Tíminn - 09.01.1964, Side 14

[ur England að þessu. Kannske
ektfi Pólland. Það verður að stía
þeim sundur.
líáldeí undirstrikaði þessa síð-
f iijStu setningu og enginn efi er á
íþyí, að í orðunuoi endurspeglast
i eihmitt það, sem var að brjótast
um í huga Hitlers. Hann myndi
géra allt, sem hann gat til þess
áð skjóta fleini á milli PóLl'ands
og Bretlands og gefa Chamber-
lain afsökun til þess að losa sig
undan skuldbindingu hans við
Varsjárstjórnina. Eftir að hafa
skipað hernum að vera tilbúnum
1. september, var ekki annað fyrir
hann að gera en bíða eftir að
, íheyra frá London varðandi hið
stórkostlega tilboð hans um
„tryggingu" til handa brezka heims
veldinu.
Hann hafði nú samband við
brezku stjórnina á tvennan máta
fyrir utan þýzka sendiráðið í Lon-
don, en sendiherrann þar (Dirk-
sen) var í leyfi, og átti engan þátt
f þeim ofsafengnu samningaum-
l'eitunum, sem fóru nú fram á
elleftu stundu, ef svo má segja.
Annar milliliðurinn, opinber, var
Henderson sendiherra, sem flogið
hafði til Lundúna í sérstakri
þýzkri flugvél laugardagsmorgun-
inn 26. ágúst með tillögur foringj
ans. Hinn milliliðurinn,' óopinber
og leynilegur og mjög viðvanings-
legur eins og í ljós kom, var hinn
sænski vinur Görings, Birger Dahl
erus, sem flogið hafði til Lundúna
frá Berlín með skilaboð handa
brezku stjórninni frá yfirmanni
Luftwaffe daginn áður.
„Þegar hér var komið;‘, sagði
Göring við réttarhöldin í Niirn-
berg, „hafði ég samband við Hali-
fax í gegnum sérstakan sendiboða,
sem ekki var starfsmaður utanrík
isþjónustunnar. Sænski ,sendiboð
inn“ hélt, þegar til Lundúna var
komið, til brezka utanríkisráðherr
ans föstudaginn 25. ágúst kl. 6:30.
Dahlerus hafði verið kallaður til
Berlínar frá Stokkhólmi daginn
áður. Það gerði Göring, sem sagði
honum, að þrátt fyrir Nazista-Sov.
étsáttmálann, sem undirritaður
hafði verið kvöldið áður, vildi
Þýzkaland bæta „gagnkvæman
skilning" Þýzkalands og Stóra-
Bretlands. Hann fékk Svíanum til
afnota eina af einkaflugvélum sín-
um, svo að hann gæti flýtt sér til
London til þess að færa Halifax
lávarði þessar undarlegu fréttir.
Utanríkisráðherrann, sem
klukkustund áður hafði undirritað
gagnkvæman aðstoðarsáttmála
milli Póllands og Bretlands, þakk-
aði Dahlerus fyrir tilraun hans
og sagði honum, að Henderson
hefði rétt í þessu verið að ræða
við Hitler í Berlin, og væri að
leggja af stað flugleiðis til Lond-
on með síðustu tillögur foringjans
og þar sem opinbert samband milli
Berlínar og London hefði verið
| tekið upp aftur teldi hann, að þjón
| usta Svíans sem milligöngumanns
|væri ekki nauðsynleg lengur. En
svo fór þó, að hún varð nauðsyn-
leg. Þegar Dahlerus hringdi til
Görings seint þetta sama kvöld,
til þess að skýra honum frá fundi
þeirra Halifax, sagði marskálkur-;
inn honum, að ástandið hefði |
versnað vegna undirritunar pólsk-]
enska sáttmálans og ef til vill
gæti einungis ráðstefna fulltrúa
Bretlands og Þýzkalands bjargað
því, að friðurinn yrði ekki rofinn. j
Göring hafði, eins og Mussolini,
annan Miinchenarfund í huga, og
það bar hann síðar í Núrnberg. j
Seinna um kvöldið tilkynnti I
hinn óþreytandi Svíi brezka utan-
rikisráðuneytinu, hvað honum og
Göring hafði farið á milli og næsta
morgun var honum boðið að ræða
aftur við Halifax. í þetta sinn
lagði hann að brezka utanríkisráð-
herranum að skrifa Göring bréf,
en hann sagði Göring vera eina
Þjóðverjann, sem gæti komið í vegj
fyrir styrjöld. Bréfið var skrifað;
án ákveðinna yfirlýsinga og það
var stutt, og sagði ekkert, sem
gat verið bindandi. Þar var ein-
ungis endurtekin ósk Bretlands
um að komizt yrði að friðsamlegU;
samkomulagi og lögð áherzla á;
nauðsyn þess „að fá fáeina daga“i
til að koma þessu í kring. i
Samt sem áður fannst marskálkj
inum feita það vera „mjög svo
mikilvægt", Dahlerus hafði flutt
honum bréfið þetta sama kvöld
(26. ágúst), þegar hann var á leið
til Luftwaffe-aðalstöðvanna í Oran-
ienburg utan við Berlín í sérstakri
lest. Lestin var stöðvuð á næstu
stöð, náð var í bifreið, og menn-
irnir tveir óku með ofsahraða til
kanslarahallarinnar. en þangað
komu þeir um miðnætti. Myrkur
var í kanslarahöllinni. Hitler var
farinn að hátta. En Göring vildi
endilega láta vekja hann. Til þess-
arar stundar hafði Dahlerus, eins
og svo margir aðrir, trúað því, að
Hitler væri ekki óréttlátur maður
og að hann myndi ef til vill ganga
að friðsamlegum samningum, eins
og hann hafði gert árið áður í
Múnchen. Nú átti Svíinn í fyrsta
sinn að standa frammi fyrir hin-
um undarlegu hugarórum og
hræðilega skapi einræðisherrans.
