Alþýðublaðið - 30.07.1953, Blaðsíða 4

I
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Fimmtudagur 30. júlí 1S63
Útgef&ndí. AlþýSuflokkurlnn. Ritstjóri og IbyrgS&rmsOur:
Hsnnibai Valdimarsson. Meðritstjóri: Helgí Sæmundraon.
l'rétta»tjóri: Sigvaldi Hjálmarsson. Blaðamenn: Loftur Guð-
mundsson og Páll Beck. Auglýsingastjóri: Bmma Möller.
Ritgtjómarfímar: 4901 og 4902. Auglýsingasími: 4906. Aí-
gr«iðg]usliri: 4900. Alþýðuprentsmiðjan, Hverfisgötu 8.
Áskriftarverð kr. 15,00 á mán. í lausasölu kr. 1,00
Samningurinn við Rússland.
KOMMUNISTA3 hafa oft
viljað halda því fram, að ís-
lenzka ríkisstjómin væri svo
©fstækisfull gagnvart Rúss-
landi, að hún vildi ekki hag-
nýta sér góða markaði þar
austur frá, þó að hún ætti þess
kost, sæti uppi rneð óseldar
framleiðsluvörur og yrði jafn-
vel að stöðva atvinnutæki og
skapa þannig atvinnuleysi.
Þessum ásökunum hefur
stjórnin jafnan mótmælt, enda
ekki trúlegt, að nokkur ríkis-
stjórn þyrði að ganga svo aug-
Ijóslega í berhögg við íslenzka
hagsmuni, aðeins vegna póli-
tískrar þröngsýni.
Alþýðublaðið hefur aldrei
tekið undir þessar árásir og
ekki lagt á þær trúnað. Orsök-
in til þess að dregið hefur veru
lega úr viðskiptum okkar við
Rússland mun einfaldlega vera
sú, að Sovétríkin hafa dregið
mjög úr vörusölu sinni til Vest
ur-Evrópulanda vegna þeirrar
gífurlegu áherzlu, sem þau
hafa lagt á hergagnaframleiðsl
una.
Sama sagan hefur nefnilega
gerzt um fíest lönd Vestur-Ev
rópu. Þannig hefur Alþýðu-
blaðið alveg nýlega fengið í
hendur áreiðanlegar tölur, sem
sýna, að sameiginlegur út-
flutninsrur frá Englandi, Frakk
landi, Ítalíu, Hollandi, Belgíu,
Luxemburg, Sviss, Danmörku,
Svíþjóð, Noregi og Finnlandi
til Austur-Evrópusvæðisins var
ekki nema 535,8 milljónir doll
ara árið 1951, móti 719,2 millj-
ónum dollara árið 1938 (verð-
íag umreiknað í dolaragengi
1948).
Hér er um það að ræða, að
Gylfi Þ. Gísíason um íslenzk lífanríkismál:
afbrýði eða blygðunarsemi,
þegar íhaldsblöðin, Vísir ogl
Morgunblaðið, hafa verið meö
nagg og skæting út af þeirri
merku frétt. Er að vísu skilj-
anlegt að Bjarna Benedíktsson
uíanríkisráðherra langaði til
að sjá fréttina uju mikinn við-
skiptasamning við Rússa fyrst
á prenti í Morgunblaöinu. Og
skal það játað, að ekki hefði
farið illa á því. En það er bara
einhverjum ódugnaði að kenna
hjá fréttamönnum Morgun-
blaðsins eða of mikilli þag-
mælsku ráðherrans, að þessi
draumur skyldi ekki rætast.
Það er ánægjulegt, að jafn-
framt því sem góðar fréttir
berast run mun betri síldveiði
en undanfarin ár, skuli ganga
vel með sölu síldarinnar.
Rússar hafa þegar keypt af
okkur 50 000 tunnur Norður-
MEÐ HERNAMI ISLANDS
af hálfu Breta í maí 1940 var
brotið blað í sögu íslendinga.
Þróun sú, sem orðið hafði í
hernaðartækni og bá fyrst og
fremst fiugtækni á undanförn
um áratug, hafði vaMið því, að
ísland var orðið mikilvægt í
sambandi við yfirrað yfir At-
lantshafi. Þaðan var auðvelt að
verja siglingaleiðir um norð-
anvert Atlantshaf, og þar var
æskilegur áningarstaður skipa
og flugvéila á leið sinríi milli
Evrópu og Ameríku. Þótt
menn hér á landi hefðu ekki
mikið um þessar staðreyndir
hugsað, jafnvel fyrst eftir að
heimsstyrjöldin síðari skall á,1
virtist s\ro sem þeir áttuðu sig *
furðu fljótt á eðli atburðanna í
maí 1940 og mikilvægi þeirra. I
Hernáminu var að sjálfsögðu
mótmælt sem broti á yfirlýstu
hlutleysi íslendinga í hernaði,
en íslenzk stjórnarvöld tóku
hins vegar þegar í stað upp
fullt samstarf við hernaðaryf-
irvöldin og unnu ekki gegn
því, að landið yrði hagnýtt í
styrjaldarrekstrinum á þann
hátt, sem ráð virtist fyrir gert
í hernaðaráætlunum banda-
manna. Höfuðástæða þess, að
þannig var farið að, var vafa-
virðingarleysi fyrir fjcknörg-
um fornum dyggðum.
