Alþýðublaðið - 23.12.1955, Blaðsíða 4

AIþ ýft u b1aðlð
Fosíudagnr 23. des. 1955
Útgefandi: Alþýðufloklytri**.
Ritstjóri: Hélgi Scemundssom.
Fréttastjórí: Sigvaldi Hjdlmarsson.
Blaðamenn: Björgvin Guðmundssou og
Loftur Guðmundsson.
'Auglýsingastjóri: Emilía Samáelsdótiir,
Ritstjórnarsímar: 4901 og 4902.
Auglýsingasími: 4906.
Afgreiðslusími: 4900.
Alþýðuprentsmiðjan, Hverfisgðtu 8—10.
rÁskriftarverð 15fi0 á mánuði. í laussuðíu lJXt.
Merkar tillögur
GYLFI Þ. GÍSLASON
flutti við afgreiðslu fjárlag-
anna fjórar tillögur, sem
skipta íslenzk menningarmál
miklu og hljóta að komast í
framkvæmd áður en langt
um líður, þó að meirihluti al
þingis og stjórnarvöldin hafi
enn ekki vaknað til skilnings
á þeim. Nýmælin eru þessi:
1) Komið verði á fót mann-
fræðideild við þjóðskjala
safnið, er m. a. hefji samn
ingu spjaldskrár yfir Is-
Iendinga með æviatriðum
þeirra og annist upptöku
talaðs máls og þjóðlegs
fróðleiks á hljómplötum
eða segulbandi.
2) Stofnað verði til heiðurs-
launa fyrir afrek í list-
um og vísindum sam-
kvæmt úthlutun nefndar
þeirrar, sem ráðstafar
listamannalaunum ár
hvert, og henni heimilt
að veita tiltekin heiðurs-
laun til vísindamanns,
rithöfundar eða skálds,
myndlistarmanns, tónlist
armanns og leikara fyrir
liðið ár, en háskólaráði,
menntamálaráði og þjóð-
leikhúsráði gefinn kostur
á að gera tillögur um út-
hlutun heiðurslaunanna.
3) Stofnaður verði vísinda-
sjóður, sem stjómað sé
af fimm mönnum, tveim
ur tilnefndum af háskóla
ráði, tveimur af mennta-
málaráði og einum af
menntamálaráðherra og
skal hann hafa það hlut-
verk að styrkja íslenzka
vísindamenn til sjálf-
stæðra vísindastarfa, hér
Iendis eða erlendis, eða til
að búa sig undir að geta
stundað slík störf.
4) Varið verði tiltekinni upp
hæð til að skreyta opin-
berar byggingar með
listaverkum.
Fyrsta tillagan er miðuð
við þá sérstöðu okkar íslend
inga, sem verið hefur snar
þáttur í menningu okkar ár
og aldir. Mannfræðin er á
hærra stigi hér en með nokk
urri annarri þjóð, og ber
margt til. Auðvitað er hún
auðveldari í fámenni en fjöl
menni. En meginúrslitum
hefur þó jafnan ráðið sú stað
reynd, hvað áhugi íslendinga
á þessum fræðum er mikill
og sívaxandi. Hann á að efla,
svo að framtíðin þoli saman-
burð við fortíðina og nútíð-
ina, þó að breytt viðhorf
fólksfjölgunarinnar komi
smám saman til sögunnar.
Við getum orðið forustuþjóð
í þessum efnum, ef við vilj-
um og stjórnarvöld okkar
muna vel það, sem íslenzkt
er um alla tíð.
Hinar ' tillögurnar þrjár
eru löngu komnar til fram-
kvæmda með öðrum menn-
ingarþjóðum að meira eða
. minna leyti. íslendingar lof-
syngja skáld sín og lista-
menn við hátíðlega tækifæri
og verja allmiklum fjármun
um til að bæta starfsskilyrði
þeirra. Hins vegar skortir
mikið á það, að byrjendur,
sem fram úr skara, hljóti
eggjun nauðsynlegrar viður-
kenningar, og stórviðburð-
um á sviði íslenzkra lista er
allt of lítill gaumur gefinn.
Aðbúð vísindamannanna er
samt sýnu lakari. íslending-
um er nær ómögulegt að
helga sig vísindastörfum að
fulltingi samlanda sinna. A
því þarf að verða breyting,
þar eð hæfileikar ýmissa sam
tíðarmanna í þessu efni
vekja ærnar framtíðarvonir.
Skreyting opinberra bygg-
inga á íslandi þekkist raun-
verulega ekki. Við höfum
gengið aftur á bak á þessu
sviði undanfarin ár, og gef-
ur að skilia, að slíkt sé landi
og þjóð til vansæmdar.
