Alþýðublaðið - 26.11.1954, Blaðsíða 5

Fösíudagur 26. nóvember 1954
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÍS'LENZKAR Þ.TÓÐSÖGUR
«ru jafngamlar þjóðinni sjálfrj.
Frá ómunatíð hafa menn kunn
að sögur um vættir, ýmist illar
eða góðar. í lundum, hömrum,
fjöllum og fossum. í sumum ís-
lendingasögum hafa íyrirburð-
ir, draumar, drau.gar og aftur-
göngur mikilvægu hlutverki,
að gegna, goðsögur herma
margt um tröll og stundum i
bregður þar fyrir álfum, en af
þeim vildum við bó gjarnan fá
meira að hevra. Sagnaritarar á
12. öld kannast við „stjúp-
mæðrasögur, er hjarðsveinar
segja, er enginn veit hvort
satt er, en jafnan iáta konung-
inn minnstan í sínum frásögn-
um“ eins og komizt er að orði.
Enn fremur að konungabörn
verði fyrir stjúprnæðrasköp-
um. En samt er eins og allur
þorri þjóðsagna og ævintýra!
hafi gengið á svig við blað og |
bók á liðnum öldum. En því J
betra lífi lifðu sögur þessar á
vörum þjóðarinnar. Líklega
hafa þær átt sinn þátt í að
skapa bina glæsilegu fornu frá
sagnarlist eins og hún birtist í
íslendingasögum og ýmsum
öðrum fornritum, en munnleg
frásagnarlist leggur jafnan á-
herzlu á skýra drætti, eðlilega,
en hraða atburðarás, ríkar and;
stæður Ijóss og skugga og fast-1
an, áþreifanlegan kjarna, sem;
gerir það að verkum, að auð- 1
velt er að festa aðalatriði sög-
unnar í mir.ni. — Þegar fram
liðu stundír, stangaðist margt í
þessum sögum á við trúfræði
og vísindi lærðra manna, enda
litu þeir stundum allar þjóð-
sögur óhýru auga; ef þeir gáfu
þeim á annað borð nokkurn
gaum. En bvorki andúð né
skeytingarleysi lærðra manna
vann bu<? á úm.inum. Ömmurj
og mæður héldu áfram að
segia börnunurn álfasögur og
ævintýri. en körlunum mun
hafa bótt meira bragð að
tröllasögum, drausa=ögum og
hinum rammari galdrasögum. j
Fræðslustefna og skynsemis-
trú 18. aldar reiddi öxi sína
heldur vígamannlega að rótum
þjóðsagnanna. Þeim skyldi á
eld kastað ásamt allri hjátrú, 1
hindurvitnum og kerlingabók-
umu Mörgum mun þá hafa
virzt dagar þjóðsagna endan-
lega taldir. En á öndverðri 19.
öld verður ,svo skynrbleg breyt
ing á viðiborfi lærðra manna
gagnvart þjóðsögum. Róman-
tíska stefnan ryður sér til
rúms í bókm.enntum. Allt er
gert til að rlæða bjóðernis-
kennd og efla bióðarmetnað. j
Forvígismenn þeirrar stefnu
lit.u á bióðsögur 02 ævintýri
sem ósjálfráðan skáldskan bjóðí
arandans. Mönnura verður æ!
Ijosara, hvilíkar heimild.ir sög-
urnar eru nm hugsunprhátt o?
veniur hióðcinna. Víða ráu
merm nú í b°im lísfrænan bátt
Og sk-á-'M'1'“'»t Vi'ir mtv1 fvrri
m^-n höfffu ekki skyniað neitt
þvílíkt.
Teija má að söfnun þjóð-
sagna hefjist hér ^árið 1845,
þegar þeir Jón Árnason og
Magnús Grímsson bindast sam
tökum um að safna öllu, sern
þeir geta náð til af þjóðsögum,
munnmælum, þióðkvæðum,
þulum, gátum og öðrum þess
háttar alþýðlegum fróðleik. En
fyrst í stað var hér við ramm-
an reip að draga. Menn voru
ekki aðeins tregir og tómlátir,
heldur fullir tortrvggni og ótta
við að fá á sig hjátrúarorð, ef
þeir létu þeim félögum í té
slíkan fróðleik. Enn eimdi sem
sé mikið eftir af andúð þeirri,
sem skynsemisstefnsn vakti í
garð sagnanna. Ekki blés held-
ur byrlega um útgáfu slíkra
Bjarni Vilhjálmsmn:
FYRIR SKÖMMU var í útvarpinu ágæt kvöldvaka
uni íslénzku þjóðsögurnar, og flutti Bjarni Vilhjálmsson
magister við það tækifæri erindi það, sem hér birtist.