Það Var skelfileg reynsla.
Hitler lét sig engu skipta bréf-
ið, sem Dahlerus hafði komið með
frá Halifax, og Göring hafði fund
izt nægilega mikilvægt til þess að
láta vekja foringjann um miðja
nótt. í staðinn þuldi hann yfir Sví-
anum í tuttugu mínútur fyrirlest-
ur um fyrstu baráttu sína, hin
miklu afreksverk sín og allar til-
raunir til þess að komast að sam-
komulagi við Breta. Næst, þegar
Dahlerus hafði tekizt að skjóta
inn orði um það, að einu sinni
hefði hann sjálfur búið í Eng-
landi og starfað þar sem verka-
maður, spurði kanslarinn hann um
þetta undarlega eyland og hið und
arlega fólk, sem þar bjó, og hann
hafði svo árangurslaust reynt að
skilja. Á eftir fylgdi nokkuð lang
ur og alltæknilegur fyrirlestur um
hernaðarstyrk Þýzkalands. Þegar
hér var komið, segist Dahlerus
hafa haldið, að heimsókn sín „yrði
til einskis“. Að lokúm greip Sví-
inn saint tækifærið til þess að
segja gestgjafa sínum dálítið um
Breta, eins og hann hafði kynnzt
þeim.
— Hitier hlustaði án þess að
taka fram í fyrir mér . . . en síð-
an stóð hann skyndilega á fætur,
og varð mjög æstur og tauga-
óstyrkur og byrjaði að ganga fram
og aftur og tauta eins og við sjálf-
an sig, að Þýzkaland væri ósigr-
andi Allt í einu nam hann
staðar á miðju gólfinu og stóð þar
og starði fi-am fyrir sig. Röddin
var óskýr og framkoman öll eins
og hjá manni, sem ekki var full-
komlega með sjálfum sér. Hann
talaði í slitróttum setningum: „Ef
til styrjaldar kemur, mun ég
byggja kafbáta, byggja kafbáta,
kafbáta, kafbáta, kafbáta". Rödd-
in varð enn þá óskýrari og að síð-
ustu var. alls ekki hægt að fylgj-
ast með því, sem hann var að
segja. Þá tók hann sig á, hækkaði
röddina, eins og hann væri að
ávarpa stóran áheyrendahóp og
öskraði: „Eg mun byggja flugvél
ar, byggja flugvélar, flugvélar,
flugvélar, og ég mun útrýma óvin
unum“. Hann var líkari vofu úr
einhverri sögubók en raunveru-
legri manneskju. Eg starði á hann
undrandi og sneri mér að Göring
til þess að sjá, hvernig hann
brygðist við þessu, en hann var
fullkomlega eðlilegur.
Að síðustu skálmaði hinn æsti
kanslari til gests síns og sagði:
„Herr Dahlerus, þér, sem þekkið
England svona vel, getið þér gef-
ið mér nokkra skýringu á því,
hvers vegna mér hefur stöðugt
misheppnazt að komast að sam-
komulagi við Englendinga?" Dahl-
erus játar, að hann hafi „hikaðtil
að byrja með“ við að svara, en
45
aftur lík sjálfri sér. Eg fékk sam-
keppni um hylli hennar, og í júní
var allt orðið eins og áður.
Já, allt var nú eins og áður,
nema að ég bjó nú einn í íbúðinni,
sem við Phil höfðum deilt, og Page
og Phil sýsluðu í gamla drauga-
Iega húsinu, sem þau höfðu keypt
sér í sömu götu.
