Alþýðublaðið - 12.03.1957, Qupperneq 5

ÞriSjudagur 12. inarz 1957
Alþýtttiblaaig
■ r
Rœða Jóns P. Einils á síðasta bæjarstjórnarfundi:
VIÐ FYRRI umræðu um til-
iögur þær. sem hér liggja fyrir
til annarar umræSu, benti ég
á, að ef litið,væri til þess, hve
margir kjósendur á kjörskrá
væru að baki hvérjum bæjar-
fulltrúa í kaupstöðunum hér í
landi, þá lcæmi í Ijós, að fjöld-
inn væri óeðliiega langmestur
hér í Reykjavík. Vil ég rifja
lapp þessar tölur, miðað við
bæjarstiórnarkosningarnar, er
fram fóru í janúarmánuöi 1954:
Reykjavík 2394, Akureyri 412,
Hafnarfjörður 364, Vestm.eyj-
ar 262, Keflavík 231, Siglufjörð
ur 130, Akranes 177. ísafjörð-
ur 161, Húsavík 109, Sauðár-
krókur 93, Neskaupstaður 88,
Ólafsfjörður 75, Seyðisfjörður
53.
■ Ef miðað er við kjörskrána
í Reykjavík við alþingiskosn-
íngarnar á s.l. sumri. standa um
2600 kjósendur að baki hverj-
nm bæjarfulltrúa hér.
SAMANBURÖUR VIÐ
AKUREYRI.
Akureyri er sá kaupstaður,
sem næstur Reykjavík gengur
í þessum efnum, en hefur þó
sex sinnum færri kjósendur að
baki sínum bæjarfulltrúum.
Borgarstjóri benti réttilega á
það við fyrri umræðu, að slík-
tir samanburður væri á engan
hátt einhlýtur. Hann taldi, að
íil myndu vera borgir, þar sem
foæjarfulltrúar væru hlutfalls-
legi færri en hér. En alla leið
til Rússlands þyrfti hann að
fara máli sínu til stuðnings. Vel
íná vera, að svo sé þar í landi.
En ég hef hugmynd um, að ef
litið er til Norðurlanda um
þetta atriði varðandi borgir að
svipaðri stærð og Reykjavík, og
jafnvel enn stærri borga, þá
kærni í ljós, að fúlltrúarnir þar
■séu hlutfallslega fleiri en hér.
En tölulegur samanburður við
erlendar borgir er ekki eðlileg-
ur, þar sem almerint hefur ver-
íð álitið, að við þyldum eigi
slíkan samanburð sökum fólks-
íægðar. Rétt er því að halda
sér innan endimarka ríkisins. í
þessum efnum.
Eg hef haldið mér í þessum
samanburði við Akureyri, næst-
stærsta kaupstað á Islandi, en
sú niðurstaða leiðir til þess, að
1954 hefðu hér átt að vera 90
bæjarfulltrúar, en miðað við
síðustu alþingiskosningar 105
til þess að fullur jöfnuður ætti
.að haldast. Nú dettur mér eigi í
hug að halda fram, að æskilegt
va'íri að auka fulltrúatöluna svo
verulega, en einhver jöfnuður
er hins vegar nauðsynlegur.
Það getur ekki talizt ósann-
giarn málflutningur af minni
hálfu að miða við Akurevri, því
að miðað við aðra kaupstaði
settu fulltrúarnir hér að vera
enn fleiri, t. d. miðað við Seyð-
isfjörð vfir 700.
■SJÁUFSTÆTT ÚRLAUSN-
AREFNI.
Til rökstuðnings í þessum
tillögum, sem hér liggja fyrir,
þarf vissulega engan saman-
burð, hvorki við íslénzka eða
erlenda bæi. Hlutlæg rannsókn
á þessu viðfangsefni er hald-
bezt. í því sambandi kemur til
athugunar söguleg þróun ann-
ars vegar, en á hinu leitinu
þarfir borgarlífsins í dag.
FYRSTU BÆJARSTJÓRNIR
I REYKJAVÍK.
Fyrsti bæjarstjórnarfundur-
inn hér í Re.ykjavík var hald-
j inn hinn 20. nóvember 1836.
Lorents Krieger, stiptamtmað-
ur, gaf út hinn 4. nóvember þ.
á. erindisbréf um „bæjarfull-
trúa“ í Reykjavík. Erindisbréf
'þetta hlaut síðar staðfestu hjá
kanselíinu. Samkvæmt þessu
erindisbréfi skyldu bæjarfull-
trúar vera sex. Þeir voru kjörn-
ir í tvennu lagi, þannig að hús-
eigendur kusu helming fulltrú-
anna, en tómthúsmenn hinn.
