Alþýðublaðið - 31.01.1952, Qupperneq 5

Jóhannes Guðmundsson
aouri.nn
FYRIR NOKKRU las ég dá-
lítinn bréfkafla, þar sem meðal
annars var getið um bónaa
íiokkurn, er hafði bætt jörð
sína mjög og unnið þar mörg
stcrvirki ásamt sonum sínum.
í niðurlagi bréfsins kemur sú
skoðun fram, að þetta stingi
mjög í stúf við hinar sífelldu
og síauknu kaupkröfur og kaup
skrúfur kaupstaðarbúa.
Þegar ég hafði lokið lestrin-
am, fór ég að hugleiða, .hvort
það væri nú svo í raun og
veru, að þessir kaupstaðabúar
Væru eitthvað verra fólk held-
ur en bændastéttin yfirleitt;
hvort þeir væru eitthvað verr
ínnrættir en hinir; hvort hér
Væri um eðlislægan mismun að
ræða. En ég sannfærðist brátt
tim, að svo gæti ekki verið,
því að, hvaðan eru kaupstaða-
búarnir komnir? Allir vita, að
þeir eru komnir úr sveitunum;
því kaupstaðir og kauptún hafa
bvggzt upp af sveitafólki.
Fjöldinn af íbúum þessara staða
er fyrrverandi sveitamenn, og
aðrir afkomendur þeirra. Hér,
getur því alls ekki verið um
eðlislægan mun að ræða, heldur
áunninn eða ávaninn; og þá er
spurningin: Hvernig stendur á
því, að hinn ötuli, áhugasami
og nytsami bóndi og hugsjóna-
maður breytist á skömmum
tíma í ábyrgðarlausan kaup-
kröfu- og kaupskrúfumann?
svo að notuð séu orð bréfritar-
ans. Það er sannarlega þess
vert, að eyða ofurlítilli stund
í það, að gera sér grein fyrir,
hvernig á þessu stendur og að
skilja það. Það gæti máske orð-
íð til þess að bæta sambúðina
ínilli þessara stétta; því: „að
skilja er að fyrirgefa,“ segir
máltækið.
Við skulum þá fyrst athuga
bóndann í sveitinni. Hvaða á-
stæður liggja til þess, að hann
er duglegur og athafnasamur
framkvæmdamaður? Sérhver
hendurnar á hverjum bónda.
I Þriðja, síðasta og lang veiga
mesta ástæðan er hagsmuna-
hvötin. Hvötin til að sjá sér og
sínum farborða og láta þeim
vegna vel. Því meira - ræktað
land, því meiri og ódýrri hey-
skapur. Því betri peningshús,
því betri afurðir af fénu og því
minrj^ viðhald á eignunum.
Því meiri garðrækt, silunga-
klak, hirðing á varpi o. s. frv.
þvUmeiri búsafurð’r. Þetta er
hinn sterki og stóri aflgjafi í
öllum búnaði: og er ekki annað
en gott um það að segja.
! Enn má nefna það, að mörg
af þessum störfum eru svo
yndisieg og hei'landi, að það er
blátt áfram hægt að gleyma sér
við þau. Hvergi kemst maðar-
inn betur í samband við nátt-
úruna og hið gróandi líf, bæði
jurta og dýra, en gegnum bú-
störfin. Það er því í sjálfu sér
ekkert merkilegt eða hrósvert
:við það, þótt menn hafi oft
langan vinnutíma og mislang-
an við sveitastörfin og telji ekki
eftir sér hvern snúning í þeirra
þágu.
Nú skulum við fylgja hinum
ötula og afkastamik’a bónda í
kaupstaðinn. Ymsar aðstæður
geta legið til þess að hann flyt
ur úr sveit í kaupstað; en hverj
ar sem ástæðurnar eru, er stað
reyndin sú, að þetta hefur
Igerzt og það í stórum stíl, —
| um það þarf ekki að deila.
Stundum hafa þessir bændur
, tryggt sér fasta a-tvinnu áður
en þeir fluttu í kaupstaðinn —
. stundum ekki. Nú skulum við
1 segja, að bóndinn hafi tryggt
sér atvinnu, og að hann hafi
getað byggt eða keypt hús.
