Alþýðublaðið - 23.10.1951, Qupperneq 5

Þfiðjudaiftir 23. októbcr Tö.1‘1.
ÁEPÝðtM£&FSH$
Krisfmann Guðmundsson fímmfugur
KRISTMAI-ÍN GCI3MUNDS-
SON er víðlesnasti rithöfund-
ur okkar íslendinqa rneðal sam-
tíðarmanna. Hann fiuttist bú-
ferlum til Noregs rúmlega tví-
tugur og var að örfáum árum
liðnum orð'nn viðurkenndur
skáldsagnahöfundur með þ.ióð
þeirri, er ól Hamsun, Duun,
Undset og Boier. Bækur hans
hafa verið þýddar á ótal tungu
mál og ekki aðeins hlotið lýð-
hylli heldur og lof og aðdáun
mikilhæfra og vandlátra bók-
menntamanna. Hann hvarf aft
ur heim til fósturjaroarinnar
skömmu fyrir síðari heimsstyrj
öldina líkt og fornkapparnir
fræknu, sem settust í helgan
stein heima á ættaróðalinu að
lokinni víking. En hann hefur
ekki setið auðum höndum.
Hann hefur ritað nýjar og at-
hyglisverðar bækur, en megin-
sigur hans hér heima er þó sá,
að hann hefur náð þvílíku vaidi
á tungu feðra sinna, að teljast
verður einsdæmi um mann, sem
eytt hefur beztu manndómsár-
um sínum erlendis við að rita á
öðru máli. Samt fer því fjcrri,
að Kristmann hafi enn fengið
á íslandi þann sess, sem bon-
um ber. Hér hafa litlir og
skrýtnir karlar reynt að telja
söfnuði sínum trú um. að þessi
glæsilegi ævintýrariddari, sem
verið hefur langdyölum með
höfðingjum í andans ríki, sé
lítt íþróttum búinn og valið hon
um kaldar kveðjur af því að
Kristmann hefur ekki látið
binda sig á bás heldur farið sínu
fram. Snjöllustu og frumleg-
ustu bækur hans hafa til
skamms tíma verið íslenzkum
lesendum framandi og enn er
vant þeirrar, sem mest er um
vert. Það er því sannarlega kom
inn tími til þess að segja ís-
lendingum, hver Kristmann
Guðmundsson sé: Hann er í
skáldskap sínum meistari
skemmtilegrar hugkvæmni, ó-
venjulegrar frásagnargleði og
þjálfaðrar fjölbreytni stíls og
lýsinga. Hann er mistækur, en
snillingur, þegar honum tekst
bezt, skáld birtunnar. og ber-
söglinnar, könnuður skaphafn-
arinnar og sálarlífsins, ævin-
týrariddarinn víðförli, sem
kvaddi garðshorn fátæktar og
vanþekkingar og vann ríki fag
urrar og sannrar listar.
Undirritaður gleymir senni-
lega aldrei upphafinu á
„Morgni lífsins“, þegar höfund
urinn segir frá því, er þögnin
vakti Halldór Bessason, sem
hafði sofið Vært, meðan of-
viðrið geisaði. Og enn sér mað-
ur augu stúlkunnar í „Fvrsta
róðrinum", þar sem hún stend-
ur í fjörunni og horfir á sæ-
farann unga. Höfundurinn
nefnir hana þó ekki með nafni
og lætur hennar að engu getið.
nema hann lýsir augnaráði
hennar. Eða kaflinn í „Börnum
jarðar“, þegar sveinninn sér
nakta konu stíga niður í vatn-
ið á heiðinni og breytist úr
barni í mann! Og þó veit mað-
ur nú, áð þessar myndir eru
ekki úr beztu bókum Krist-
manns.
Merkilega?ta og listrænasta
skáldsaga Kristmanns Guð-
mundssonar er ..Gyðian og ux-
inn“, en aðeins hluti hennar hef
ur birzt á íslenzku og í mis-
heppnaðri þýðingu. Sagan ger
ist á lírít á 14. öld fyrir Krists
burð. Höfundurinn segir þar
sögu, sem rís hátt og fagurlega
í frásögn og lýsingum. Hann
gæðir hana skoðunum sínum og
lífsviðhorfum, hefur samtíðina
Til Kristmaríns Guðmundssonar
á 50 ára afmæli hans.
