Alþýðublaðið - 23.12.1956, Síða 5

Siflmmuidágur 23. des. 1956
A I þ ý $ u b I a & i ð
$
JÓNAS GUDLAUGSSON,
skáld, er fæddur á Staðar-
hrauni í Mýrasýslu, 27. sept-
ember árið 1888. Foreldrar
hans voru þau séra Guðlaugur
Guðmúndsson, sem síðar þjón-
aði lengi á Stað í Steingríms-
firði, og Margrét Jónasdóttir
Guðmundssonar latínuskóla-
kennara og síðar présts á Staðar
hrauni. Bæði voru hjónin prýði
legu™ gáfum gædd og ágætléga
hagmælt. Voru Ijóðmæli séra
Guðlaugs gefin út fyrir all
'iöngu síðan. Margrét lifði til
Mrrar elli — og dvaldi á heim
ili Jóhönnu dóttur sinnar, að
Hringbraut 47 í Reykjavík. —
Hún var iðjusöm og léttlynd
til hinztu stundar. Hún andað-
ist árið 1954.
Snemma komu skáldgáfur
Jónasar í Ijós. Hann var að-
-eins fjögurra ára, er hann kast-
aði fram vísuhelmingi um tað-
poka nokkurn, sem hann um-
skapaði eins og bama er siður,
.í góðan gæðing. — Jónas kvað:
Heitir poki hestur minn.
Hanri er. strokulégur.
-Eflaust hefur Jónás notið í rík-
um mæli ’jóða og söngs heima
í föðurgarði. Systkin hans
voru mörg — og gestakomur
heim á prestssetrið tíðar. —
>ar hafa því verið fjörugar
umræður, um landsmál og and
leg' viðfangsefni — og sveinn-
inn því snemrria hneigzt til um-
hugsunar um lífið — og heim-
inn.
Jónas fór ungur suður til
Reykjavíkur til náms við Lat--
ínuskólann. Þar vann hann sér
brátt hylli skólabræðra sinna,
sökum mannkosta og glæsí-
•leika. — Ummæii eir.s kennara
hans benda ótvírætt í þá átt:
„Pilturinn var svo djarfur
og röddin svo hljómmikil, að
■hálfur skólinn fylgdi honum
hekk úr bekk"'. Á þessum árum
fékk hann mikinn áhuga á
landsmálum. — Hann var ein-
dreginn heimastjórnarmaður
og bakaði sér andúð margra
vegna skoðana sinna. Jónas
lauk ekki námi. Hann hætti í
fjórða bekk — og lífið kraíð-
ist harðrar baráttu af hans
hendi.
Jónas mun hafa verið ótrú-
, lega bráðþroska. — Hann var
' ekki nema 17 ára, þegar fyrsta
/ bók hans. „Vorblóm“, kom út
•í þeirri bók erú niörg skyn-
samleg og vel gerð kvæði, en
, þau eru auðvitað misjöfn eins
og Ijóð ungiinga eru ætíð og
mörkuð áhrifum frá eldri
skáldum.
Athyglisvert kvæði er „A
diraufsrifi“ — og myndi hver
fulltíða maður hafa verið vel
sæmdur að því ljóði.
Fyrsta vísan er á þessa leið:
„Myrkur hylur haf og foldu
' himinninn er éljasvartur.
Gegnum svarta sortafaldinn
sézt ei nokkur geisli bjartur.“
Vísa sú, er hann nefnir
í „Vertu glaður“, er á þessa leijð:
\ „Vertu glaður, vinur minn,
i vinn þú, meðan tíminn endist.
Þó að vaði aldan inn,
órin fyrir tökum bendist.
Eftir vos pg bráðari byl
brosir sólin geislaríka
Gleðin vertð gæti ei til
gæfist ekki sorgin Iíka.“
..Vínn þú meðan tíminn end-
ist“. Það er svo að sjá sem Jón-
as hafi haft þetta að kjörorði
sínu. — Eftir að hann hætti
kámi gaf hann sig að fjölþætt-
um störfum, en alltaf átti skáld
skapurinn og sögugerðin rík-
asta þáttinn í eðli hans. Hann
g'af sig þó að þjóðmálum og
'• var ritstjóri tveggja blaða með.
■ ■ stuttu millibili, 'fyrst- ■ „Vals-
ins“ og síðar Reykja-
víkurinnar. Jónas var einnig
oft túlkur þýzkra ferðamanna,
sem til íslands komu.