HERVERN DARSAMNING-
URINN OG HLUTLEYSIÐ
Þegar herverndarsamningur
inn var gerður við Bandaríkm
sumarið 1941, mu.nu flestir
hafa talið það skref eðlilegt,
eins og á stóð. Hér var fyrir
her manns frá styrjaldarþióð.
Nálægt stórveldi, sem var ut-
an styrjaldarinnar, en studdi
bandámenn, bauðst til þess að
taka að sér hervernd landsins
samkvæmt samningi meðan á
styrjöldinni stæði, en skuld-
batt sig til þess að flytja her-
inn á brott við styrjaldarlok.
Raunveruleg aðstaða Islend-
komum, jafnstæltir og heil-
brigðir og ýmsar þióðanna á
meginlandinu, sem börðust
neðanjarðarbaráttu gagn Þjóð
verjum. En því megum við
ekki gleyma, að þessar þjóðir
sigruðu, því að Þjóðverjar töp
uðu. Við liefðum hór tanað okk
ar baráttu. Sigurvoiiir okkar
hefðu byggzt á sigurhorfum
Þjóðverja og þar með nazism-
ans. Skyldu slíkar sigurvonir
hafa gert okkur stælta og heil
brigða?
í öðru lagi hefðum við átt að
neiía að g-era herverndarsamn
inginn 1941. Það hefur verið
gert ODÍnbert eftir rtríðið, að
sumarið 1941 var hcrnaðarleg
aðstaða Breta orðin slík, að
landssíldar og bjóðast til að
kaupa 30 000 tunnur í viðbót, I iaust sú, að þegar öllu var á
„f .,.x u..c “ '■■■’ "* botninn hvolft, töldú stjórnar-
ef við höfum veitt svo mikið
magn fyrir miðjan ágúst.
En Faxasíldin þarf líka að
seljast. Og að henni eru Rúss-
ar einnig kaupendur. Hafa þeir
þegar slegið föstu uy.\ kaup á
75 000 tunnum, og vilja auk
þess fá 25 000 tunnur í viðbót,
ef svo mikið hefur veiðst fyrir
10. október.
Af hraðfrystri Faxasíld
veiddri í júlí hafa Rússar
völdin, að engin voa hefði get-
að verið til þess, að öðruvísi
hefði farið og eng’n stefna í
utanríkismálum fyrir styrjöld
ina hefði getað tryggt, að
svona færi ekki. Eins og hem-
aðartækni væri háttað, væri
Bretum aðstaða á íslandi svo
nauðsynleg, ef þeir ættu í
styrjöld við ríki á meginland-
inu og nytu stuðnmgs Banda-
keypt 1000 tunnur og vilja auk| ríkjanna, að ekki væri stætt á
. þess kaupa 2—3000 tuunur af því að neita um hana .eða
sömu vöru, ef það magn yrði
tilbúið í ágúst og september.
Enn er sagt að Rússar kaupi
af okkur 10—11 00 í) tonn a£
hraðfrystum fiski, og er það
þýðingarmikið atriði.
, .. , - Móti þessum viðskiptum af
kaupandinn hefur ekki vihað j , , , ,
J okkar hendi mun vera rað fyr
eða ekki haft etm a að kaupa
það, sem seljandinn hafði
boðstóíum, eða þá að seljand-
inn hefur ekki haft þær vörur,
sem kaupandinn vildi fá, a. m.
k. ekki á því verði, sem hann
hefur viljað greiða.
Þetta er óefað sú réíta skýr-
ing, því að ekki cr vitað að
Bandaríkin hafi *agt neinar
hömlur á viðskipti við löndin
austan járntialds, nema að því
er snerti þýðingarrniklar hern
aðarvörur.
Einnig er það knnnugt, að
hinn kapítalistiski verzlunar-
heimur neitar sér sjaldan um
viðskipti við neinn. livort sem
það er Tyrkinn, Páfinn eða Sat |
an. aðeins ef hann borgar vel.