ÉG HEF fyrir löngu á skáldalistann
látið nafn þitt ofarlega, Kristmann.
Til að gleðja og göfga vora þjóð
megirðu góðu söguefni safna,
sækja marga frétt til Óðins hrafna. —-
Komi svo oft úr „horni:‘ þínu hljóð!
GRETAR FELLS.
Baldvin Jónsson:
Kristmann Guðmundsson.
í huga. þegar hann lætur anda
sinn reika-um slóðir fortíðar-
innar. Bretíand Chamberlaips
■ og Þ’ýzkaland Hitiers eru allt í
einu kornin t.'l sögunnar, orð-
in hliðstæður ríkjanna, sem átt
ust við forðum daga. Og lista-
I verkið heldur áfram að stækka
1 og mótast. Kristmann hefur
1 einnig sjálfan sig og ævi sína
í huga. ísland er Þrakia, en Nor
j egur Krít, og þrakverski geita-
. hirðirinn er íslendingurinn
Kristmann Guðmundsson, fá-
é táeki sveinstau’inn úr Borgar-
i firði og af Snæfellsnesi, sem
komst í þjónustu musterisins,
þrátt fyrir allt. Og konan í
Þrakíu, sem geitahirðirinn fékk
aldrei glevmt í upphefð útlegð
arinnar, er sú hin sama og Krist
manii unni á vegamótum
bernsku og manndómsaldurs
en varð að sjá á bak og hefur
löngum miklað í vökudraum-
um skáldskaparins. Það er ó-
þolandi, að „Gyðjan og uxinn“
skuli ekki gefin hér út í þýð-
ingu, sem hæfi henni, því að
hún er í tölu ágætustu skáld-
sagna íslenzkra rithöfijnda fyrr
og síðar.
„Helgafell“ kemur út í ís-
lenzkri þýðingu í dag og sann-
arlega ekki vonum fyrr. Það er
stórbrotin saga og sýnir og
sannar, hversu vel Kristmann
kann í senn að færast mikið í
fang og ætla sér hóf. Þetta er
skáldsaga, er gerist á öndverðri
landnámsöld. En Kristmann
lýsir þar hvorki 'ólki né at-
burðum, sem um getur í forn-
sögunum eða öðrum gömlum
heimildum. Hann er því engu
háður, getur farið sínu fram að
vild og hvorki nýtur né geld-
ur samanburðar. Kristmann
beitir sömu vinnubrögðum í
„Þokunni rauðu“, sem virðist
ætla að verða nýtt afreksverk
þessa fjölhæfa höfundar. enda
þótt fyrri hluti hennar standi
raunar ..Helgafelli" að baki.
Haglegasti skáldvefnaður
Kristmanns-er bó Góugróður",
sem kom út í prvðdepri bvð-
ingu höfundar'ns haustið 1947.
Sigrid Und^et vaktl á súmm
tíma athygli á þessari láúausu
en blæbrigðar;ku os áhr’fa-
miklu sögu. Aldrei hefur Krist
mann dreeið unp vandgerðari
skáldmvnd en þar. bví að sag-
an er í örfáum dráttum og má
hvergi muna hársbre'dd. En
þetta hefur tekizt. Sagan er eins
og fallegt kvæði. sem hliómar
í vitund manns löngu eftir að
orðin hafa glm-'mzt.
Aðrar skáldsögur Krist-
manns, sem sér í lagi er vert
að minna á, eru „Ármann og
Vildís", sem enn hefur ekki
verið þýdd á íslenzku. „Morg-
unn lífsins“, „Lampinn“ og
„Ströndin blá“. — „Kvöld í
Reykiavík“ er einnig einkar
Afnám, verðlagsákvæða á
þær vörur, sem komu á íóman
markað, var því hi'ð mesfa
g'apræði.
hugþekk saga, og óvíða beitir
Kristmann meiri tækni í bygg-
ingu og frásögn. Sumir halda,
að‘ þetta sé eins konar ævin
týri. Það má til sanns vegar
færa. En samt er sagan svo
persónuleg, að maður skvnjar
fvlgd og nærveru höfundarins
frá upphafi til enda.