Rekur höfundurinn í megindráttum efni þjóðsagnanna og
gerir grein fyrir útgáfu þeirra og þá sér í lagi starfi Jóns
Árnasonar. f haust er væntanleg ný útgáfa af þjóðsögum
S Jóns Árnasonar og býr Bjarni Vilhjálmsson hana til prent
^ unar ásamt Árna Böðvarssyni magister.
óhikað skipað íjölmörgum
hinna betri þjóðsagna á bekk
með öndvegisritum á íslenzka
tungu að fornu og nýju.
Þó að færri trúi nú á vættir,
drauga, forynjur hvers. konar
og útilegumenn en áður, eru
flestir því marki brenndir að
S þeir hafa unun af að skyggnast
S inn í huliðsheim þjóðsagnanna,
S hvort. sem í hlut eiga ungir eða
gamlir, karlar eða konur. í
hömrum og hó.lum eru álfaslot,
þar sem hátt er til lofts og vítt
| til veggja og engin þægindi eða
| munað skortir. óskaland og æv
því ráðið, að Bókmenntafélagið intýraheimur þjóðar, sem bjó
keypti verulegan hluta upplags ’ við lítinn kost í láeu hreysi,
ins handa félögum sínum, en
það var þá raunar eína leiðin
til þess að koma hinu mikla
verki á prent. Jón Sigurðsson
getur þess í bréfi til nafna síns
Árnasonar. að sumra dómur sé
sá. að þjóðsögurnar séu sú arg
asta vitleysa, hjátrú og hind-
urvitni, sem væri ‘oæði félag-
inu og Islendingum til eilífrar
skammar. — En aliar slí.kar
raddir um þjóðsögurnar eru nú
Eða var ekki munur að sæía
kjörum einokunarkaupmanna
eða álfakaupmannsins, sem
seldi all.a erlenda vöru helm-
ingi ódýrara en danskurinn og
gaf auk bess marefalt fvrir bús
afurðirnar. sem bóndinn. laeði
inn? Vitaskuld vorr. ekki allir
svo stálhennnir að hitta fvrir
slíkan huldukaupmann. — En
ekki var að vita, hve-
nær bað 2at komið fvrir. Sum-
fræða. Þeim Jóni og Magnúsi
tókst þó að koma út litlu sýn-
ishorni af sögum sínum árið
1852. Það fékk misjafnar und-
löngu þagnaðar. Þ.jóðin hefurúr urðu bó að ffera sér a.ð góðu
sjálf kveðið upp dóm sinn með að siá álfa í fábreytilegra um-
því að le.sa fyrstu útgáfu þjóð-|hverfi 03 við hversdagslegri
sagnanna upp til agná. „Það ér (störf heldur en að stikq álna-
mesta gleðin mín í iífinu. að ég . vöru. Huldustrákur sést reka
hef hver.gj séð nema rifnar og.kýr foreldra sirma, það er e. t.
skítugar Þjóðsögur", er haft v. ekkert merkil,e°'t við það, en
eftir Jóni Árnasyui á efri ár- ! staðreynd var það en?u að síð-
um hans. Hann sá sem var að u.r og mátti vel flióta með í
slíkt var merki þess að sögurn j sö<ru. Sumír álfar =tunría veiði-
ar voru lesnar, ekki ein-u sinnijskan í vö-tnum e5a sækja sjó.
irtektir hér heima, en vakti heldur hvað eftir annað og að . Þeir haga sér nák.væmlep'a eins
mikla athygli lærð.va manná er ,þjóðin hafði tekið ástfóstri við t ">sc m»*mskir menn, veiða e. t.