Á þingi í Genf fyrir skömmu
varð mönnum Jjóst, að Rússar
hafa nú ýmsar vörur á hoðstól-
um, sem þeir hafa ekki áður
haft, og bjóðast líka til aö
flytja inn rniklu meii’a magn
af matvælum en áður.
Þetta hefur leitt til nýrra
verzlunarsamninga Rússa við
ýms lönd Vestur-Evrópu, þar
á meðal við ísland.
Hefur Alþýðublaðið þegar
fyrir noklcru sagt frá þeim
samningum. íslenzka sendi-
nefndin er að vísu enn fvrir
austan. en fréttirnar. sem hor-
izt hafa um niðurstöður samn-
inganna, eru fullkomlega ör-
uggar. Það er því ckkerí nema
ir því gert, að við kaupum ol-
a íur, benzín og korn af Rússum,
og verður að gera ráð fyrir því,
að þar sé um fyllilega sam-
keppnisfært verð að ræða.
Þó að þögn hafi ríkt um
samning þennan í stjórnarblöð
unum fram til þessa, af hverju
sem sú þögn stafar, þá cr hitt
víst, að hann er hinn þýðingar
mesti fyrir íslenzkt efnahags-
3íf og atvinnulíf. Afkoma verka
Iýðsins veltur að íangmestu
leyti á því, að öíl íslenzk at-
vinna gegn því að hún væri
hagnýtt, þótt það þvddi skerð-
ingu á sjálfstæði íslands um
stundarsakir. Það, sem helzt
mátti finna að athöfnum ís-
lenzkra stjórnarvalda í þessu
sambandi, var, að fullmikið ó-
samræmi var milli crða o-g at-
hafna, milli hinna formlegu
mótmæla annárs vegar og
raunverulegra samskipta við
hemaðaryfirvöldin Irins vegar,
en talsvert skorti á, að haldið
væri með nægilegri röggsemi á
ýmsum réttinda- og hagsmuna-
málum landsmanna, — þá eins
og nú.
AFSTADA ALMENNINGS
TIL HERNÁMSINS
íslenzkur ajmenningur
reyndist og engan veginn líta
hinn erlenda her sömu augum
vinnutæki séu fullnotuð, og aðl0g þý7ki herinn var litinn í
flestum þeirra landa, er hann
hertók. Þar hefur vafalaust
valdið miklu um, að langmest-
ur hluti íslendinga hafði ein-
unnt sé að selja allar fram-
Ieiðsluvörur okkar efíir hend.-
inni. Nýjmn mörkuðum ber
sérstaklega að fagna. Og rann-
ar má segja, að síldar- og freð j dregna samúð með bandamönn
fisksala til Rússlands hafi kom
jð svo óvænt, að þessi nýi við-
skiptasamningur gefi talizt til
Iandvinninga í afurðasölumál-
um okkar. Sérstaklega er samn
ingurinn ánægjulgeur að því
leyti, að hann sannar, að svo
víðsýn er þó okkar íb.alds-
stjórn, að hún seíur afurðir
’okkar, eins og sjálfsagt er,
hvar sem unnt er a® vinna
þeim markað.
Úfbreiðið Afþýðublaðið

um og málstað þeirra. Hitt j
mun þó og hafa skipt máli, að
menn gerðu sér þass grein, að
lítil von gat verið til þess, að
ófriðurinn yrði íslendingum ó
viðkomandi, auk þess sem í
kjölfar hans sigldu hér bætt
lífskjör, en ekki versnandi, svo
sem víðast hvar annars.staðar.
Margir h.ugsandi msan hö'fðu þó
að vísu — og ekki að ástæðu-
lausu — miklar áhyggjur í
samibandi við þau félaglegu og
síðferðilegu vandamál, sem
þegar í stað sigidu í kjölfar
hersetunnar.