Það er oft látið í veðri vaka,
að Kr:stmann Guðmundsson sé
I.ærsveinn Freuds meðal ís-
lenzkra rithöfunda. Þetta ligg-
. ur í augum uppi og barf ekki
! sð ■faT'a mjhí má1a. En eigi að
' síður er aðdáunarvert, hversu
; frumlegur o” siálfstæður Krist- 1
| mann er í skáldskao sinum. þó
að hann hafi sitthvað lært af
Freud o":,ýmsum f1e:ri. Það er
enpu líkara en Kristmann sé
adtaf að segia le^andanum per
• cónúlég leyndarmál. og í‘ s^g
nm hans gæt;r barnslegs trún
aðartrausts, þrátt fyrir ber- *
! söglina og hispursleýsið. Sálar- SKRIFFINNAR MORGUN- var. Það sjá a’lir, hvílík freist
lífslvsingar Kristmanns eru oft BLAÐSINS hafa ekki brugðið ihg það var fyrir ístöðulitlar sál
snilldarlegar, en bær byggiast vana sínum í því að senda mér ir, að leggja ríflega á vörur, ser.r
1 á eftirtekt og íhygli manns. ''em hinn vikulega pistil. Efni þess vantað hafði undanfarin ár.
I hefur gert sér gre:n fvrir siálf- arar síðustu greinar er ná- ,
um sér. Kristrnanni tekst löng- kvæmlega það sama og í h:n- j
um hvað bezt. þegar hann leit- um fyrri, hin hneykslanlega j
ast v’ð að galdra fram töfrana framkoma mín í verðlagsmál-1
við bernskuskeið kynbroskans unum.
| þá barnið breyfjt í mann eða j Ég gat þess tn t síðustu grein j HNEFAHÖGG FRAMAN
minni, að þessi skrif Morgun- j í NEYTENDUR.
blaðsins væru gerð í þeim til- j Þriðja atriðið, sem vert er að
gangi að leiða athyglina frá j athuga í nefndri grein, er hiS
aðalmálinu, frá hinni stórkost j fjálglega tal um verðgæzlu.
legu misnotkun í álagningu. ! neytenda. í fyrsta lagi má geta
Hin síðasta ritsmíð staðfestir ; þess, að ef um samtök er að
þetta, því að undir stórum fyr j ræða um verðálagningu, þá he::
irsögnum um verðlagseftirlit ur slík verðgæzla lítíð að segja.
og verðgæzlu, er efni hennar jí öðru lagi má minna á það, ao
ekkert annað en túlkun blaðs- fyrir ári síðan var sett á stofn
in á aðgerðum mínum í mál- j verðgæz’unefnd, er skipuð va::
inu. jfulltrúum neytenda. Þegar
j skýrsla verðgæzlustjóra kom,
FLEIRI „HRASAГ. j upplýsti formaður nefndarinnar
Það er þó athyglisvert, að nu þá stórfelldu misnotkun, er átí
er játað, að fleiri hafi hrasaðjhefði sér sfað. — Þetta leiddi
en ég; því að með tillögu þeirri, j til þess, að viðskiptamálaráð-
sem náði samþykki, greiddu at herra braut hlutleysisreglur út
ir hugarsjónum eins og ham kvæði einnig fulltrúar Fram-
yar, þegar hann kom heim til sóknarflokksins. Þetta er at-
íslands skömmu fyfir stríð til hyglisvert að því leyti, að skrif
að setjast hér að. Vörpulegur og finnur Morgunblaðsins hefur an neitað um að bera af sér:
manna íríðastur sýnum stóð viljað láta líta svo út, að ég en auk þess fyrirskipaði ráð-
hann á háþiljum skipsins, sem hafi verið hér einn að verki, — herrann verðgæzlustjóra, a
flutti hann heim. og horfði jafn ag þetta hafi verið áróður að láta formanninum ekki í té
an til lands á leiðinni frá Vest- j stjórnmálalegs eðlis; og því j frekari upplýsingar varðandi
mannaeyjum til Reykjavíkur. j hefur hann viljað gleyma þeirri í verðlagsmál.
