Alþýðublaðið - 13.09.1955, Qupperneq 4

4
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞriSjudagur 13. sept. Í955
lýjar stjörnur verða til úr geimryki
Útgefandi: Alþýðuflok\urinn.
Ritstjóri: Helgi Scemundsson.
Fréttastjórí: Sigvaldi Hjálmarsson.
Blaðamenn: Björgvin Guðmundsson og
Loftur Guðmundsson.
Auglýsingastjóri: Emilía Samúelsdóttir.
Ritstjórnarsímar: 4901 og 4902.
Auglýsingasími: 4906.
Afgreiðslusími: 4900.
Alþýðuprentsmiðjan, Hverfisgötu 8—10.
Ásþriftarverð 15,00 á mánuði. 1 lausasölu lfiO.
V erzlunarólagið
MORGUNBLAÐIÐ ræðir
verzlunarmálin í forustu-
grein sinni á sunnudag og
kemst að lítilmótlegri nið-
urstöðu. Það gefur í skyn,
að afgreiðsluíólk í verzlun-
um sé ekki nægilega vel að
sér í mannasiðum, en minn-
ist ekki á, hvað erfið starfs-
skilyrði og léleg launakjör
hafi sniðið því þröngan
stakk allt til þessa. Þar mun
þó að finna skýringu þess,
hvað afgreiðsluhættir verzl-
ananna eru enn á frumstæðu
Stigi. En Morgunblaðinu
verður ekki hugsað til þess-
ara atriða. Það hefur aðra
skyldu að rækja en tala
máli fólksins, sem leggur
vinnuna af mörkum.
Þegar Morguiiblaðið vík-
ur að því, sem íslenzku
verzluninni sé ábótavant,
ferst málgagni heildsalanna
og braskaranna líkt og átján
barna föður úr álfheimum í
þjóðsögunni frægu. — Það
fordæmir hástöfum hléin í
sýningum kvikmyndahús-
anna og hefur „aldrei séð
svo langan gaur í svo lítilli
grýtu“. Vissulega er það
rétt, að hér er um að ræða
úrelt og hvimleitt fyrir-
komulag, sem löngu hefði
átt að færa á betri veg. Hins
vegar er fráleitt að telja
þetta smáráeði aðalatriði
verzlunarólagsins á íslandi,
þó að Morgunblaðið beiti
þeirri aðferð til að dreifa at-
hygli lesenda sinna frá því,
sem máli skiptir, rugla þá
og blekkja. Þjóðin ætti að
fara að eins og konan í þjóð
sögunni og hýða þennan
umskipting unz hann segir
satt og rétt til um ætt sína
og uppruna. Afstaða Morg-
unblaðsins stafar af því, að
það er í þjónustu þeirra
þjóðfélagsafla, sem bera á-
byrgð á verzlunarólaginu
og viðhalda því til að græða
á almenningi. Það er töku-
barn spillingarinnar eins og
faðir þess, Vilhjálmur Fin-
sen, lýsir í endurminning-
um sínum. Morgunblaðið
var enn í reifum, þegar er-
lendir og íslenzkir ævintýra
menn í verzlun og útgerð
tóku það í fóstur og ólu upp
í sinni mynd. Og á því sann-
ast rækilega, að fé er jafn-
an fóstra líkt. Þess vegna er
eins og umskiptingur komi í
mannheim, þegar Morgun-
blaðið fer að ræða verzlun-
arólagið. Það þegir um. ætt
sína og uppruna, en fellur í
stafi yfir einhverjum löng-
um gaur í lítilli grýtu. Á
sunnudaginn var gaúrinn í
grýtunni hléin í sýningum
kvikmyndahúsanna. Morg-
unblaðinu fannst þau há-
mark verzlunarólagsins á ís
landi!
Þetta er lítið en athyglis-
vert dæmi um afstöðu Morg
unblaðsins til þjóðfélagsmál
anna. Það fjasar um auka-
atriði til að komast hjá þvi
að ræða málin, sem mestu
varðar. Málgagn heildsal-
anna og braskaranna hefur
ekkert um það að segja, að
vöruverð og þjónusta hækki
gegndarlaust. Það víkur
ekki orði að þeirri stað-
reynd, að „frjálsa verzlun-
in“ svokallaða sé í fram-
kvæmdinni svívirðileg ein-
okun. Fóstrinn hefur bann-
að því að minnast á þessi
atriði. Aftur á móti finnst
honum ágætt, að Morgun-
blaðið telji hléin í sýning-
um kvikmyndahúsanna fjar-
stæðu og hneyksli og reyni
að sannfæra þjóðina um, að
þetta sé verzlunarólagið. Og
blaðinu, sem keypt var fyr-
fyrir sterlingspund forðum
daga, rennur blóðið til skyld
unnar. Það hlýðir fóstra sín-
um æ og ævinlega.
En hverjir ætli láti blekkj
ast af svona fíflalátum?