Hver verða þá áhugamál þessa
bónda? í fyrsta lagi að sjá heim
ili sínu farborða, ala upp börn
’sín, kosta þau í skóla o. s. frv’;
til þess þarf í fyrsta lagi pen-
inga, í öðru lagi peninga, í
þriðja lagi peninga. Annað á-
ið kaup. Hann getur verið trúr
°g dyggur starfsmaður og
unnið verk sitt vel og sam-
vizkusam’ega og þar með tryggt
sér frambúðarstarf, að svo
miklu leyti sem slíkt er hægt;
en hann leggur ekki sál sína
eða orku í starfið. Hins vegar
er. hann fús að vinna auka-
vinnu, ef færi gefst, vegria
péninganna. iem hann fær
fyr:r það. Hin metnaðarlega
og hagsmunalega hvöt til að
vinna meira og betra starf en
aðrir samborgarar og starfsfé-
lagar bóndans, ekki sízt ef þeir
eru margir, er svo hverfandi
lítíl, að hennar gætir ekki nema 1
mjög lítið. Vissan um það, að
starf hans hverfi í starfi fjöld-
ans sviftir hann að mestu allri
slíkri löngun. Þegar svo kaup- j
kröfur og svonefndar kaup- !
skrúfur koma frá ákveðnum
starfshópum, eða hinum vinn- j
andi lýð í hei’d, fylgist hann j
með; það eru hans hagsmunir, !
sem um er að ræða. Bóndinn
er því skyndilega orðinn að .
kaupskrúfumanni. Hann getur j
haldið áfram að vera brenn- I
andi framsóknarmaður, sjálf- |
stæðismaður eða eitthvað ann- }
að, keypt Tímann eða Morgun ;
blaðið og lesið hvort tveggja
með fjálgleik; en hann vill hafa
kaup sitt og engar refjar.
| Ég hef nú rætt nokkuð um
hinn efnaða og heppna bónda,
sem flyzt í kaupstaðinn og sezt
þar að fastri vinnu. En nú vil
ég víkja að hinum fátæka og
atvinnulausa bónda, sem flyzt
á mölina án þess að eiga þar
nokkra atvinnu vísa til lengd-
ar — og þeir bændur munu
fullt eins algengir. Þeir verða
af góðum og gildum ástæðum
að láta sér lynda húsnæði í
kjallara eða á hanabjálkaiofti
j— langt um lélegra en þeýr hafa
nokkurn tíma vanizt áður.
Þeir eru með, öllu sviptir nátt-
úrlegu sambandi mannsins við
bóndi, sem gæddur er framan-
greindum kostum, er það eink-
um af þrem ástæðum, sem ég
ætla að tilgreina; fleiri geta
að vísu komið til greina.
í fyrsta lagi er það metnáð-
argirni. Ungi bóndinn' vill
gjaunan vekja á sér athygli með
því að framkvæma eitthvað
nýtt, brjóta nýjar leiðir og vera
til fyrirmyndar. Geti hann ekki
verið til fyrirmyndar, gefur
hann nánar gætur að nágrönn-
um sínum og sveitungum; og
slétti nágranninn hektara,
sléttar hann líka hektara eða
helzt tvo. Girði nágranninn
land sitt eða tún, gerir hann
það líka. Byggi nágranninn
peningshús eða íbúðarhús,
klífur hann þrítugan hamarinn
til að gera hið sama. Þannig
eru sveitabýlin ræktuð, girt og
byegð.