Hann var bjartur eins og Bald- j staðreynd, að fulltrúar annars Þe'.ta tel ég eitt það mesta
ur. Manni var það svo sem stjórnai£okksins stóðu einnig hnefahögg, er neytendum hef
ekkert undrunarefni, þó tð meg mer.
hann fengi orð íyrir að vera
MESTA SKYSSAN.
Þá er það annað atriði, sem
vert er að gefa gaum í grein
konu. En þessar lýsingar hans
taka ekki aðeins til líkámans
!— þær ná einmg og vissulega
I ekki síður t:l sálarinnar. Fyrir
kemur. að hann lýsir lágum oða
illum hvötum, en þær sér h:mn
aðeins í fari vaxinna og voadra.
Barnið sér hann alltaf í
bjarma. Og það er viðurstyggi-
legt að heyra því íleygt, að
Kristmann sé ósiðlegur eða kiúr
í skáldskap sínum. Hann spar-
ar aldrei yl og ilm — en segir
eins og er.
Hér verður ekki reynt til
þess að lýsa manninum Krist-
manni Guðmundssyni. En und-
irritaður sér hanr. löngum fyr-
varpsins með því að bera þar
á formann verðgæzlunefndar
ýmsar sakir, er honum var síð-
kvennagull!
Kristmann Guðmundsson er
fimmtugur í dag. Hann
ur verið veitt í þessu máli.
er i
blóma lífsins og liefur vafa- þessari. Höfundur telur, að þær
misfellur, sem átt hafi sér stað,
sé að rekja til þess/að hér sé
lítil reynsla eða aðeins nokk-
urra mánaða . reynsla fyrir
þessu nýja fyrirkomulagi.
Það, sem ég tel einhverja
mestu skyssu ríkisstjórnarinn-
laust hug á mörgum nýjum sigr
uir Það er þv; .«s:ri-i'úlaust að
hafa þessi orð fleir: I-’ati ntíu
! hvoi^ sém cr aðoins nð v-u a
I árnaðaró -;k ti! ska.'dsins og
mannsins sem nú lítur yfir far-
inr. veg hálfrar aidar, en á að
verfh a’ha karla elztur.
Iíeigi S:emuu«lsson.
HRÆDDIR VIÐ RANNSOKN.
Ég tel óþarft að rekja hér aft-
ur þær staðreyndir, er ég heí'
komið með í máli þessu. Þó vi!
ég benda á þá lítilsvirðingu, sem
núverandi stjórn hefur sýnl
verðlagsákvæðunum, m. a. meS
skipun nefndar þeirrar, er á-
kvað hækkunina 16. ágúst í
fyrra. Einnig vil ég benda á þá
málsmeðferð, er höfð hefur ver-
! ið í þessu máli; og má þar
Skógræktarfélag Reykjavíkur
Fundur
ar, er það, að aj.nema ver ags !mjnna a þegar fulltrúi Sjálf
ákvæðin eins jott og ger | stæðisQpkksins í fjárhagsráði
jkom í veg fyrir, að rannsakaö
fengizt, hvort um samtök um
já'agningu hefur verið að ræða,
j og frekari rannsókn á því,
hvort áframhaldandi eða meiri
j misnotkanir í álagningu hafi
’ átt sér stað. Hvers vegna
skyldi hann hafa komið í veg
fyrir slíka rannsókn?
Baldvin Jónsson.

verður haldinn í Tjarnarcafé uppi á 5 ára af-
mæli félagsins, miðvikudaginn 24. október 1951
klukkan 20.30.
Flutt verður stutt erindi. — Hákon Bjarnason skógrækt-
arstjóri segir ferðasöguþátt. — Umræður. Kaffidrykkja.
Flutt verður stutt erindi. — Umræður. — Kaffidrykkja.
Súezskurðurinn
Framh. af 1. siðu.
sína og að endingu taka þvi
boði um varnarbandalag, sem
Vesturveldin og Tyrkland hafa
gert þeim.