Morgunblaðinu væri hollt að
minnast þess, að íslending-
ar kannast mætavel við um-
skiptinginn og leika sér að
því að ættfæra hann. Þeir
hafa raunar ekki komið í
verk að hýða hann og kryfja
til sagna, en brosa að hon-
um, þar sem hann spígspor-
ar kringum grýtuna og fjas-
ar um gaurinn í henni. Hins
vegar er sóflinn nærtækur,
og hann verður áreiðanlega
hafinn á loft á sínum tíma.
Og þá mun til lítils fyrir
Morgunblaðið að ætla að
gera hléin í sýningum kvik-
myndahúsanna að aðalatriði
verzlunarólagsins. Þjóðin
veit betur.
6erfst áskrifendur bEaSsfnl
.. i
ÁEþýðublað
FYRIR öld síðan bjó auðug-
ur slaghörpusmiður í San
Francisco, er Lick hért, —
James Lick. Meðal hinna
mörgu fræðigreina, sem hann
bar ekki minnsta skynbragð á,
var stjörnufræði, og stjörnu-
turn eða stjarnsjá hafði hann
aldrei augum litið. Engu að síð
ur lét hann svo ummælt í erfða
skrá sinni, að hann gæfi 700
þúsund dali af því fé, er hann
léti eftir sig, lil byggingar á
stjörnuturni, þar sern sterkustu
stjarnsjá heimsins skyldi kom
ið fyrir.
Stjörnuturninn var reistur á
fjalli einu, 90 km. frá San
Francisco, og þar var sett upp
stjarnsjá, sem þá var sú sterk-
asía í heimj. Liggur Lick heit-
inn grafinn undir grunni bygg
ingarinnar.
Enda þótt síðan hafi verið
gerðar sterkari stjamsjár, er
Lick stjörnuathuganastöðin
enn einhver sú stærsta í heimi.
í raun réttri er þar ekki aðeins
um stjömuathuganastöð að
ræða, heldur sijarnfræðideild
Kaliforníuháskóla. í turninum
er geymt eitt hið fullkomnasta
stjömufræðilegt bókasafn í
heimi, og þar er ekki aðeins
skóli fyrir börn kennara og
starfsmanna, heldur og póstaf-
greiðslustofa.
Það er ekki alltaf spaug að
búa á háum fjallstindi, enda
þótt í Kalifomíu sé. Á sumrin
er lífið leikur, blómskrúð og
skógarsæla, og hin fegursta út-
sýn til Sierra Nevada fjallgarðs
ins í austri og út yfir Kyrrahaf
í vestri. En að vetrarlagi, þeg-
ar hríðir og hörkufrost standa
sólarhringum saman, og engin
stjarna sést, fér af gamanið.
Engu að síður hefur forstjórinn
C. D. Shane hafst þar við í
mannsaldur. Og kona hans hef
ur notað þann tíma, sem hún
hefur ekki getað eytt í félags-
líf og skemmtanir, tjl þess að
semja doktorsritgerð í stjörnu-
fræði. En auk þeirra hjóna
vinnur þarna fastráðinn hópur
vísindamanna að stjarnfræði-
legum rannsóknum.
Rannsóknaefni þejrra eru
margþætt og sum þeirra krefj-
ast óumræðilegrar þolinmæði
og tíma. Meginviðfangsefnið er
að gera „Iandabréf“ af Vetrar-
brautinnj og gera sér grein fyr
ir hreyfingu hennar. Ekki er
enn lokið nema smávægilegum
undirbúningsairiðiim, — 1250
Ijósmyndum, sem teknar voru
af öllu hj'minhvolfinu, eins og
það blasir við af Maunt Ham-
illon, en svo heitir fjallið, þar
sem stjörnustöðin stendur.
Stjörnustöðin á Hameltonfjalli
Á bak við hina eiginlegu
stjarnþoku veLrarbr.au tarinnar
má greina á myndunum fjar-
læg sólkerfi eins og daufa
depla. Þessir deplar eru hinir
merkilegustu, því að þeir, sem
eru í raúninni hluli af sólkerf-
um í milljóna ljósára fjarlægð,
eru notaðir sem fastamerki, til
að miða hréyfingu vetrarbraut-
arinnar við, og um leið hreyf-
ingu okkar ejgin sólkerfis.
Fyrir þessar myndir hefur
það og orðið ljóst, að rörig er
sú. gamla tilgáta, að þessar
stjarnþokur væru óreglulega
dreifðar um himirigeiminn,
heldur mynda þær kerfi,
stærri og minni, og hefur sú
uppgötvun valdið stjörnufræð-
ingum mikilli undrun,
Nokkrir þeirra telja þetia
sönnun þeirrar gömlu kenning
ar, að öllu föstu efni í geimn-
um haíi einhvern tíma í fyrnd-
innj verið þjappað saman í einn
geysistóran kökk. Af einhver.j-
um orsökum hafi kökkurinn síð
an sprungið, og efnið þeytzt af
gífurlegu afli út 1 geiminn.
Smám saman hafi svo þyngdar
lömálið og önnur eðlisöfl haft
áhrif á þessar efniseindir, og
fyrir það hafi síðan myndast
sólkerfi, eins og Vetrarbrautin,
Andromeda, — og okkar eigið
sólkerfi.