Jónas var ýmist heima eða
heiman. — Hann giftist korn-
ungur norskri stúlku af aðals-
ætt, en hún gat ekki þolað þau
viðbrigði, er fylgdi því að
hverfa með Jónasi úr allsnægt-
um út á þyrnum stráða braut
listarinnar. Hún skildi við hann
eftir skamma sambúð. Stúlka
þessi hét Thorborg Scopen. Þau
Jónas eignuðust eina dóttur
saman en hún dó kornung, á
fjrrsta ári.
Ekki leið langur tími. frá
þessum atburðum, þar til Jón-
as kvæntist síðari konu . sinni.
Hún heitir María og er enn á
lífi. Hun er þýzk-hollenzk að
ætt. Þau bjúggu lengst af á
Skagen og þar samdi Jónas
fíestar bækur sínar. Einn son
eignuðust þau hjón, Sturlu, er
nú er löngu kunnur listfræð-
ingur og vinnur við listasafn í
Haag. Dvelur móðir hans nú
hjá honum.
Jónas gaf út a.m.k. 8 bækur
— og fléstar voru á dönsku.
NÖfn þeifra eru: Vorblóm, ljóð
(1905), Tvístirnið, Ijóð ásamt
Sigurði Sigurðssyni (1906),
Ðagsbrún, Ijóð' (1909), Sange frá
Nördavet, Ijóð 191.1),, Vidder-
nes Poesi, Ijóð (1912), Sólrun
og hendes Bejlere (saga), Sange
frá de gláa Bjerge, Ijóð, og
Bredefjordsfolket, (smásögur),
Guðmundur G. Hagalín þýddi
á íslenzku.
Jónas þýddi auk þess a. m. k.
tvær bækur úr dönsku á ís-
lenzku — Maríu Grubbe, eftir
J. P. Jaeobsen og Folket ved.
Havet eftif Söiberg. Hann
skrifaði einnlg fjölda greina
í blöð og tímarit. — Kom út
ritgerðasafn eftir hann, er
nefnist Á víð og tíreif. Hugleið-
ingar um samskipti Dana og ís-
lendinga.
Merkasta Ijóðabók Jónasar á
íslenzku er Dagsbrún. — Hún
hefur'að geyma fjölda ljóða.
yrkisefnin eru mörg. Ættjörðin
er þó bftast í . hug'. skáldsinsj
eins og oft gerist um þá, er
dvelja langdvölúm erlendis.
í kvæðinu „Já vér elskum
vort Iand“ er þessi vísa:
„Þá mun fíflið, sem hlær
sjá hve grundin þín grær
og hve grjótið er frjótt, og
hve heitur þinn snær,
og hve náðum vér hátt,
þó að fólkið sé fátt
og að framsókn á mátt,
■ • þó að gullið sé smátt.“
í kvæðinu: Til íslenzka fán-
ans segir svo:
\
„Ljóma fáni um byggð og ból,
blákta um fjörðu- strjála.'' ■
Skín þú eins og íslands sól —
yfir höll og skála.
Láttu ísland endursjá
árdags bjarta framann.
Lýstu nýjum leiðum á
leiddu hjörtun saman.“ :
Þetta er lokaerindið í kvæð-
inu Til hirinar ungu:
„En Ijósið sigrar myrkrið
og líf skal sigra dauðann.
Sé liðið margt og djarft
má skipa salinn auðann.
Ef æskan þráir dáð og horfir
himnuni móti
mun heimsólin Ijóma og
draugar verða að grjóti“.
í Inngangslj'óði Dagsbrúnar
■er - þessi vísa: ' • -"
„Ó, vaknið, vaknið börn min
ættlands öll,
sem eigið bú í kotunum
og sölunum.
Því göfga málma geyma
. íslands fjöll
og gróðurmoldin bíður niðri í
dölunum. —
Og ég stilli minn. streng,
og ég syng minn söng
um sólina og vorið,
sem kemur.“
Jónas Guðlaugsson lifði ekki
full 29 ár. Hann andaðist vorið
1916. — Hann var kallaður
burtu, þegar blómi æsku hans
var hvað bjartastur. Hann hafði
lagt mikið á sig og byrjunar-
örðugleikunum á braut listar-
innar hafði hann sigrazt á.