Onnur ástæðan til athafna-
semi bóndans er sú hvöt, að
láta eitthvað sjást eftir sig,
löngunin til þess að hverfa ekki
strax úr minningu manna eða
gleymast að loknum hérvistar-
dögum, sbr. vísuna í Hávamál-
um: „Deyr fé, deyja frændur11
o. s. frv. Þessi ástæða getur veg-
ið nokkuð og valdið allmiklu
um afrek manna í búnaði. Og
sveitin með sínu óræktaða og
að vissu leyti ónumda landi
hýður einmitt ágæt skilyrði til
þess að reisa sér óbrotgjarnan
minnisvarða, einkum nú á tím-
um, þegar skilyrðin til þess
eru að miklu leyti lögð upp í
hugamál hans getur verið end-
urbætur á húseign sinni; sé
hún stór, þá að gera hana sem
arðbærasta. En endurbætur á
húseignum kosta mikið fé; til
þeirra þarf meiri peninga. Svo
kemur húsmóðirin til sögunn-
ar, vön að hafa rausnarlegt
heimili með myndarbrag; ekki
lakara en önnur sveitaheimili;
og máske dálítið betur. Og nú
sér hún allan íburðinn og lúx-
usinn í kring um sig; til hinna
lakari húsa lítur hún ekki; þau
eru neðan við virðingu hennar.
En hún vill engin hornkerling
vera í hinu nýja umhverfi frem
ur en heima hjá sér í sveitinni;
og til þess að fylgjast með þarf
peninga og aftur peninga. Öll
athygli bóndans beinist því í
í eina átt, öflun peningá. Hann
fyjgist því nákvæmlega með
hækkun eða lækkun vöruverðs
— uppbótum á vísitölu, hverri
kjararýrnun og hverri kjara-
breytingu.
Meðan hann var í sveitinni
hefði hann glaður fórnað lífi
sínu og kröftum vegna jarðar
sinnar, til þess að sjá hana
gróa, batna, stækka og vaxa í
á’iti. En hverju á hann nú að
fórna starfskröftum sínum og
lífi? Ekki vinnuveitandanum,
nema að því leyti, sem honum
ber skylda til. Hvort sem bónd-
inn verður skrifstofumaður, af-
greiðslumaður eða umsjónar-
maður í einhverri mynd, þá
vinnur hann aðeins sinn á-
kveðna vinnutíma fyrir ákveð-
hina gróandi jörð. Öll tilvera
þeirra og ástvina þeirra, að ég
ekki tali um vellíðan, er kom-
in undir því að afla peninga:
fyrsta og síðasta áhugamál
þeirra er því atvinna og pen-
ingar. Til þess að afla sér betra
húsnæðis og losna úr kjallara-
holunni eða súðarkytrunni þarf
bætt kjör. meiri vinnu, meiri
peninga. Til þess að börnin og
konan geti ge.ngið betur til fara
þarf meiri peninga; til þess í
heild að vinna sér virðu’egri
sess meðal samborgará sinna
þarf meiri peninga; — og hver
er það, sem ekki vill vinnna
sér slíkan sess? Hver er það,
sem ekki vill öðlast meiri hag-
sæld, meiri þægindi. meiri vel-
iíðan og meiri virðingu? Og
sjá; aht þetta fæst fyrir pen-
inga; að minnsta kosti lítur
h'nn almenni borgari svo á.
Hvað sem því stjórnmálaskoð-
unum hins fáfæka bcnda líður.
— hann getur huggað sig við
það, að hann fylgi enn sínum
flokki, — þá er staðreyndin sú,
að hann er. orðinn verkamaður
í kaupstað með öryggislausa af-
komu; og öll hans framtíðar-
heill er undir því komin, að
hann hafi atvinnu og viðun-
andi kaup.
Ég þykist nú hafa sýnt fram
á. að það er hvorki af heimsku
né illgirni, að kaupkröfur og
kaupskrúfur koma fram í kaup-
stöðum og þorpum og eru born-
ar fram áf hinum ýmsu starfs-
Framhald a 7. síðu.
M, þegar þér íiafii kamtaS vöru-
birgðir yiar, asfiuð [lér aS aifíuga
hvorí brunaíryggingar yðar eru í
samræmi við verimæfi beírra.
Leikfélag Dalvíkur:
.Ðrengurinn minn' eftir l'Árrange
DALVÍK í janúar.
LEIKLISTIN á orðið traustar
rætur í íslenzku þjóðlífi. Vart
hefði því verið trúað á byrjunar
skeiði leiklistarinnar hér á Iandi,
að eftir fáa áratugi fyndist
ekki það byggðarlag, er leiklist
in. hefði ekki unmið land. Þótt
hljótt fari, hafa undarleg þrek
virki verið unnin í þágu leik-
listarinnar vítt um landið.