Stjörnurnar hafa þó ekki
allar skapazt á sama tíma eða
tímbili. Flestar eru þær komn-
ar tjl fuljorðinsára, þriggja til
fjögurra milljarða ára að aldri,
eða þar um bil. En sumar eru
yngri. ekki nema nokkrar millj
ónir ára að aldri. Hvernig hafa
þær þá orðjð til? Og er þá ekki
sífellt um stjarnsköpun að ræða
úti í himingeimnum? Við vit-
um að stjarnan ,,deyr“ þegar
eldsneytisorka hennar er til
þurrðar gengin, og verður þá
að myrkum, helköldum hnetij'.
Og við vitum líka, að nýjar
stjörnur fæðast. Einum af vís-
indamönnum Lickstofnunarinn
ar, G. H. Harbig. hefur tekizt
að sanna það, þar sem hann
hefur Ijósmyndað stjörnu, sem
| ekki fyrirfannst fyrir fáum ár-
um síðan.
Árið 1947 ljósmyndaði hann
!svæði, þar sem mikið var a£
'geimryki, en það myndast úr
I vetni sgasi og efnisögnum. t
'geimryki þessu voru þá þrjár
stjörnur. Árið 1954 ljosmynd-
aði hann aftur þetia sáma
svæði, en nú voru stjömurnar
órðnar fjórar. Sú fjórða hafði
því orðið til á þessu íímabjli.
Hún hlaut að hafa myndazt úr
•geimrykinu.
i Samkvæmt þessu er um: sí-
fellda sköpun í himingeimnum
að ræða. Nýjar stjórnur mynd-
(ast úr vetnisgasi og efnjsögn-
um. Við samþjöppunina hækk-
'ar hitastig þeirra. Að síðustu
(verður hiiinn svo hár að kjam
’orkusprengjngar hefjast og
stjarnan tekur að senda Ijós og
orku út í geiminn, öldungis
eins og vor eigin sól.
584 kr. fyrir 10 réffa
j ÚRSLIT leikjanna á laugar-
Idag: Aston Villa 1—Blackpoll
1 (X). Burnley 3—Birrningham
2 (1). Charlton 0—Everton 2
(2). Luton 4r—Newcastle 2 (1).
Manch. City 3—Cardiff 1 (1).
Portsmouth 3-—Bolton 3 (X).
Preston 0—W.B.A. 1 (2). Sheff.
(Utd. 1—Manch. Utd. 0 (1).
Sunderland 4—Chelsea 3 (1).
Tottenham 3—Arsenal 1 (1).
jWolves 4—Huddersfield 0 (1).
Bristol Rov. 4—Nottm Forest
[1 (1).
) Vinningar skiptust þannig:
1. vinn. 132 kr. fyrir 10 rétta (6)
2. vinn 32 kr. fyrir 9 rétta (49).
Í9 íra sfúlka orðiti vílfræpr rifliöfundur
Samdi 17 ára skáldsögy, er seizt í stórum uppiögum víða
FRÖNSK stúlka, nítján ára
að aldri, hefur fyrir nokkru
skrifað skáldsögu, sem nú hef-
ur verið gefin út í 250 þúsund
eintökum í Svíþjóð og 100 þús
und eintökum í Bretlandi og
Bandaríkjunum. Hún heitir
Francoise Sagan, en skáldsögu
sína nefnir hún „Bonjour
Tristesse".
MIKIL. LIFSIíEYNSLA
Francoise Sagan er ólík
þeim ungu, frönsku rithöfund-
um, sem halda sig á „vinstri-
foökkum" Signufljóts, að hún
hefur íil hnífs og skeiðar og
l vel það. Engin bók hefur kom
ið út í jafnmörgum eintökum
1 að styrjöld lokinni og „Bon-
! jour Tristesse1, og auk þess á
hún ríka foreldra, sem hún
býr hjá í glæsilegri íbúð þar
í borginni. Auk þess á hún
gifta systur, tveggja barna
móður, svo að fjölskyldulíf
hennar og umhverfi er hið
í borgaralegásta, sem hugsast
getur. Engu að síður er skáld-
saga hennar, þótt hrífandi geð
þekk sé, ekki sérlega borgara-
! leg, og þykir bera vitni meiri
lífsreynslu en venjulegt getur
I taiizt um stúlkur. á hennar
. aldri, — jafnvel Parísarstúlk-
ur,
Samkvæmt upplýsingum er-
lendra blaða hefur hún eihk-
um áhuga fyrir aflmiklum bif
reiðum. Fyrir skömmu bauð
hún móður sinni og sytur í
skemmtiferð til Bandaríkj-
anna; þar stóð hún við í tíu
daga og var fagnað eins og
stórfrægum rithöfundi og
haldnar veizlur margar. Nú er
hún að semja aðra Skáldsögu,
— það er að segja, hún skriíar
aðeins, þegar hún finnur hjá
sér löngun til þess. Söguna
„Bonjour Tristesse" samdi hún
17 ára að aldri, skömmu eftir
að hún hafði fallið við mennta-
skólapróf. ~t