Ekki er mér ljóst. hve marg-
ir menn voru á kjörskrá við
■þessar fyrstu bæjarstjórnar-
kosningar, en hitt iiggur fyrir,
að sá fulltrúinn, sem flest at-
kvæði hlaut í kosningunum,
fékk heil 18 atkvæði. Hér ber
| auðvitað að hafa í huga hinn
þrönga kosningarrétt, en íbúar
Reykjavíkur á þessum tíma
voru 639, þ.e. 107 sálir stóðu
að baki hverjum bæjarfulltrúa.
TILSKIPUN FRÁ 1872.
Þessi tala bæjarfulltrúa, sex,
virðist haldast óbrevtt til gild-
istöku tilskipunar frá 20. apríl
1872 um bæjarstjórn í kaup-
staðnum Reykjavík, en eins og
vit.að er, er tilskipun þessi að
miklu leyti gildandi lög á ís-
landi í dag.
Samkvæmt 4. grein tilskip-
unarinnar skyldu bæjarfulltrú-
arnir vera 7—13. í fyrstu kosn-
ingunum, sem fram fóru sam-
kvæmt þessari nýju skipan í
janúarmánuði 1873, voru kjörn
ir 11 fulltrúar. Það ár var íbúa-
fjöldinn hér 2024 eða einn full-
trúi á hverja 184 íbúa. Það skal
tekið fram, að ég lít svo á, að
samanburður við íbúafjölda
gefi réttari mynd af hlutunum,
heldur en við kjósendur vegna
hins svo mjög takmarkaða kosn
ingarréttar.
BREYTINGIN 1903.
Enda þótt álíta mætti, að
Reykvíkingar væru vel sæmdir
■ af fulltrúatölunni 11 miðað við
jfólksfjölda, þá leit þáverandi
ibæjarstjórn öðrum augum á
,þetta mál. Því að er kjósa
. skyldi í ársbyrjun 1903, hafði
I bæjarstjórnin notfært sér heim-
I ildina á 4. gr. tilskipunarinnar
jfrá 1872 til hins ítrasta og
fjölgaði fulltrúunum upp í 13.
LÖGIN FRÁ 1907.
Ekki þótti lengi unað við að
hafa bæjarfulltrúana aðeins 13.
En til frekari fjölgunar þurfti
lagabreytingu. Það var gert
með lögmn ni’. 86, 1907 og til-
skipunirini breytt þannig, að
tala bæjarfulltrúa var ákvörð-
uð 15. Eítir þessum lögum var
fvrst kosið í ársbyrjun 1908.
i Síðan hefur ekki átt sér stað
i breyting á fjölda fulltrúanna,
! og hefur þetta ástand varað í
| hálfa öld.
I Rétt er því að líta aftur til
ársins 1908 og huga að stærð
I Reykjavíkurborgar í þá daga.
ÍÞá voru á kjörskrá 2850 'kjós-
\ endur eða 190 að baki hverium
ifulltrúa. íbúar Reykjavíkur
voru þá 11016 eða 739 íbúar
fvrir hvern bæjarfulltrúa. Við
þessar kosningar komu fram
, 18 framboðslistar. en 1620
I neyttu atkvæðisréttar. Rúm-
llega 70 kjósendur gátu komið
bæjarfulltrúa að samkvæmt
úrslitum kosninganna.
Samkvæmt lögunum frá 1907
voru bæjarfulltrúarnir kosnir
þannig, að aðeins 1 á hluti þeirra
var kjörinn í senn.
LÓGIN FRÁ 1929.
Með lögum nr. 59- 1929 er
fyrirkomulaginu frá 1908 brej'tt
þannig, að allir fulitrúarnir
skyldu kosnir í einu lagi, en
tala þeirra hélzt óbreytt. Árið
1930 var fvrst kosið eftir þess- I
um reglum.
NÚVERANDI FYRIRKOMU-
LAG.
I núgildandi lögum um sveit-
arstjórnarkosningar nr. 81 frá
23. júní 1936 eru ákvæðin þau,
að bæjarfulltrúar í Revkjavík
skulu vera 15—21. Innan þess-
ara marka getur ráðherra
Jón P. Emils
breytt tölu bæjarfulltrúanna
samkvæmt tillögu bæjastjórn-
ar.
ÓBREYTT í HÁLFA ÖLD.
