Alþýðublaðið - 09.01.1952, Blaðsíða 5

Hin nýja skýrsla um álagningarokrið:
aOifr ¥ði
Jafnveí samvinnufélög eru sek um álagningarokur.
í FYRRI GREIN um hina
nýju skýrslu verðgæzlustjóra
um verzlúnarálagnínguna, var
sérstaklega athuguð álagning á
þær vörur, sem fluttar hafa
verið inn á bátalista. En hér á
eftir skal nú einnig athuguð
álagningin á þær vörur, sem
fluttar eru inn á frílista.
Hin nýja- skýrsla verðgæzlu
stjóra skýrir frá því, að at-
hugaðar hafi verið 50 vörusend
ingar, innfluttar af 26 heild-
sölufyrirtækjum og 11 smásölu
verzlunum.
Á þeim 36 sendingum, sem
heildsalar fluttu inn, reyndist
álagningarhækkunin vera sem
hér segir; þ. e. a. s. álagningar
hækkun heildsalanna:
Á aðeins þremur sendingum
reyndist hún undir 50%.
Á 12 sendingum var hún 50
til 100%.
Á 16 sendingum var hún
100—200%, eða tvö- til þreföld
uð.
Á 2 sendingum var hún
232,3%, eða vel þrefölduð.
Á 1 sendingu var hún 302%,
e'ða rúmlega fjórfölduð.
Á 1 sendingu var hún
443,1%, eða fimm og hálfföld-
uð.
Á 1 sendingu var hún
494,7%, eða rétt sexfölduð.
Hækkunin á smásöluálagn-
ingunni reyndist vera þannig:
Á 12 sendingum undir 20%
Á 19 sendingum 20—30%
Á 17 sendingum 30—40%
Á 2 sendingum 40—50%
Á 5 sendingum 50—60%
Á 1 sendingu 68,3%
Álagningarhækkunín á þeim
14 sendingum, sem fluttar
voru inn af smásöluverzlunum,
var þannig:
Á 4 sendingum undir 50%
Á 9 sendingum 50—100%
Á 1 sendingu 116,9%
Eíns og allir mega sjá, eru
þó þrátt fj?rir allt til í landinu ,
atvinnustéttir, sem ekki þurfa
að búa við sultarlaun f>Trir j
vinnu sína, og enn fremur má '
sjá, að hófsemi í kröfum og
lifnaðarháttum er ekki jafn
brýn nauðsvn sem forsvars- j
menn þjóðarinnar vilja vera
láta, því að ofangreindar launa
hækkanir kaupsýslumanna eru
framboðnar og vegsamaðar af
forsvarsmönnnunum sjálfum,
eins og menn vita.
Hvernig væri, að aðrar stétt
ir landsins fengju svipaðar
launahækkanir, t. d. verka-
mennirnir, . iðnaðarmennirnir,
opinberir starfsmenn, sjóménn
irnir o. s. frv. Héfur hagur
þeirra e. t. v. ekkert versnað,
eða á máli kaupsýslunnar, hef-
ur þeirra ,,tilkostnaður“ ekk-
ert vaxiö? Hvað séoia Stein-
grímur, Evsteinn. Olafur og
Björn um .það?,
En til þess að káupsýslúmehn
geti feng;ð kauphækkun. þurfa
einhverjir að iáta upphæðirn-
ar af hendi. Þessi kauphækkun
I kemur fram þannig. að neyt-
lendur verða að greiða hærra
j verð fyrir vörur sínar, í._ d.
eftirgreindar hækkanir á v.efn-
* aðarvörum:
7 sendingar hækka um 5 %
og minna.
14 sendingar hækka um 5—
10%.
25 sendingar hækka um lö
—15%.
8 sendingar hækka um 15---
20%.
4 sendingar hækka um 20—
25%.
1 sending hækkar um 54,9%.
! Þetta segir. skýrslan um á-
lagninguna á - veínaðarvörurn-
ar, . eftir nær sex . mánaða
I reynslutíma frjálsrar sam-
keppni, og fulíar búðir, vikum
og mánuðum saman.
Áttræð í dag
innþórunn Halldórsdé
Bústaðahús-
byggjendur
og aðrir húsbyggjendur:
Eldhúsinnréttingarnar fra
okkur eru viðurkenndar
fyrír gæði og lágt verð.
Smíðum eftir pöntunum
með stuttum fyrirvara. —
Leitið upplýsinga hjá okk-
ur áður en þið festið kaup
annars staðar, því það
borgar sig.
TRÉSMIÐJAN,
Barónsstíg 18.
Sími 4468.
Búsáhöld.