lendis, ekki sízt á Þýzkalandi, iþær. Bókmenntafræðingar ogjv. ívið betnr eða eru ein’mcris
móðurlandi allra þjóðsagna-, unnendur fagurra mennta hafa mikiu veðurglöggvari. Hljóð
fræða. Nokkrum árum síðar
berst þeim félögum ómetanleg
aðstoð frá Þýzkalandi, þegar j Umpc nWfípÍfl"
Konráð Maurer, mikill lær-! JÖIiíví J
dóm.smaður og hið mesta ljúf-
menni, ferðaðist um hér á K*. ■
landi árið 1858 og gaf ári
seinna út bók um. íslenzkar
þjóðsögur og birti fjölmargar
heyrist úr hól; ekkert sést, en
það er ekki um að villast; áif-
konan er að skaka strokkinn
sinn. Þetta fólk er mennskt til
orðs og æðis; það þekkist þó
frá mannfólki á því, að það
vantar í. það miðsnesið; það
befur ekki ódauðlega sál, og
Jón lærði er borinn fyrir þvi,
að Trójumannasaga sé biblía
þess. Þeir eru mannlegir í sorg
og gleði; einkar sérkennilegur
og sterkur er tregablærinn á
sumum álfasögunum.
I útile.gumannasögum birt-
ast einnig oft óskadraumar.
Dalurinn í óbyggðum er vafinn
í grasi, enda er féð þar miklu
vænna en í byggð. en jafn-
framt er hann griðastaður
þeirra, sem ratað bafa í mis-
ferli ; bangað fá ekki ómild og
refsingasöm vfirvöld seilzí.
Ekkert er auðveldara e.n benda
á dæmi þess að mannvonzka o.g
kolsvart hatur sé undirrót þjóð
sagna, t. d. margra sagna um
uppvakninga, sendingar og
aaldra. Undarlegt mætti það
líka heita, ef hinar myrku ald-
ir, eymdin. úrræða- og örygg-
i.sleysið, erlend ábián og hyers
konar nauðir hefðu ekki se+t
eitfhvert mark á sögurnar og
s'kilið þar eftir sig myndir af
ranghverfu mannlegs lífs. F!n
því má þá ekki heidur gleyma.
að kjarninn i mörgum sögun-
um er góðvild og bjálpfýsi og
hiartsýn trú á sigur hins góða.
I hverju ævintýrinu á fætur
öðru segir frá illum álögum,
sem ekkert fær sigrazt á nema
óbifanleg þrautseigja, hjarta-
gæzka og fórnarlund — og við
vitum öll að farsæl lausn
bregzt ekki.
Galdrasögurnar birta gveini-
les'a þrá manna eftir því að ná
tökum á duldum öflum náttúr-
unnar. En blær þeirra er marg
víslegur, allt frá góðlátlegum
glettnissögum til stórhrika-
legra og mikilúðlegra sagna
um baráttu manns, sem, stofn-
ar tímanlegri og eilífri velferð
sinni í voða með því að leitast
Framhald á 7. síðu.
Síðari greiii
þeirra þar í þýzkri þýðingu. MÉR virðist Ijóst, að menn-
Það er sem þá losni um ýmsar (írnir, sem tóku við í Kreml við
hömlur hjá mörgum, og eftirj(jau5a Stalins fyrir einu og
það gengur öll söfnun miklu; hálfu ári, hafi ákveðið langvar
greiðlegar, enda kom þá í ljós, j andi sambúð í friði vjð Vestur-
að sagnaauðurinn var óþrotleg veldin. þvi. að þeir hafa ákveð-
ur a vörum þjóðaiúnnar.
En því fór þó fjarri. að mönn
um hefði almennt skilizt gildi
þjóðsagnanna og lært að meta
þær að verðleikum. Jóni Sig-
urðssyni farast svo orð í ritdómi
um áðurnefnda bók Maurers:
„Vér horfum með undrun á
hinar fornu sögur, sem standa
eins og fjallháar eikur, óhrær-
anlegar og fastar, en vér virð-
um lítils hinar, sem eru í
kringum oss eins og smáblóm
alls staðar á vegi vorum,
spretta upp og vaxa með oss í
æskunni, lifa undir tungurót-
um mæðra og fósturmæðra —
og gætu orðið að fögrum eik-
um og blómguðum, en hverfa
fyrr, af því vér köstum þeim
frá eins og visnuðum. skarifífl-
um. Þær hafa aldrei komizt á
skinn, þess vegna metum vér
þær að engu.“ +
Þegar þjóðsö.gur Jóns Árna-
sonar voru gefnar út á árunum
1862—64, kom í ljós, að ýms-
um leizt ekki á blikuna. Jón
Sjgurðsson sætti harkalegri
gagnrýni fyrir að að hann fékk
ið geysilega upbyg'gingu heima
fyrir. Álíka stór hluti- af Rúss-
landi í Evrópu og Frakkland
og Þýzkaland samanlögð var
eyðilagður af Þjóðverjum.
