þessum málum
voru þá núverandi forseti hinn
ar norrænu lýðvelda, Sveinn
Björns»on, forseti íslands og
Paasakivi, forseti Finnlands.
Árið 1948 ákváðu svo uta»-
ríkisráðherrar Danmerkur, Is
lands, Noregs og Svíþjóðar að
setia á stofn nýja samnorræha
nefnd til stvrktar 'járhagslegri
samv'nnu. Hefur nx-índ bess;
rtarfað síðan. látið fara f-am
ýtarlegar rannsóknir, og er þess
j að vænta að góður árangur
geti orðið af þe'm störfum ti1
eflingar norrænni samvinnu é
þesru m'kilsverða sviði.
Skyldleiki hinna norrænu
bjóða í menningarmálum hef-
ur leitt til' mikillar og vaxandi
samvinnu í þeim efnum. sér-
Bœkur og höfundar:
Framhald á 7. síðu.
Alberto Moravia: Dóttir Róm
ar. Skáldsaga. Andrés Krist-
jánsson og Jón HeIsraSon ís-
lenzkuðu. Bókaútgáfan Set-
berg. Prenísmiðjau Ilólar.
Reykjavík 1951.
ÍSLENDINGAR hafa faríð
sorglega á mis við ítalskar bók !
menntir síðari áratuga. Raunar j
hefur „Ævisaga Krists“ eft'rj
Giovanni Paoini yerið þýdd á I
íslenzku, nokkrar ‘-másögur eft
ir Luigi Pirandello og skáld- ^
saga Silone ,.Fontamara“, er I
birtist sem framhaldssa^a í
tímariti, en það er sennile'r'a
allt og sumt. Snillingar slíkir
sem G-abr'ele D‘A.nnunzip og
Grazia Deledcla eru í-'lenzkirn 1
lesendu.m alls kostar framandi, j
svo að ekki sé mim;zt á hina '
yngri höfunda. Þó kvað um ó-1
venjulega auðug.ti garð að
gresia þar sem ítalskar nútíma j
bókmenntir eru, og eftir stríð
hafa að rninnsta kostí fimm ung j
ir ítalskir rithöfunáar lagt að:
baki drjúgan áíauga í áttina l
til he'msfrægðar. Þetta er enn j
ein sönnun þess, að fagurmæl- j
in um bókmenníaáhuga okkar I
íslendinga eru því miður allt
of fjarri sanpi.
Nú bregður hins vegar svo
undarlega við, að skáldsagan
,,Dótt;r Rómar“ efjir Alberto
Moravia liggur allt í einu fyrir
í íslenzkri þýðingu. Hún kom út
í heimalandi höfundarins árið
1947 og gerði Moravia he;ms-
frægan á nokkrum mánuðum.
Hann er í dag viðurkenndur
snjallasti rithöfundur ftalíu.
enda Papini orðinn gamalmenni
og Silone naumast sá, sem hann
var, þó að helzt sé að nefna
hann til samanburðar. Moravia
er enn ekki hálfíimmtugur að
aldri, og hann vakti mikla at-
hygli strax með fyrstu skáld-
sögu sinni rúmlega tvítugur,
en síðan hefur orðstír hans auk
' izt jafnt og þétt, unz „Dóttir
Rómar“ tryggði honum sess
meðal hinna fáu og útvöldu.
„Dóttir Rómar“ gerist í
hinni fornfrægu höfuðborg í-
i talíu á dögum fasistástjórnarinn
! ar og er saga vændiskonunnar
! Adríönu, hinnar fátæku . en
fögru stúlku, se.n forlögin
hrekja í forað spillingarinnar
og þyrniskóg ógæfunnar, án
þess hún bíði bó tjón á sálu
sinni. Móðir hennur, vinstúlka
og unnusti stuðla hvert um sig
ið falli hennar, og sagan
treymir frá lindum að ósi
bægt og bungt, unz Adríana
’orfir að hókarlokum inn í ugg
•ænlega dul óvissunnar barns-
-afandi af völdum morðingja
>g handleikur kveðjubréfið frá
lskhuga sínum, sem framið
■efur sjálfsmorð. Lesandihn
’.efur rakið slóð hennar skref
’yrir skref, og honum koma
irslitin síður e'n lVO á óvart.
Sagan hefur gert hann svo ’háð
an sér. að honum finnst þetta
geti ekki verið skáldskapur,
M álverkas ýning
Örlygs Sigurðssonar
í Listamannaskálanum.
OPIN DAGLEGA KLUKKAN 10—23.
Alberto Moravia.
svona hljóti harmle'kur Adr:-
önu að hafa verið.
Moravia segir loguna fyrir
munn Adríönu og beitir aldrei
þeim listbrögðum, sem svo mik
ið ber á í skáldsagnagerð síð-
ari ára. Það er auðvelt að færa
rök að þvi, að sagan sé gamal
dags. En hún missir hvergi
marks og gleymist ekki. Húic
er í tengslum við lifandi líi,-
bersögul og mvndr.ík og t.iái
miskunnarlausan og átakanleg
an sannleik. Merkur erlendur
ritdómari hefur komizt svo að
orði um Moravia í tilefni aí
.„Dóttur Rómar“, að sálarlífs-
lýsingar hans niimii á Dosto-
jevskí, en bersöglin og stílsnillci
in sé í ætt við Zola. Þetta er
rausnarlegt lof um ungan höf-
und. En vissulega leiðir þessi
skáldsaga Moravia huga lesanc!
ans að snilldarritum hinna
gömlu og ógleymanlegu meist
ara.
„Dóttir Róma.r“ er þýdd af
Apdrési Kristjánssyni og Jóni
Helgasyni. Þeir eru engir við-
vaningar í íþrótt sinni, enda:
þýðingin ærið girmleg til fróð
leiks. Iiún er á bróttmiklu máli
og frásögnin hröð iíkt og þung-
ur straumur. Hins vegar skort-
ir nokkuð á, að einstakar setn-
ingar séu nógu fægðar og slíp-
aðar, og stundum verður ber-
sögli höfundarins helzt til
hrjúf og jafnvel ruddaleg í þýð
ingunni. Þó er skýlt að játa,
hversu erfitt reynist að lýsa svo
ástarmökum á íslenzku, að ekki
valcli hneykslun. Og þetta er
þýðing, sem er langt fyrir of-
an meðallag. En snilli sögunn-
ar veldur því, að miklar kröf-
ur ber að gera til þýðingarimr
ar. Helztu ágallar hennar virð-
ast þeir, að samtölin bregða
ekki upp því ljósi, sem þeim
hlýtur að vera ætlað, og hug-
leiðingar Adríönu verða stund
um þokukenndar og lágkúruleg
ar. Og eínhvern veginn hefur
maður á tilfinningunni, að stíll
inn sé fremur Andiésar og Jóns
en Moravia.
Búningur bókarínnar frá
hendi útgefánda'og prentsmiðju
er með miklum ágætum, nema
hvað prentvillurnar eru allt oi
margar. Hann færir manni.
þeim sanninn. um, að útgefgnd
inn hefur ekki valið „Dóttur
Rómar“ v.egna þess eins, að hún
mun falla almenningi í geð og
seljast á skömmum tíma. Hon-
um hefur áreiðanlega veriö
ljóst, að hér er um að ræða
skáldsögu, sem er líkleg til
langlífis í sögu heimsbók-
menntanna. Þess vegna hefur
hann sniðið henni fögur og
vönduð klæði.
Helgi Sæmundsson. )