Tíminn - 06.01.1965, Blaðsíða 6

TÍMINN
MIÐVIKUDAGUR 6. janúar 1965
Islenzk
á 18.
Björn Th. Björnsson.
íslenzk myndlist á 19. og 20.
öld.
Drög aS sögulegu yfirliti I.
Helgafell, Reykjavík,
MCMLXIV.
251 bls. í arkarbroti e.ða stóru
kvarto. Verð 750 kr.
Þetta er mikil bóik að vallarsýn
og gæðuim enda góðir að henni
nautarnir. Höfundurinn, Björn Th.
Bjömsson, er enginn vi'ðvanlngur
í listasögu, því hann hefiur áður
gefið út íslenzku teiknibókina í
Ámasafni (1954). Útgefandi hefur
aldrei verið neinuim manni iíkur í
gjöfum sínum til lista og mennta
en þó virðist hann hafa yfirgengið
sjálfan sig í útgáfu þessarar bókar.
Höfundur segir svo frá: „Þótt ekki
komi það riti þessu við sem slíku
vil ég samt geta hér um tildrög
þess sem bæði eru einstök og af
stórhug sprottin. Hinn 17. júní
1961 færði Ragnar Jónsson for-
stjóri Alþýðusambandi íslands að
gjöf mikið og valið málverkasafn,
er verða skyldi uppistaða í nýju
og nýstárlegu listasafni íslenzkra
alþýðusamtaka. Um haustið næsta
á eftir skrifaði han nmér til Kaup-
mannahafnar og spurði, bvort ég
vildi taka að mér ritun íslenzkrar
myndlistarsögu, er hæfist með mál
umm 19. aldar og næði til hinna
yngstu listamanna okkar. Þótt við
hefðum oft rætt um slíkt verk áð-
ur, ógnaði mér nú tilhugsunin þeg
ar til kastanna kom. En þar
sem Ragnar Jónsson er annars veg
ar verður engum kjarkfátt til
lengdar.
Skommu síðar tilkynnti hann
nýstofnuðu Listasafni Aliþýðusam-
bands íslands að hann hyggðist
gefa því 5000 eintök af væntan-
legri listasögu og skyldi ágóði
hennar renna til byggingar yfir
listaverk safnsins. Listasafn ASI —
gjöf Ragnars Jónssonar — er nú-
tímasafn í þeim sikilningi að þar
eru að mestum hluta listaverk,
sem gerð eru eftir 1930 og skipa
hinar yngstu kynslóðir þar raun
ar mest rúm. Þess vegna sér
þeirra ekki stað í þessum hluta
ritsins en munu láta til sín taka
þeim mun meira í hinum síðari.
Með því bindi mun og fylgja reg
istur beggja hlutanna, svo og
nafnaskrá þeirra sem gerast stofn
endur listasafns alþýðusamtakanna
með áskrift sinni að ritinu.“
Eftir því s&m hér segir hefur
bóikin verið samin og prentuð á
tveim árum og er slíkt ekki lítið
átak höfundar. Kvartar hann og
undan því að ekki hafi einu sinni
verið til rit um hina einstöku lista
menn íslenzka er hann gæti farið
eftir — eins og títt er í útlöndum,
þar sem slíkar sögur eru helzt
ekki samdar nema eftir slikum
heimildum. En heimildir hans hafa
aðallega verið bréf, blöð og tíma-
rit, og svo minni manna þar sem
það nær.
Höfundur skiptir riti sínu í tvisv
ar sinnum níu eða átján kafla.
Fyrsti kafli heitir Allt skrif og
ornament — er nú rifið og
brennt/ bílæti Kristí brotin/ blöð
og líkneski rotin. Þessi vísa eq: úr
Aldasöng Bíarna Jónssonar skálda
á Húsafelli og lýsir siðaskiptatím
anum, þegar Gissur biskup Einars
son braut krossinn helga í Kaldað
Björn Th. Björnsson
arnesi. Frá 16. öld eru feðgarnir
Grímur Skúlason og Björn Gríms
son er myndskreyttu bætour, frá
17. öld myndskeri Guðmundur Guð
mundssou, frá 18.-öld hinn ágæti
málari, manpamynda ííjaiti Þor?
steinsson. Frá átjáándu öld eru
líka feðgamir Hallgrímur Jónsson
og Jón Hallgríimisson málarar, við-
vaningar.