Hann mun hafa litið björtum
augum .til: framtíðarinnar og
vænzt þess, að söngvar hans
myndu hljóma æ bjartar og
víðar. Hann var fríðari og
glæsilegri flestum mönnum og
það var vor bæði úti og inni
þegar banadægrið rann upp. —
En æðrulaust, eins og djörfum
ungum manni. sæmir, mæítí
hann hinu bitra éli. — Síðus.tú
ummæli Jónásar voru á þá ieið,
að Ijúft þætti sér að fá að devja
út í -sólina og vorið. Þessi at-
burður, varð .árið 19Í6.
Úr djúpi fortíðarinnar berast
oss stöðugt áhrif frá þeim, sem
farnir eru á undan oss. í heimi
listanna bérast hinar andlegu
erfiði frá einni kynslóð til ann
arrar. Þessum erfðum er mis-
jafn sómi sýndur. Yfir hin
beztu verk eru stundum breidd
ar voðir gleymsku og tómíætis.
Mér er mjög í. hug að æsku-
Ijóðum Jóhásar Guðlaugssonar
sé ekki eins mikil athygli veitt
og vert væri. Ef.til vill á þetta
við um fleiri' skáld, er dóu á
æskualdri, svo sem. Jóhann
Jónsson og Jóhann Gunnar Sig
urðsson.
Jónas Guðlaugsson \?arði hin
um fáu árum til fegurðarleit-
ar. Hann varð þrátt. fju-ir ailt
ianglífur — vegna.þess að lang
líft er „lífsnautnín frjóa, al-
éfling andans og athöfn þörf'".
Úr biáum, fögram augum hans
lýsti löngum af fögrúm/draumi,
er fu.ndu sér aihvarf í Ijóðum
og ieit að því, ;senn. rétt. er og
göfugt. Jónas orti um. ættland-
,íð. — sá inn í framtjðina,. fulla
af fyrirheiíum. Hann kváð uœ
tregann, sem svo oft feýr í
brjóstum þeirra, er fegurstu
ctraumana á um. frelsi og bræðra
'lag.
Plann kvað einnig um.ástina
pg 'um hana er ef til vill hans.
fegursta Ijóð. Það heitir Æsku-! *
óst. Læt ég' það vera iokaorð'
•þessarar fátæklegu greinar. En
mér þykir, sem það segi skýr-
ar til um list Jónasar, héldur
en Jangar frásagnir aðrar:
Hví leitar það Mjómdjúpi'
iiörþunnar fró.
sem. helzt skyldi þögninni ■ i
grafið.
Þú fcaliar þó aldrei bá sól úr sjá,
er setur á hak við hafið.
jEg er eins og kirkja á
j öræfatind,
: svq auð til hins Mnzta dauða.
Þó brosir hin heilaga Maríu-
| -jnynd —
jbísi minning á végginum auða.
Siakieysíð' hreint eins og helgi-
lin,
var hjúpur fégurðar þinnar.
Sem ' reykelsisilm.ur vár ástiifí
þín .
é altari sálar minnar.
Þú hvarfst, en burt ég í
ijarska fór.
Ég fann. þig þó, hvert sem.'ég
sneri
Sem'titrandi óm í auðum kór
eð'a 'ahgan úr tómu keri.
Fjalar.
Reyðarfirði 21. nóv. 1956. sem samgöngu- og aívinnumið.
MENNINGÁiRSÁMTÖK Hér-J stöð, m.a. með bví að stuðia að
aðsbúa héldu héraðsvöku að
Egilsstöðum dagana 16.-—18. þ.
m., í annað sinn. Fyrsta héraðs-
vaka samtaka þessara var hald
in fýrir tvéim. árum, en féil
niður í fyrra vegna veikinda,
er gengu um það leyti, er vak-
an skyidi haldin.
Það torveidar mjög allt sam-
komuhald að Egilsstöðum, að
samkomuhús er ekkrt annað en
auknum iðnaði og fullkomnari
hagnýtingu landbúnaSarafurða.
F'undurinn lýsti ánægju sinni
með það, sem forráðamenn Eiða
skóla hafa gert til að auka hag-
nýtt nám unglinga og sam-
am íþróttir, samtök á vettvangi
'þeirra og viðhorf almennings
•til þeirra. Guðmundur G. Haga
lín -talaði síðan um íslenzka
menningu, þróun tungunnar og
bókmenntan.na og fléttaði niál
sitf ívitnunum í íslenzk Ijóð og
gamansögum.