Á 15 sendingum, sem
skýrsian nær til, virðist á-
lagningarhækkunin allmis-
jöfn. I heildsölunni alt frá
5,2% í einu tilfelli, upp í
81%, 179% og 291%, eða
tæplega fjórföld miðað vlð
verðlagsákvseðin. Um. smá-
söluna gildir svipað. í 4 til-
fellum er hækkunin undir
20%, í 9 tilfellum 20—30 og
í 5 tilfellum yfir 30%.
Verðhækkunin er einnig all
misjöfn, en sé tekið meðaltal
af öllum tilfærðum ’ dæmum,
reynist hún 9,2%.
Gúmmískófsdnaður.
Um þann vörviflokk gildir
svipað og um búsáhöldin. Á-
lagningin er þó yfirleitt jafn-
ari og heldur hærri.
Heildarsmásöluverð (þ. e.
hið frjá’sa verð) allra aíhug-
aðra sendinga er í skýrslunni
talið 1 milljón og 48 þúsund.
Miðað við verðlagsákvæðin
hefði smásöluverð sömu send-
inga orðið u. þ. b. 950 þúsund
krónur. Þannig hefur hin
frjálsa samkeppni um álagn-
ingu á þessar sendingar, kost-
að neytendur réttar hundrað
þúsund krónur, eða 10,6%;
, verðhækkun.
Smásöluálagning á matvörur
úöi um land.
Tilfærðar eru niðurstöður
athugana, sem gerðar hafa ver
ið á á’agningu verzlana á þrem
stöðum utan Reykjavikur, þ. e.
a. s. á Akranesi. Akurevri og á
Austfjörðum. Niðurstöður þess
ar sýna nokkuð. misjafna á-
lagningu hjá einstökum verzl-
unum.
Þarna er einungis um að
ræða matvörur, fáeinar tegund
ir kornvöru, kaffi og sykur, en
á þessum vörutegundum hefur
álagning yfirleitt verið hófleg
Ust frá því er verðlagsákvæðin
\Toru afnumin, og virðast til-
færð dæmi undirstrika að þann
ig sé .þetta enn þá. í nokkr-
um tilfellum virðist á’agning
lægri en síðustu verðlags-
ákvæoi heim’luðu. í öðrum til
fel’um er um míkla hækkun
að, ræða.
Bent. hefur verið á, af. p.oítul
i’in okursins. , dæ'mi, er sýna
lægri á’agn'ngu en verðlags
ákvæðin 'gprðu ráð fyrir. og tal
in vera rök fvrir ágæti sam-
keppninnar. En sömu að'lar
haía hins vegar haldið því
fram, að álagr^ingin hafi ver-
ið orðin allt of lág og hækkun
hennar því eðlileg. Verður tæp
ast séð, að síð.ari röksemdin
fái staðizt, ef lækkunin er al-
menn og verður það til fram-
búðar. /<-
Hér að framan heíur verið
gerð grein fyrir einstökum lið
um hinnar nýju skýrslu verð-
gæzlu.stjórans um álagninguna
ög'reynt að sýna fram á, hvaða
staðreyndir hún leiðir í ljós
vaxandi þróun verzlunarmál-
anna undii' hinni nýju skip-
an.
Forsvarsmenn hinnar nýju
skipunar hafa hver af öðrum
staðhæft, að allt sé á réttri
leið, álagningin fari lækkandi,
jafnvægið sé rétt ókomið.
Staðreyndirnar sýna hins
vegar áframhaldandi okur, að
vísu eitthvað minna en áður,
en okur samt, almennt og óaf-
sakanlegt.
Lífróður að landi okurs og
brasks verður auðvitað skilj-
anlegur, þegar vitað er að um
árarnar halda Ólafur Thors og
Sjálfstæðisflokkurinn, Björn
Ólafsson og heildsalarnir, aðr-
ir milliliðir og braskarar.
Þetta er þeirra fyrirheitna
land, þeirra óskadraumur. Og
meðan fjöldi fólks, fjötraður i
viðjar hugsunarleysis og sof-
andaháttar, hjálpar til og rær
undir, hugsandi ekkert um
eigin velferð, horfandi aðeins
á gullin fyrirheit, trúandi á
b’ekkingar, á meðan svo fer
: fram, skríður skipið auðvitað
i áfram. En landtakan. hvenær
i eða hvort. hún verður veru-
leiki. byggist á því einu, hvort
fjöldinn vaknar, áttar s;g og
hættir að róa undir, hættir að
■ verða afl til framdráttar hags-
munum fárra manna. hættir að
‘ vera dragbítur á eig’n efna’ega
velferð, hættir að trúa íhalds-
. foringjum eða ekki.