Hvert byggðarlag á undarlega
frjóva og heilsteypta leikkrafta,
og mætti segja að leiklistin hafi
leyst ljóðlistina af hólmi; því
áður fyrr var annar hver Is-
lendingur hagyrðingur, en nú
mætti með nokkrum rétti segja
að ahnar hvor íslendingur hefði
meðfædda leikaragáfu.
Á Dalvik hefur leiklístinni fyr
jrlöngu . auðnast- að ná tryggri
fótfestu. Leikfélag Dalvíkur hef
ur lyft mörgum Grettistökum,
og auk þess hefur verið. að inn
an vébanda þess hafa jafnan ver
ið leikkraftar, er sómt hefðu
sér fullkomlega á hvaða leik
sviði sem er. í vetur hefur það
sýnt leikritið „Drengurinn
minn" eftir Adolph J. Arrange
við hinn bezta orðstir, og er eigi
of mælt. að sjaldan hafi betur
tekizt og lofar það góðu um
enn stærri afrek í framtíðinni.
Sá leikari, er bar af á leik-
j sviði Dalvíkur að þessu sinni, er
Steingrímur Þorsteinsson, sem
jafnframt er leikstjóri. Myndi
Steingrímur sóma sér vel í
þjóðleikhúsi íslendinga. Mun
eflaust fáum gleymast leikur
Steingríms í hlutverki Mörpss,
skósmiðs, hinn rismikla og hof
mátuga blindingja. er vegna of
urástar á ,d.rengnum sínurrr upp
skar að launum þann beizka
kaleik, að sjá á eftir „drengn-
um“ inn á braut óráðvendi og
lítilmennsku. En sú raun varð
þess þó valdandi, að Mörup skó
smiður fékk sjónina og sá hlut-
ina í rétíu Ijósi og varð að
mikilmenni við fall sonar sins
í fátækt sinn. Steingrimi hefur
oft tekist vel og eigi mun það
oflof, að hann hafi enn vaxið í
þessu hlutverki s’nu.
Af öðrum Ieíkúrum vil ég
geta Sigfúsar Þorleifssonar í
gervi Bertelsens Tullmektugs,
góðlyr.ds og ailkátbroslegs
júrista. Dætur hans tvær. Emmu
og Maríu leika þær Ingibjörg
Thoraiensen og Hallfríður Árna
dótíir. Leikur Ingibjargar er
frjór og listrænn og fannst mér
hún skila sínu hlutverki næst
bezt á eftir Steingrími. Leikur
Hallfríðar. sýndi, að þar er leik
konuefni á ferðinni, er margs
megi af vænta í framtíðinni, ef
henni tekst að þroska leiklistar
hæfileika sína svo sem hugur
hennar mun standa til. Klöru,
dóttir Mörups skósmiðs. leikur
Evvör Stefánsdóttir og skilar
hlutverki lýtalaust. Drengurinn,
bróðir hennar er leikinn af Vil
helmi Þórarinssyni; skilar hann
því laglega, en þó hefði hann
mátt sína flysjungsháttinn með
sterkari dráttum. Frank Skóara
svein leikur Marinó Þorsteins-
son með prýði og Sölling all
ankannanlegan meinleysingja
leikur Jóhann Þorleifsson og er
sem skapaður í það hlutverk.
Guðbjörg Vpldemai'sdóttir leik
ur Stínu vinnukonu og verður
enginn fyrir -vonbrigðum af leik
hennar. Aðrir leikendur eru Sig
týr Sigurðsson sem Vigberg
grósseria. Haraldur Zophónias
son leikur Fischer; skóarasvein
arnir Larsen og Kristján eru
leiknir af Sigurjóni Antonssyni
og Ingólfi Jónssyni; Sverrir
Valdemarsson leikur Lárus
dáta; Arnar og Sævar Sigtýrs-
synir leika litla drengi og þjón
ustustúlku leikur Edda Ögmunds
dóttir.
Framhald á 7. síðu.
(
i
m- ■ -t
AB 5