Á móti bættum ofnahag vóg
inga virtist bví í en,gu versna,! þeim var það bráonauðsynlegt
en réttur þeirra aukast að ag losa herafla sinn frá íslandi,
ýmsu leyti. Hér kom þó til úr- J en gátu hins vegar með engu
lausnar mjög mikilvægt vanda' móti látið ísland óvarið. Það
mál í utanríkismálum lands-! Var óhugsandi fyrir Bandarík-
ins. Fram til þess tíma hafði in að hjálpa Bretum á þann
hinn erlendi her dvalið í land hátt að hernema ísland. Ef um
inti gegn formlegum mótmæl- hjálp af þeir.ra hálfu átti að
um ríkisstjórnarinnar. íslend-' vera að ræða, varð hún að ber-
ingar héldu því enn fast við ast á þann hátt, að herinn
hluíleysisstefnu sina í orði, kæmi hingað samkvæmt samn
þótí þeir hafi gengið frá henni ingi. í neitun við því af hálfu
á berði með því að auðvelda íslendinga - með skírskotun til
hernum að athafna sig í Iand- hlutleysisyfirlýsingarjnnar —
inu og hafa sainvinnu við hefði það falizt, að gengið
hann, en taka ekki upo and- hefði verið gegn stórkostlega
síöðu gegn honum. Að vísu nrikilvægum hernaðarhagsmun
mátti segja. að ríki það, sem Hm Breta á örlagastundu. Þeir
bauðst til þess að taka her- heíðu þá að sjáífsögðu talið
verndina að sér, væri einnig okkur til óvinaþjóða og hegð-
hlutlaust að formi til, en allir að sér samkvæmt því, þótt
vissu, að Bandarikin studdu engu sku'li hér um það spáð,
Breta og að miklar hkur voru hver viðbrögð þeirra hefðu orð
til, að þau lentu í stríðinu. ið. En augljóst er, r.ð saga okk
Engin ákvæði voru í samningn ar öll í stríðinu cg eftir stríðið
um um, að bandaríski herinn hefði þá líklega orðið mjög á
skyldi hvenfa brott af landinu, i annan veg en hún varð.
ef Bandaríkin lentu í ófriðn-1
um, heldur að styrjöldinni lok REYNSLA STRIÐSÁRANNA
inni. Með þessum samningi I Stríðsárin voru viðburðarík
var því í raisn o? veru horfið ur tími í sögu íslendinga og
formlega frá hlntleysinu, sem þjóðinni mikill reynslutími.
lýst hafði verið yfir 1918. Þess sést oft getið, bæði hér á
Samningnum var ekki and- landi og annars staðar, að hlut
mælt verulega á þessum grund skipti íslendinga hafi orðið
velli. Nokkrir þeirra. sem voru ( sérstaMega gott og betra en
honum fylgjandi, toddu hlut- j flestra annarra. Það væri auð
leysisyfirlý'singu.na að vísu vitað bæði ómaklegt og óvið-
vera í gildi áfram. En þeir eigandi að kvarta undan örlög
létu ekki (1 sín heyra. þegar . um íslendinga í stríðinu.
Bandaríkin urðu styrjaldarað- ^ Heimssty'rjöldin var hræðileg-
ili og hlutleysi íslands var ó- ur harmleikur, sem skildi eft-
mótmælanlega á rnda. ir blóð víðast hvar í hinum
Ástæðan til þess, að hlutleys menntaða heimi og alls staðar
isstefnan frá 1918 var yfirgef- tár. íslendingar áttu enga
in í rcyni! og síðan formlega á menn á vígvelli, og þeir urðu
áruiium 1949—41, án þess að ekki fyrir mannskæðum árás-
þa'S yíii verulegum deilum, \ um, þótt þeir léðu land sitt til
hvað þá flokkadráttum, var sú,1 hernaðarþarfa. En sjómenn
að hlutleysisyfirlýsingin var þeirra lögðu líf sitt ? hættu við
komin í algera mótsögn við að sigla með sjávarafla yfir
raunverulegt ástand í landinu ^ Atlantshaf til Bretlands. Var
og umhverfis það og að hlut-j það auðvitað ekki fremur gert
leysisstefnan hlauí að sldpa' fyrir Breta en íslendinga
okkur í óvinahóp ríkja. sem
við urðum að eiga vjngott við.
HVAÐ HEFÐI
HLUTLEYSI ÞÝTT?
Hvers hefði hlutleysisstefn-
an krafizí af okkur á þessum
árum? I fyrsta lagi hefðum við
efeki átt að láta sitja við orðin
tóm, er við mótmæltum her-
námi Breta, heldur hefðum við
átt að hefja gegn þeim sams
konar baráttu og hernumdu
þjóoirnar á meginlandinu
háðu gegn Þjóðverjum. Heyrt
hef ég þær radair, að þá hefð-
um við komið stæltari og heil-
vaxandi lausung og stóraukið brigðari út úr stríðinu en við
sjálfa, svo sem tíðkast um við
skipti. En viðskiptin voru báð
um hagkvæm, ekki síður Bret
um, sem þá bjuggu við matar-
skort. Þau kostuðu íslejidinga
hins vegar mörg mannslíf. Það
siðferðistjón,. sem íslendingar
biðu, var verulegt og þó raun-
ar sízt meira en við mátti bú-
ast, þe^ ’,r aðstæður allar eru
athugaðar eftir á, og það haft
í huga, að um alllangt skeið
hafa líklega verið í landinu tvö
falt fleiri hermenn en innlénd
ir karlm.enn fullorðnir. Fæðzt
munu hafa um 450--500 óskil-
getin börn erlendra hermanna,
Framhald á. 7. siðu.