Undir ákveðinni stjórn Lois
Thornhill var litli áhugamanna-
leikflokkurinn okkar endurreistur,
okkur tókst nú að setja á svið all-
góða sýningu á gömlum söguleik
þá um sumarið. Lois reyndist
prýðilegur stjórnandi, og við vönd
umst smám saman öllum hennar
kostum og löstum, svo að ekki
leið á löngu, unz hún hafði unnið
sér sess í klíkunni okkar, og virt-
ist öllum líka vel við hana, nema
ef vera skyldi Min.
Lois hafði gert mig aö sinni
hægri hendi og Min sagði, að hún
væri að reyna að veiða mig í net
sitt og virtist lítið hrifin. Og ef
satt skal segja, virtust þær Min
og Lois berjast eins og hundur
og köttur um alla skapaða hluti.
Phil stríddi mér og ásakaði mig
um að hafa ánægju af að vera
bitbein tveggja fagurra kvenna.
Eg hló bara að honum og lét
sem ég hefði gaman af þessu. í
rauninni stóð mér alveg á sama.
Lois féll mér ekki í geð sem kona,
þó að við værum beztu vinir, enda
var ekki um annað að ræða okkar
á milli. Mesta ánægja mín var í
því fólgin að sjá Min blómgast á
nýjan leik og smám saman taka
upp sína fyrri háttu, og þessi bar-
átta, ef svo skyldi kalla, við Lois,
hafði betri áhrif á hana heldur en
nokkur nærfærnisleg utan að kom
andi hjálp hafði getað haft. Hún
bætti á sig nokkrum pundum og
fór nú aftur að klæðast síðbux-
um og skærlitum blússum eins
og í gamla daga. Hún lét klippa
brúna hárið sitt stutt og teygði
l óstýriláta lokkana fram á ennið.
] Og hún ók jeppanum sínum eins
| og fjandinn sjálfur væri á hælun-
um á henni um héraðið þvert og
endilangt. Þetta ár í St. Louis var
liðið, og mér virtist Min hafa tek
izt að þurrka það út úr lífi sínu
þegar í stað
Einmitt um þessar mundir leit
helzt út fyrir, að við yrðum að
gefast upp á allri leikstarfsem-
inni, eftir allt það sem við höfðum
á okkur lagt til að endurvekja
hana. Við höfðum fengið afnot af
leikhúsi í herstöð skammt utan við
Berilo og höfðum þegar sýnt þar
nokkrum sinnum við góða aðsókn
og undirtektir. Nú var hins vegar
Kóreustríðið þess valdandi, að
herstöðin, sem ekki hafði Verið
starfrækt síðan í heimsstyrjöld-
inni síðari, átti aftur að takast í
notkun. Það þýddi, að við yrðum
að verða á brott með allt okkar
hafurtask Við tókum þessu öllu
eins og dauðadómi yfir allri okk-
ar leikstarfsemi — nema Lois,
sem datt ekki eitt einasta augna-
blik í hug að gefast upp.
Min lét Lois sjálfa heyra það,
að áhugi hennar á okkar málum
stafaði eingöngu af því, að hún
vildi ekki missa starfið. Lois sagði
að hún teldi það innifalið í samn-
ingnum, sem við hana var gerður,
að hún héldi þessari starfsemi
gangandi, og það vildi hún gera.
Og hún gerði það. Hún kom því
til leiðar, að við fengum afnot af
gömlu leikhúsi við eina af elztu
götum borgarinnar, — húsi, sem
var fokhelt, en varla nokkuð þar
fram yfir. Síðan það var byggt
árið 1904 hafði því ekki verið
haldið við á nokkurn hátt og það
var aðeins notað endrum og eins,
þegar umferðaleikflokkar komu
eða við önnur slík tækifæri.
En hvað sem því leið, þá varð
þetta upphaf að mjög skemmtileg,
um og athafnasömum tíma hjá öll- j
um. Lois töfraði fram einhvern
snilling, sem gerði ókeypis vinnu-
áætlun fyrir okkur, hvernig við
gætum lagfært húsið, og svo fékk
hver sitt starf. Á hverju kvöldi
glumdu þaðan hamarshögg og sag
] arhljóð, "það var þvegið og málað,
breytt og lagfært, og smám saman
fékk gamla Ijóta húsið á sig nýj-
an og betri svip. Phil var mjög
önnum kafinn við sín störf, en
hann kom þó nokkrum sinnum og
vann með okkur. Page kom jafn
vel stöku sinnum, þó að henni
r illa að samlagast okkur. Eg
e. ddui um, að henni hafi þótt
vio ruddaleg og hávaðasöm. Og
hún varð tilefni margvíslegra um-
ræðna, þegar hún var hvergi ná-
læg.