Hvert sem litið er í borgum
og bæjum, er hegri það, sem
fyrst verður fyrir augum. Rúss
ar byggja allan sólarhringinn,
þótt margt af því sé hrófatild-
ur miðað við okkar byggingar-
lag.
Einu sinni vaknaði ég kl. 1
að nóttu við mikinn hávaða. Þá
hafði verkamannahópur brotið
niður gaflinn í briggja hæða
húsi gegnt hótelinu til þess að
þar yrði síðan byggt nýtt verz'.
unarhús.
TIMBURHREYSI
Mörg gömlu húsin. einkum í
Moskva og Leningvad, eru
timburhreysi að falli komin
og skítug fjölbýlishús með
sprungnmn. veggjum.
Alltof mikil áherzla virðist
lögð á stórfenglegar, opinberar
byggingar, þótt sumar þeirra
búið er að setja gibsskreytingú
á þær.
Þ*ó er unnið að nýjum fbúða-
byggingum. Markíð í Moskva
er nýjar íbúðir handa milljón
manns (þar sem. hverjum ein-
staklingi er.u ætluff 9X9 fet
eða tæplega 9 íermetrar).
Sennilega munu þeir troða þar
inn miklu fleirum, þar eð leyfð
eru 5X5 fet á mann.
Markið er enn lnarra í Stal-
ingrad, þar sem eru einhverjar
fallegustu byggingarnar — og
jafnframt stærra hreysahverfi
en ég he£ nokkru sinni séð.
Þó munu þessar fyrirætlanir
ekki komast nálægt því að ráða
fram úr vanda sambýlisins —
tvær fjölskyldur í einni íbúð.
Þá er peningum veitt í stríð
um straumum í landbúnaðinn.
Á þessu ári hefur ónotað land,
sem er stærra en allt Bretland,
verið plægt og í það sáð.
Alls staðar getur að líta
merki um framlög til iðnaðar,
einkum til framleiðslu á iðnað
artækjum og nevzluvörum.
Fyrir ellefu mánuðum lofaði
Anastas Mikoyan verzlunar-
málaráðherra „betra lífi“ —
meiri mat, reiðíhjólum, útvarps
og sjónvarpstækjum, ísskápum.
rvksugum, þvottavéliim og' raf
séu ekki stórfenglegar, fyrr en magnsáhöldum:. íRinn stendux
við þetta loforð. Það sést á
verzlununum, sem eru að fyll-
ast af þessum vörum.
Og Rússarnir kaupa! Allan
liðlangan daginn streyma kaup
endur inn í Univsrmag, stórt
vöruihús beint á móti Bolshöi-
leikhúsinu í Moskva.
"JT |
SKORTUR
Vörunum' er ekki vel raðað;
þeim er hrúgað saman í hillur
og glersýningarskápa, sem not
að,ir eru sem afgreiðsluborð. —•
Það er enginn staður til þess
að máta föt eða kjóla. satt a5
segja mega kaupendur prísa
sig sæla fyrir að geta skoðað í
öllum mannfjöldanum það, sem
þeir eru að kaupa.
En þeir kaupa. Mestur var
mannfjöldinn við eldhú'sáhalda
borðið, þar sem vörugæðin eru
góð.
Auðvitað er enn skortur,
þrátt fyrir vörufléðið. Ég
reyndi að. kaupa hitabrúöa til
þess að geta haft með mér
heitan drykk í hinum rúss-
nesku flugvélum, sem eru
þjónalausar, matarlausar,
drykkjarlausar og björgunar-
beltalausar. — Hitabrusar
seldust upp í Moskva fyrir sexr
mánuðum. Þeir voru einmg
Framh. á 7. síðu. J