Milli ræðuhalda var söngur,
vísnasamkeppni og spurninga-
þáttur. Söng kór Eiðakirkju
undir stjórn Þórarins Þorarins-
þykkti viljayfirlýsingn um aðjsonar. Einsöng með kórnum
næst þegar menntaskóli verður (söng Stefánía Ósk Jónsdóttir.
settur á stofn hér á'landi, verði
hann að Eiðum.
Auk þess, sem áður er getið,
hermannaskálar, þar sem naum voru flutt allmörg eri'ndi á vök-
' unni Sigurðún Blöndal. skógar
vörður að Hahormstað talaðí
um. skógræktarmál,-. 'lýsti ,skóg-
um serr auðlinci. og orkúgj.afa.
ast rúmast nema 100 til .1.20
manns í sæti; Þrátt íyrir þenn-
an annmarka sótii mjög margt
fólk úr flestum hreppum hér-
aðsinsi 'vökuna. og mun hafa
verið um 400, manns er. flest
var. Komið var fyrir gjallar-
hornum í veitingaskála áföst-
um samkomusalnum, svo að
fólk þar gæti fylgzt með um
hrörnunárorsakiþ þeirra og end
urréisn’ hin sí-Sari ’ ár og 'árá-
tugi. Flutt var af segulbandi
erindi Benedikts G-ísiasonar frá
Hofteigi um framfarir' síðustu
í
ræðurn og skemmtiatriðum, en (ára. Séra Pétur Magnússon
nægði þó ekki alltaf, því að j Vallarnesi flutti erindi, er
stundurri var fólk utandyra, en nefn.di.st „öldin og við“, og fjall
hús yfirfulí.
Síðasti fulltrúafundur menn
ingarsamtakanna, sem haldinn
var fyrir ári: r.aíöi ákveðið. að
undirbúa byggingu sameigin-
legs félágsheimilís fyrir allt
Fljótsdalshérað skyldi vera
meginviðfangsefni þessarar hér j
aosvöku. Stjórn .samtakanna’
hafði gengizt. fyrir því, að þeir
Gu'ðmúndur:. Gíslason Hagalín.
rithöfundur . og Þorsteinn Ein-
arsson íþróitafulltrúi vrðu gest
ir vökunnar, og fluttu þeir báð-
ir erindi, Þorsteinn um félags-
heimili, en Guðmúndur um
bókasöfn. Urðu allmiklar um-
ræður um þessi mál, en að þeim
loknum gerð einróma samþykkt
um að stjórn menníngarsamtak
anna hefði þegar fund með öll-
um hreppsnefndum á Fljótsdals
héraði til að leifa eftir sam-
stöðu um að hrinda málinu í
framkvæmd.
Ger.öar voru samþykktir um
samgöngur, verzlun, höfn við
Héraðsflóa, raforkumál og fjár-
magn til landbúnaðarins. Sam-
þykkt var áskorun til alþingis
um að efla Egiisstaðakaupiún
aði einkum um áhrif bxaðans,
útvarps, skóla og,:blaða á and-
legt líf. Loks flutti Þórarinn
Þórarinsson skólastjóri að -Eið-
•um erindi’ um vandamál s'íð-
.bám'sku og unglinsára.
Séra Marinó Kristinsson að
Valþjófsstað söng nokkur ein-
söngslög. Verðlaun voru veitt
fyrir bezta vísubotna og snjöll-
ust svör við spurningum.
Við lok fundarins óskaði for-
maður ménningarsámtakanna,
Þórarinn Þórarinsson skóla-
rakti sögu. ísiezkia. skóga, |stjóri, álits vökugesta um, hvort
halda skyldi vöku að; ári við
þennan' húsakost, sem: yrði áð
teljast óviðunandi. Samþykkt
var einróma, að vakan skyMi
haldin. Lauk vökunni svo með
því, að dansað var fram eftir
nóttu.
Stjórn menningarsamtak-
an.na skipa, auk Þórarins Þór-
arinssonar, þeir séra Pétur
Magnússon í Vallarnesi, Pétur
Jónsson bóndi að Egilsstöðum,
Hrafn Sveinbj amarson oddviti,
Hálíormsstað og Snæbjörn
.1 vökulok, á sunnudagskvöld, j Jónsson, bóndi að Skeggjastöð
flutti Þorsteinn Einarsson ræðu I ufc. Pál! Herxnannsson.
’•> .
GLEBItLEG JÓL!

A. J'éhammsson & Smnitfe h.£.
Brautarholtd 4, sími 4616
!
%
l
*
I
. . \
GLEfllLEGJÖL!
Þokkum góð viðskipti
N A U S T