Annar kafli Á hörðu vori fjallar
um átjándu aldar manninn Sæ-
mund Magnússon Hólm, sem var
ágætur málari og teiknari (manna
ndlist
. öld
mynda og innanhúsa) og um
kumpánana Rafn Þorgrímsson
Svarfdalín og Ólaf Ólafsson á
Kóngsbergi. Eftir hinn síðamefnda
er Hugrnynd að minnismerki um
Jón Eiríksson með lágmynd hans
eftir Bertel Thorvaldssen. í sam-
bandi við þetta myndi ég hafa get
ið um Sektamerki Eiggerts Ólafs-
sonar (prentað í Eggert Ólafssyni
eftir V.Þ.G. 1962 bls. 59) og
,,Ofsjónir“ hans við jarðarför Lov-
ísu drottningar 1752 (prentað í
Kvæðum Eggerts Khöfn. 1832 Ms.
107). Þar segir svo: „Lengst upp í
dalnum þar sem áin kemur fram,
sitr kona noiklkur á steini: yfir
-höfði hennar stendur skrifað ís-
land“ o-g neðanmáls „Sjón þesrf
var mynduð og dregin á pappír
(af skáldinu) þá íslenzkir lærdóms
iðkarar í Kaupmannahöfn vildu,
að dæmi borgarmanna, láta í Ijós
harrn sinn yfir fráfalli drottningar
innar, en fjárhagur þeirra leyfði
ei útfærslu málverksins (sem
krafði hér um 500 rdn. feostnað)“.
Höfundur kvaðst þó hafa sleppt
þessu með vilja.
Til „Hins harða vors“, annars
kapítula, heyra enn hinn róman
tíski farandsveinn Þorsteinn 111-
ugason Hjaltalín er lenti til Þýzka
lands, Þorsteinn Guðmundsson frá
Hlíð og Helgi Sigurðsson á Jörva
eða Melum er dró sem læfcnir
myndina af Jónasi Hallgrímssyni
og skrifaði lofcs Ávísun um upp-
drátta og Málaralistina, sem Matt
hías Þórðarson ætlaði vera týnda
en Björn beldur hér til haga.
Þriðji kapituli heitir f leysing-
um, fjallar fyrst og fremst um
Sigurð Guðmundsson málara er
málar hina fyrstu landslagsmynd,
OLAFUR THORS
fyrrum forsætisrádherra
fæddur 19.1.1892
dánn 31. 12. 1964
Þjóðin heyrir
helfregn gjalla
og harminn nísta.
Bæir fölna
burstir drúpa
um byggðir landsins.
Þingvé hvísla
þögnin svarar
að þaðan hverfi
skyggnsti sonur
sinnar þjóðar
og sannmerkastur.
Varstu vondjarfur
og vinum tryggur
stýrðir stórhuga
starfi þínu.
Vafinn vinsældum,
virðing krýndur.
HeOl og hoUráður
hverjum mannL
Léku Ijósgeislar
lífs á skjöldum,
drupu daggperlur
dagblóm yfir.
Bærði blævindur
barr í vindi.
Stirndu stjömurnar
stormi ofar.

Á ég sem aðrir
þér ólaunaðar
ylgjafir hjartans
og upphefð veitta,
þó annað brygði
hér óskum þínum.
Gaztu þess oftar
á götu okkar.
Á feginsdegi
þá finnast allir,
mannanna böm
og máUeysingjar.
Þá munu glaðir
að þínum ranni
málvinir ganga
og minnast lengL
Láms Salómonsson.
leiktjöldin í Skuggasvein. Af ung-
um borgardœtrum í Reykjavík er
lærðu að teikna eða mála nefnir
Bjöm réttilega Þóru Pétursdóttur,
síðar Thoroddsen. Málverfc hennar
af Eyjafjallajökli var í búi Eiríks
Magnússonar, nú á mínu heimili.