| Um Framsóknarflokk og
' framsóknarmenn gegnir hins
vegar öðru ’máli. Fáir múnu
i þeír neytendur til sjávar eða
til sve’ta, sem að óreyndu
hefðu trúað þeim flokki til jafn
grófra árása á lífskjör almenn
ings eins og allt verzlunar-
brask’ð er og hefur verið und-
anfarna mánuði. Hvergi hefur
þó borið á viðspyrnu af hálfu
þess flokks við ósóma verzlun-
armálanna, enda er sá ósómi
aðeins einn hlekkur í þeirri
keðju óhappaverka og öfug-
þróunar,. sem einkennt hefur
núverandi samstarf íha’ds og
Framsóknar. Framsóknarflokk-
urinn er því fullkomlega með-
ábyrgur í þessum efnum.
Framh. á 7. síðu.
GUNNÞÓRUNN HALLDÓRS
DÓTTIR leikkona er áttræð í
dag. Fædd í Reykjav.'k 9. jan-
úar 1872. Þá var íbuatala Bæj-
arins eitthvað um 2000. Sama
árið og bærinn kc-yptj Laugar-
nesið af ríkinu og Iveim árum
fyrir þjóðhátíðina. Alþingi var
þá haldið annaðhvort ár i Lat-
ínuskólanúm. Það gæti því
hugsast, að forsetinn hafi
klappað á kollinn á litlii fjör-
ugu stúlkunni, séfn lék sér í
námunda við skólahh. Gunn-
þórunn litla hefur án efa veitt
hornsíli í læknum og kola og
smáseiði af bryggjuuui. éins' og
hún síðan hefur dregið rr.arga
góða bleikjuna og' stór-urriða
úr Þingvallavatni. Hún gekk í
nýja barnaskólann, par sen: nú
er lögreglustöðin. Þar Iserði
hún auk annars áð reikria og
skrrfa mjög fagra rithöpd.
Þetta kom henni að góðu haldi
síðar, fyrst sem verzlunaxstjóra
og síðar sem sjálfstæður kaup-
maður. Gunnþórunn hlýdd: og
á sögur hjá Guðrúnu Hjálmars-
dóttur (Bólu-Hjálrnars), Þá
þurfti hún að hjáipa móður
sinni, frú Helgu jónsdóttur.
við heimilisstörfin, því auk
þess sem frú Helga hafði márga
kostgangara, sem jafnan áttu
þar athvarf, kom ætíð fjöldi
gesta á heimilið við Amtmanns
stíg. Gunnþórunn umgekkst
fólkið í bænum og iandinu og
lærði að þekkja það eins og
það var bæði hversdagslega og
hátíðarbúið.
Skömmu eftir aldamótin
rifu þær mæðgur litla húsið,
sem verið hafði æskuheimili
Gunnþórunnar, og byggðu ann-
að stærra í þess stað. Það var
einlyft í fyrstu, en nckkru eftir
að frú Guðrún Jónasson gekk í
félag við Gunnþórunni, byggðu
þær stöllur aðra hæð ofan á
húsið og reistu síðar steinhúsið
á horni Amtmannsstígs og Þing
holtsstrætis, sem nu er heixnili
beirra.
En það hefur verið fleira,
sem þær vinurnar hafa haft
með höndum. í scóra timbur-
húsinu áttu í ellinni heimili
móðir Gunnþórunnar og faðir
Guðrúnar, sem bæði náðu há-
um aldri. Þar ólust líka upp
: þr jú fósíurbörn þsixra, sem öli
| eru vel komin til r aíins. Svo
jháfa þær lengi rekið búskap á
jeignarjörð sinni, Nesjum í
I Grafningi. Yar. þar oft gest-
kvæmt á' sumnr.u. bæði 'á '
l heimataúinu, en bó einkurn- i
i sumarhúsinu, sem x ljtaf yirtigt
J stækka eftir því, sení gestum
Jfjölgaði. Það var sem húsinxi
iþví fylgclu töfrar. Oft var þar
j giatt á hjalla, en lika mikio
j starfað. Þegar sólin skein hurf j
j menn út um hraun ög móa, eða
! þá út á vatn til skemmtunar og
! vfeiða. -Hrókur alls irg.naðar var
: og er enn afmæli.-'.barnið, ser.r
I nú í dag er aðeins áttræt't:
Gunnbórunn var nær 24 áru. •
; þégar hún kom fyrsí á leiksvið-
ið. Sam leikkona hefur hún orð
'ð 'löndum sínum kunnust og:
kærust. Hún hefur farið með
hin ólíkustu hlutve-k, auk þess
hefur hún sungið grmanvísur
og lesið upp á skemrntunum. Eg
æt.la ekki að fjölyr’a um hana
á leiksviði, það munu aðrir
gjöra. En minnisstæð verður
hún mér í sjónleiknum ,,Jósa-
fat“ eflir Einar H. Kvaran, í
lilutverki Grímu, fátækrax', um
komuiausrar ekkju. Hún hefur
fengið fregnina um, að skipið,
sem sonur hennar \ ar á, hefur
fárizt með allri áhöfn. Sorg
Grímu er átakanleg, en einstæð
ingur, sem hefur fyrir aum-
ingja að sjá, má. ekki iáta bug-
ast. „Einn dag eða svo hann
hafði hryggð, og harminum lét
svo af,“ segir Ibsen um Þorgeir
i Vík.