Min hermdi eftir Page, hvernig
hún fór að því að borða kótelettu.
— Eg hef aldrei séð nokkra mann
eskju borða kalda kótelettu með
jafn mikilli fyrirlitningu. sagði
hún.
Og það var hverjum manni ljóst
— a. m. k. mér — að Min hugsaði
talsvert um þetta Page-Phil hjóna
band, eins og hún kallaði það.
— Úr því hún er svona geysi
gáfuð og snjöll, af hverju lærir
hún þá ekki að láta sér þykja kald
ar kótelettur góðar? sagði Nancy
Pierce meinlega þaðan, sem hún
var að skafa gamla flagnaða máln
ingu af einum stólnum.
— Vitið þið nokkuð, vogaði ég
mér að leggja til málanna. Eg hef
stundum verið að furða mig á því,
hvers vegna menn velja ekki eig-
inkonur sínai með tilliti til, hvern
ig hún muni falla ættingjum hans]
i og vinum í geð. Með því móti
:yrðu allir hamingjusamir og
ánægðir með ráðahaginn.
Það varð óþægileg þögn. — Býr
einhver dulin meining í þessari
athugasemd, Whit? spurði Walt
Maddox.
— Vissulega er meining í henni.
, Hefði Phil valið sér eiginkonu
] með tilliti til vina sinna og að-
: stæðna hér heima fyrir
Eg þagnaði, og enginn varð til
þess að rjúfa þá þögn í bráð. Hver
hugsaði sitt, og það var lítill vandi
að geta sér til um hugsanir þeirra.
Hver hefði verið betur til þess
fallin að vera eiginkona Phil en
einmitt Min? Og það var nú orðið
flestum ljóst — jiema ef til vill
Phil sjálfum — að Min Brady var
enn þá yfir sig ástfangin af Phil
Scoles.
Að minnsta kosti vissi ég það
mæta vel, og ég er hræddur um,
að Page hafi einnig vitað það. Mig
grunar, að það hafi verið þess
vegna, sem hún hélt sig svo mikið
heima í stóra gamla húsinu, sem
Phil hafði keypt. búið húsgögnum,
sem virtust á sama aldursskeiði
og húsið sjálft Iiann hafði sett
konu sína þaina niður á milli
hörmulega Ijótra húsgagna í ljótu,
gamaldags og óþægilegu húsi, og
þaðan hélt hann glaður og ánægð-
ur með allt til sinnar daglegu sex-
tán tíma vinnu á sjúkrahúsinu
Og þarna sat Page daginn út
og inn og hafði ekki annað að gera
en reyna að læra að elda mat, þvo
og sópa, alla þessa hluti, sem voru
hinni ljóshærðu og fögru vísinda-
veru jafn fjarlægir og ljónaveið-
ar í Afríku. Og eins var það með
vini þá, sem Phil ætlaðist til, að
hún umgengist.
Eg var mjög kvíðafull yfir
hinni bersýnilegu ást Min á Phil,
og ekki að ástæðulausu. í gamla
daga hafði aðdáun hennar á hon-
um ekki haft ýkja mikil áhrif á
mig. Flestar konur voru hrifnar
af Phil, og ég huggaði sjálfan mig
við, að Min væri aðeins ein úr
þeim hópi En þetta sumar tóku
tilfinningar hennar í hans garð
á sig annan blæ. Það þurfti ekki
annað en sjá hana og heyra, þegar
hann var nálægt. Hún gerbreytt-
ist. Já, hún var ástfangin af Phil
Scoles, og ég óttaðist að hún mundi
reyna það, sem hún gæti, til að
ná honum frá Page.
Og umtalið lét ekki á sér standa
fremur venju. Flestir vina okkar
voru á þeirri skoðun, að Min væri
miklu betur til þess fallin að vera
eiginkóna Phil heldur en Page.
Og ef til vill höfðu þeir á réttu
að standa — en umhugsunin um
það vakti megna andúð hjá mér,
allra hluta vegna, ekki aðeins af
eigingjörnum hvötum, því að ég
hugsaði jafnvel stundum, hvort ég
væri svo mjög hrifinn af Min. Eg
var að minnsta kosti lítið hrifinn
af því. sem hún var að brugga.
En ég gat lítið gert til að sporna
við því.
Og svo kom að því, að skriður
komst á málið Það var eitt kvöld,
að ég var kallaður til starfa á
sjúkrahúsinu, og þá kom það í
hlut Phil að fylgja Min heim frá
leikhúsinu, þar sem við vorum
enn að smíða og mála. Einmitt það
T IM IN N , fimmtudaginn 9. janúar 1964 —
14