í lofc leysinganna nefnir höfund
ur tvo lærða amatör-mála, þá Bene
difct Gröndal og Jón biskup Helga
son, tvo ólærða listamenn, Guð-
Helgi og Marlene í Hvíta húsinu
Þessi mynd átti að fylgja viðtal-
inu við Helga Tómasson baUelt-
dansara, sem birtist hér í blaðinu
fyrir áramót en komst ekki fyrir
sökum þrcngsla.
í viðtalinu segir frá því, að
Helgi og Marlene kona hans eru
á leið til Frakfclands til móts við
ballettflokkinn, sem þau eru sóló
dansarar í og hefst þar sýninga-
för um nokkur lönd á meginland
inu. Ballettflokkurinn er kostaður
af auðugri amerískri konu, frú
Harkness-Kean, og við hana kennd
ur, en nýr stjóraandi flokksins er
amerísk-rússneski ballettmeistar-
inn Scibine. Flokkurinn dansaði
fyrst undir stjóra hans í Hvíta
húsinu í Washington í haust, og
var þá þessi mynd tekin, er John-
son Bandaríkjaforseti og frú hans
þakfca dönsurunum persónulega
hverjum og einum fyrir skemmtun
ina. Helgi Tómassan stendur í aft-
ari röð, fjórði frá hægri og hægra
megin við hann Marlene Rizzo,
sem nú er kona hans.
mund Pálsson bíld og Sölva Heliga
son og loks Arngrím Gíslason mál-
ara, ólærðan amatör.
Dögun heitir fjórði kapítulL
Hann fjallar aðallega um þá Þór-
arinn B. Þorláksson málara og
Einar Jónsson frá Galtafelli mynd
höggvara, en getur líka um Skúla
Skúlason hinn oddhaga, sem lítið
varð úr. Einar Jónsson var ný-
rómantísfcur guðspekingur, eins
og Björn sýnir, félagi Guðmundar
Guðmundssonar skálds. Hann ge'fck
í Hnitbjörg sín á vit forneskjunn-
ar. Hann féfck enga lærisveina í
höggmyndalistinni fremur en Ein
ar Benediktsson í skáldskapnum.
f málaralistinni fylgdu menn dæmi
Ásgríms málara og í skáldskapn
um dæmi þeirra Stefáns frá Hvíta
dal og Davíðs frá Fagraslkógi.
Undir heiðríkjunni heitir fimmti
kapítuli bókarinnar, sem fjallar
um Ásgrím Jónsson, uppvöxt hans,
sölu fyrsta málverks hans til Ást-
hildar, konu Bíldudalskóngsins Pét
urs Thorsteinsson, föður Muggs,
nám í Kaupmannahöfn, dvalir
heima og á Ítalíu, góð ár í Vina-
minni, þar sem Ásgrímur fær að
borga eigandanum, frú Sigríði
Magnússon, í málverkum Um
líkt leyti vann Þórbergur Þórðar
son fyrir mat sínum með því að
mála Unuhús skammt frá Vina-
minni. Björn segir skemmtilega
sögu frá skiptum Ásgríms við AI-
þingi. Ásgrímur hafði málað mynd
af því fræga augnabliki er Gunnar
sneri aftur til Hlíðarinnar, en
gleymt beizlinu á hestinn. Þetta
þótti þingmönnum grunsamlegt áð
ur en Hermann Jónasson frá Þing-
eyrum skýrði fyrir þeim, að þetta
hefði verið orsök til þess að Gunn
ar sneri aftur, og hefði Ásgrímur
lagst dýpra en allir Njálufræðing
ar.
Málari blíðunnar, sjötti kapitíuli,
fjallar um Þórarinn B. Þorláksson
: og Heklumyndir hans.
Sjöundi kapítuli heitir Jón Stef
ánsson og expressionisminn. Jón
Framnair á bls. 13.