Þær mínútur, sem Gunnþór-
unn helgaði sorg Grímu, urðu
mér og ég hygg fleirum átakan-
legar. Hún lék ekki, ég vil held.
ur segja lifði sorg og nauð þess-
arar fáfróðu konu, fulltrúi
margra af báðum kynjum, fyrr
og síðar, ar borið hafa sem
hetjur þyngstu raxttiir.
Vinir Gunnþórunnar og óta'i
aðdáendur senda ieikkonunni
hjartans þakkir og árnaðaróskir
á þessum merky límamóturn,
og vona hún megi enn sjá bæ-
inn sinn vaxa, ekki svo mjög
að íbúatölu, heldur að menn-
ingu, drengskap og dug.
Steinunn H. Bjarnason.
ENGINN er þess umkominn
að rita sögu sinnar eigin sam-
tíðar; til þess er hver og einn
tengdur atburðum hennar og
umhverfi of nánum böndum.
Þetta á ekki. sizt vxð þegai um
listasögu eða sög.uþætti eiri-
stakra list.greina er að ræða.
Stefnur og stundarmat vefur
þar samtíðinni héðin að höfði;
byrgir honum hlutlausa yfir-
sýn, varðandi jafnt einsíakiings
afrek sam heildaráranguri.
Einhvern tima varður íslenzk
leiklista’rsaga samin og rituð,
svo fremi sem íslenzk menning
á sér framtíð og líf fyrir hund-
um. Við erum þess ekki um-
komin að rita þá sögu; ena er
íslsnzk leiklist svo uig, að hún
er öll tengd samtíð okkar. Við
getum ekki einu smni sagt það
fyrir með nokkurri vissu,
hverja af leiklistarmönnum
samtíðar okkar muni bera þar
hæst, eða hvað talið verði til
msstra afreka.
Óhætt mun samt að fullyrða,
að Gunnþórunnar Halldórsdótt-
ur leikkonu muni verða þar lof
samlega minnzt fyrir list-sína.
Ekki aðeins fyrir þann frábæra
dugnað og mikiu íórnfýsi, sem
hún og aðrir frumherjar leik-
, listarinnar í höfuðborg landsins
sýndu og.seint verður fullþakk-
að eða fullmetið, héldur og
einnig, —- og ef tiLvill fyrst og;
frsmst fyrir það, — hve þjóðleg
hún var í list sinm. Hún var
sjálfmenntuð í beztu merkingu
þess orðs, þess vegna var list
hennar runnin úr íslenzku
þjóðlífi, leksviðspersónur henn-
ar skapaðar í myiid íslenzkrax
alþýðu, eftir því sem við varS
komið, framsögn hennar lærð i.
skóla íslenzks alþýðnmáls. Fyr-
ir þá sök reis list hénnar hæst,
þegar hún hafði með höndurn
íslenzk hlutverk, og fyrir þá
sök Verða íslenzkar alþýðukon-
ur úr sjávarþorpi og sveit minn
isstæðustu og heilsteyptustu
leiksviðspersónurnar í meðferð
hennar.
í kvöld efnir þjóðleikhxisið
til sýningar á „Gullna hliðinu" j
Gunnþórunni til heiðurs, og :j
leikur hún þar sitt „gamla“
hlutverk, grasakonima, en í þvi
hlutverki hefur hún mótað einc:
þá rammíslenzkustu leiksviðs-
persónu, sem noklcurri íslenzkri
leikkonu hefur enn tekizt að
móta. Þarf ekki að tfa, að hinni
áttræðu listakonu verður vei
fagnað og henní imiilega þökk-
uð trú og djörf þjónusta hennar
og fórnfús barátta í. þágu ís-
Ienzkrar leiklistar.
Loftur Gúðmundsson.
ÁB S