Skreyting opinberra bygg-
inga á engan veginn að vera
greiðasemi við listamennina
heldur framtak þjóðarinnar
til fegrunar bæja og byggða.
Hér er um að ræða merk-
ar tillögur, sem listamenn og
listunnendur ættu að gefa
gaum og bera fram til sig-
urs með því að skapa almenn
ingsálit, er veki meirihlut-
ann á alþingi og stjórnar-
völdin.
Gerist áskrifendur folaSsins.
Aiþýðublaðið
Bœkur og höfundar:
MinningarThors Jense
Thor Jensen: Framkvæmda
ár. Minningar II. Skrásett
hefur Valtýr Stefánsson.
Bókfellsútgáfan. Rvík 1955.
í. FYRRAVETUR kom út
fyrra bindið af endurminning-|
úm Thors Jensens. Var þar
sagt frá æskuárum hans í Kaup
mannahöfn og dvöl hans á ís-
landi síðustu áratugi 19. aldar,
en þá starfaði hann fyrst sem
verzlunarmaður á Borðeyri, en
síðan sem verzlunarstjóri í
Borgarnesi og á Akranesi. Þetta
bindi var ekki aðeins persónu-
saga, heldur var þar einnig að
finna geysimikinn fróðleik um
íslenzka þjóðhætti á þessum
tíma og þá einkum um verzl-
unarháttu. Betri lýsing á starfs
háttum hinna dönsku selstöðu-
verzlana hygg ég vart að sé til
á íslenzku. J
Fyrra bindinu lauk heldur,
ömurlega. Thor Jensen hafði
lagt allt fé sitt í útgerðarfélag,
en það fyrirtæki varð gjald-
þrota, og missti hann. allt sitt. i
Lauk bindinu svo, að hann bjó
í Hafnarfirði við kröpp kjör og
hafði ofan af fyrir sér og fiöl-
skyldu sinni með því að róa til
fiskjar og ríða net.
En Thor Jensen var gerður ’
úr þeim málmi, að ekkert var
honum fjær skapi en að gefast
upp og láta hugfallast. í honum
bjó iðandi athafnaþrá, sem
varð að fá útrás, og ekki leið
heldur á löngu, þar til er hann
rétti sig úr kútnum og var með
nýjar framkvæmdir á prjónun-
um. Árið 1901 stofnaði hann
verzlunina Godthaab í Reykja-
vík, og leið ekki á löngu, að hún
yrði blómlegt fyrirtæki. Litu
þó dönsku kaupmennirnir
verzlunina hornauga og reyndu
á ýmsa vegu að spilla fyrir
henni. Mest kvað að fjandskap
Brydesfeðga við verzlunina, en
þeir ráku um þær mundir mikla
verzlun á íslandi. Thor Jensen
hafði snemma farið að líta á
sig sem íslending, og honum
var það mikið áhugamál að
koma á fót öflugum verzlunar-
fyrirtækjum á íslandi, er væru
rekin á allt annan hátt en
dönsku selstöðuverzlanirnar.
Þessi danskfæddi maður varð
einn helzti brautryðjandinn í
því að gera verzlunina inn-
lenda.
Þegar Godthaabsverzlun tók
að blómgast og fjárhagur Jen-
sens að batna, sneri hann sér á
ný að öðru áhugamáli sínu,
stofnun íslenzks útgerðarfélags.
Ásamt nokkrum öðrum óhuga-
mönnum gekkst hann fyrir
stofnun félagsins Alliance 1905
og var forstjóri þess í fyrstu.
Var hér um að ræða upphaf
innlendrar togaraútgerðar, er
átti eftir að blómgast svo mjög.
Árið 1907 hóf Thor Jensen
framkvæmdir í enn stærra stíl
en áður í útgerð og verzlun.
Gerðist hann þá aðalstjórnandi
nýstofnaðs félags, P. J. Thor-
steinsson & Co., og átti þetta
félag að reka hér útgerð og
verzlun í stórum stíl og hafði
einnig á prjónunum áætlanir
um að koma á fót reglulegum
skipaferðum til Noregs og
Þýzkadands. Þetta félag var af
íslenzkum almenningi nefnt
Milljónafélagið. Það kom sér,
upp mikilli bækistöð í Viðey og |
Godthaabsverzlun var lögð |
undir það. Félagið hafði um
skeið mikið umleikis, en átti
fljótlega við ýmis konar örðug-
leika að etja vegna lánsfjár-
kreppu og skilningsleysis stjórn
enda félagsins í Kaupmanna-
höfn, sem vildi ráða öllu, stóru
og smáu, um rekstur félagsins
á íslandi. Fór svo, að Thor Jen
sen gekk úr þjónustu félagsins |
1913, og árið eftir var það leyst
upp. En 1912- hafði Jensen og
synir hans stofnað útgerðarfé-
lagið Kveldúlf. Hóf það félag
miklar framkvæmdir bæði
sunnan lands og norðan. Er á ;
leið og Kveldúlfur var kominn
á öruggan grundvöll, beindist
áhugi Thors Jensens æ meir að
búskap. Þegar hann var verzl- ,
unarstjóri í Borgarnesi, hafði
hann rekið stórbú á Mýrum
með miklum myndarbrag. Nú !