Eins og ég hef áður tekið
fram, hefur tala bæjarfulltrúa
haldizt óbreytt í hálfa öld. Á
þessum tíma hefur tala kosn-
ingabærra manna 13-faldazt, en
íbúum hefur fjölgað úr 11016
upp í 65033 eða nær 6-faldazt.
Atkvæðamagnið að baki
hverjum alþingismanni er
miklu minna heldur en bæj-
I arfulltrúanum í Rvík. Sam-
, kvæmt niðurstöðum síðustu al-
, þingiskosninga er einn þingmað
ur á hverja 1590 kjósendur
BÆJARFULLTRUAR OG
ÞINGMENN.
Samkvæmt stjórnarskránni
hafa Reykvíkingar 8 þingmenn.
Með reglum um hina svonefndu
landskjörnu þingmenn hafa á-
vallt 3 úr hópi þeirra verið af
framboðslistum í Reykjavík'.
Má því segja, að Reykjavík sé
nú tryggð 11 þingsæti. Það
Iverður að teljast mjög óeðli-
legt, að svo lítill munur sé á
fulltruum höfuðstaðarins á lög-
gjafarsamkomu þjóðarinnar og
bærjarfulltrúunum, sem fjalla
eiga um öll málefni bæjarins,
jafnt stór sem smá.
HIN STÆRÐFRÆÐILEGU
RÖK ERU EINSÝN.
Það er sama, hvers konar út-
reikriingum og samanburði er
beitt. Allt leiðir til þeirrar nið-
urstöðu að fjölga beri bæjar-
fulltrúunum. Þar gildir einu,
I livort borið er saman við aðra
íslenzka kaupstaði eða erlenda.
! Samanburður við önnur tíma-
bil í sögu borgarinnar og sam-
anburður við alþingi, leiðir
einnig til sömu niðurstöðu.
ÖNNUR EFNISRÖK
Enda þótt nukilvægt sé að
kanna mál þetta tölulega. eins
og gert hefur verið hér að fram
an, þá má sín jafnvel enn meira
í þessu sambandi athuganir á
staðarlegum háttum hér í borg-
inni nú á tímum og hvort sú«
athugun leiði til þess að fjölga
beri bæjarfulltrúum.
Það er kunnara en frá þurfi
að skýra, að fólksfjölgunin í
Reykjavík hefur orðið miklu
örari en ætla hefði mátt. Af,
þessu hefur aftur leitt, að
stækkun borgarinnar hefur orð
ið stórstíg. Fjöldi af nýjum1
hverfum hefur risið upp, en í-
búar þeirra hafa þurft að stríða
við ýmis vandamál. sem stað-
bundin eru við bæjarhluta
þeirra og aðrir hafa ekki íliII-
lcomna þekkingu á. Flest þess-
ara vandamála sæta úrlausn
bæjarstjórnarinnar. Á hvern
hátt bæjaryfirvöldin leysa ein
og önnur viðfangsefni hinna
nýju bæjahverfa, áhrærir mik-
inn fjölda bæjarbúa. Nauðsyn
ber því til, að málin séu leyst í
samræmi við hagsmuni hlutað- ,
eigenda og þeir eigi þess kost
að hafa áhrif á gang mála.
NÝJAR STÉTTIR.
Þá ber einnig til þess að líta,
að með stækkun borgarinnar
hafa risið upp nýjar stéttir og
starfsgreinar. Þær hafa og sína
hagsmuni af því, hverrrrg bæn-
um er stjórnað.
Með aðeir.s 15 bæjarfulltrú-
um er útilokað fyrir stjórn-
málaflokkana, sem síðustu ára-
tugi hafa eingöngu verið aðilar
að bæjarstjórnarkosningum, að
taka fullt tillit ttil fjölmennra
hagsmunahópa. Ef stjórnmála-
flokkarnir þannig ganga fram
hjá fjölmennum hópi kjósenda,
sem áhuga hefur á bæjar-
málunum, þá má segja að
þessir kjósendur hafi rétt til
að bera fram sérstakan fram-1
boðslista og freista þess að fá i
fulltrúa kjörinn. En hér kom- ‘
um við strax að þeim erfiðleik-
um, hve marga kjósendur þarf
að baki hverjum bæjarfulltrúa
samkv. núgildandi skipulagi.