hóf hann búskap bæði í Mels-
húsum á Seltjamarnesi og
Bjarnarhöfn á Snæfellsnesi, og
gerði miklar jarðabætur á báð-
um þessum stöðum. Stórfelld-
astar urðu þó búskaparfram-
kvæmdir hans á Korpúlfsstöð-
um, en þær hófust 1922. Með
búskap sínum þar varð Thor
Jensen mestur bóndi á íslandi.
Rak hann síðan stórbúið á
Korpúlfsstöðum um tveggja
áratuga skeið. Hann kemur
jöfnum höndum við sögu ís-
lenzkrar verzlunar, útvegs og
landbúnaðar og á öllum þessum
sviðum var hann brautryðjandi.
Saga Thors Jensens er því saga
flestra aðalatvinnuvega ís-
lenzku þjóðarinnar um marga
áratugi, einmitt þá áratugi, er
hin stórfellda atvinnubvlting
hér á landi var að hefjast fyrir
alvöru.
Þetta rit er því miklu meira
en. venjuleg persónusaga, það
er merkilegt heimildarrit um
íslenzka atvinnusögu á miklum
breytingatímum, þegar þjóðin
var að breytast úr snauðri
bændaþjóð í mikilvirka athafna
þjóð, er tók nýtízku tækni í
þjónustu sína á öllum sviðum
atvinnulífsins. Auðvitað er rit-
ið þó einnig persónusagá, sem
gefur skýra mynd af mannin-
um Thor Jensen. Ef til vill er
þessi persónusaga ekki eins
dramatísk í þessu bindi og í
hinu fyrra, er lýsir upvexti
hans og baráttuárum. Og þó er
saga Thors Jensens einnig á
þessum árum oft og tíðum eins
og spennandi skáldsaga, saga
um sviptibylji, skin og skúrir.
Skrásetning Valtýs Stefáns-
sonar á þessum endurminning-
um er mótuð af ræktarsemi,
hófsemi og hlédrægni. Skrásetj
arinn hverfur víða algerlega á
bak við heimildarmanninn, en
slíkt er ekki lagið öllum þeim,
er rita ævisögur annarra
manna. Sem heild er þetta rit í
tölu hinna merkustu ævisagna,
sem hafa verið skráðar á ís-
CFrh. á 7. síðu.)
Áttræð í dag
Karolina Siemsen
í DAG er einn af stofnendum
Verkakvennafélagsins Fram-
sóknar, Karólína Siemsen, 80
ára. Hún var ein þeirra kvenna,
sem ötullegast gekk fram í því
að stofna félagið, og var fyrstu
árin í stjórn þess. Karólína
vann af miklum dugnaði og fórn
fýsi að bættum kjörum verka-
kvenna. Hún taldi ekki eftir
störf sín í þágu þeirra, sem
verst voru settir. Þá mátti sjá
mikið misrétti og slæm lífskjör,
lágt kaup, langan vinnudag og
kaldan. Nú hefur þetta mikið
breytzt til batnaðar. Þær eiga
þakkir skilið, sem ruddu veg-
inn. Karólína var ein af þeim.
Hún er hrein og bein og fer
ekki dult með skoðanir sínar og
er það mikill lcostur.
Að endingu vil ég þakka
Karólínu fyrir hennar miklu
störf í þágu Verkakvennafélags
ins Framsóknar. Sömuleiðis vil
ég þakka henni fyrir gott sam-
starf og vona að félagið okkar
haldi merki sínu hreinu og látí
aldrei sigurmerkið falla.
Glæsilegar
Vefrarkápyr
Peysufafafrakkar
Bfussur
Eínníg glæsilegt úrval af
SkartgripuETt
á mjög hagstæðu verðí.
Karólína Siemsen.
Heill þér áttræðri. Megi geisli
fríðarins ljóma um þig allar
þær stundir, sem þú átt eftir
að dvelja hér hjá okkur.
Með félagskveðju.
Jóhanna Egilsdóttir.
i- og
libúðin
Laugavegi 15