Miðað við síðustu alþingiskosn-
ingar hefði þurft yfir 2000 kjós-
endur til að koma að bæjarfull-
trúa. Þjóðvarnarflokkurimi
hlaut þá t. d. 1978 átkvæði, en
hefði engan bæjarfulltrúa feng
ið kjörinn, ef um bæjarstjórn-
arkosningar hefði verið að
ræða. Mér virðist mjög ósann-
gjarnt að útiloka um 2000
manna kjósendahóp algerlega
frá áhrifum á stjórn bæjarins,
hvort sem stjórnmálalegir, stað
arlegir, atvinnulegir eða aðrir
hagsmunir hafa valdið því, að
þessir kjósendur skipuðu sér
undir sama merki við kosjning-
arnar. Það er ólýðræðisegt að
taka ekki tillit til svo mikils
kjósendafjölda við stjórn á bæn
um.
RÖDD FÓLKSINS
Bæjarstjórnin á að vera rödd
íólksins. Hún á að vera svo
fjölmenn, að þar geti átt sæti
fulltrúar allra þeirra hags-
muna, sem nokkru skipta fyrir
bæjarlífið. Það væri í marga
staði eðlilegt, að bæjarstjórnar-
kosningar væru ekki háðar á
eins hápólitískum grundvelli og
verið hefur. Ekki væri óeðli-
legt, að þar ættu sæti fuiltrúar
stétta og bæjarhluta. Að mín-
um dómi á bæjarstjórnin að
vera fjölmenn. Fundi ætti að
halda sjaldnar en nú er, en jafn
framt auka vald bæjarráðs.
Heppilegt væri að bæjarráðs-
menn væru fastir starfsmenn
bæjarins. Gætu þeir jafnframt
tekið að sér hín ýmsu skrifstoíu
stjórastörf hjá bænum.
(Frh. á 7. síðu.)
ALLSHERJARNEFNDTR
beggja þingdeilda vilja, að al-
þingi setji sér sérstakar reglur
um veitingu ríkisborgararéttar.
Fer hér á eftir nefndarálit um
þetta mál:
„Nefndin lítur svo á, að nau.ð
synlegt sé að hafa hliðsjón af j
föstum reglum, sem Alþingi j
fari eftir við veitingu ríkisborg- j
araréttar. Þeir, sem um þann i
rétt sækja, vita þá, hvaða skil- J
yrði eru sett í þessu efni. Mundi
það spara mönnum umsóknir,
sem engin von er um að nái
sarnþykki þingsins.
Allsherjarnefndir beggja
deilda Alþingis hafa komið sér
saman um, að æskilegt væri,
að framvegis sé véiting ríkis-
borgararéttar bundin eftirfar-
andi skilyrðum, sem þingið hef-
ur að mestu leyti farið eftir
undanfarin ár:
1. Umsækjandi hafi óflekka'ð
mannorð og sé að áliti
tveggja valinkunnra manna
starfhæfur og vel kynntur,
þar sem hann hefur dvalið.
2. Útlendingar, aðrir en Norð-
urlandabúar, skulu hafa átt
hér lögheimili 10 ár, Norð'-
urlandabúar 5 ár.
3. Maður eða kona, sem giftist
íslenzkum ríkisborgara, fáí
ríkisborgararétt ekki skem-
ur cn finim ár.
4. Erlenclir ríkisborgarar, sem
eiga íslenzkan föður eða
móður, fái ríkisborgararéít
eítir þriggja ára búsetu, ef
amiað foreldrið er Norður-
landabúi, annars eftir fimm
ár.
5. Islendingar, sem gerzt hafa
erlendir ríkisborgarar, fái
ríkisborgararétt eftir eins
árs búsetu.
(i. íslenzk kona, sem misst he£
ur ríkisfang sitt við giftingu
en hjónabandinu er slitið og
hún hefur öðlazt heimili hér
fái ríkisbovgararétt á fyrsta
dvalarári hér, enda lýsi hmt
yfir, að hún ætli að dveljast
áfram í landinu. Sama giM-
ir tiffl börn hennar, sem ekki
hafa náð 16 ára aldri eg
henni fylgja.
Umsóknir þær, sem nefndrn
leggur til að samþykktar verði.
fullnægja þessum reglum að
undanteknum nokkrum, sem
ekki uppfylla skilyrði um dval-
artíma fvrr en síðar á þessu
ári. Nefndin telur þó rétt að
safnþvkkja slíkar umsþknir, ef
áskildum dvalartíma er náð
fyrir samkomudag næsta Al-
þingis. Er gre'int aftan við nöfn
þessara umsækjenda, hvenær
þeir öðlist ríkisborgararéttinn.'1