Vísir - 26.07.1912, Blaðsíða 2

V í S I R
Eæða Bjarna Jónssonar
frá Vogi
í stjórnarskrármálinu í neðri deild
25. júlí.
Jeg hafði hugsað mjer, að hans
hátign konungurinn og landstjórnin
mundu telja sjer skylt, samkvæmt
stjórnarskránni, að bera J^etta frv.
fram fyrir þetta aukaþing, sem ein-
göngu er saman komið vegna þessa
máls, og það jafnvel, þótt konung-
ur ætlaði sjer ekki að samþykkja
frv. óbreytt. Mjer skilst, að þetta
hefði verið skylda,-því að annars ga-ti
farið svo. að einmitt þetta þingfengi
alls ekkert tækifæri til þess að ræða
frv. Og jeg hygg jafnvel, eftir þeim
atburðum, sem hjer hafa orðið nú
að undanförnu, og eftir orðum hins
nýa ráðherra vors áðan, að hjer hafi
skollið hurð nærri hælum, legið
nærri, að enginn tæki frv. upp, svo
að það yrði rætt.
Annars skal jeg ekki tala margt
um þetta, nje víía þá stjórn, sem
nú er að fara frá völdum. Að eins
vil jeg geta þess, að þetta er einn
liður í ástæðunum til þess, að jeg
ber þetta frv. fram, ásamt háttv-
meðflutningsmanni rnínurn, þm.
Norður-ísfirðinga (Sk. Th.), að mjer
þótti það ósvinna, ef það yrði ekki
rætt á þessu þingi. En ekki var
það þó aðalástæðan.
Aðalástæðurnar eru þær tvær, er
nú skulu taldar:
Sú fyrst, að jeg mundi enn skoð-
un alþjóðar og þingheims í fyrra
um það, hve bráða nauðsyn bæri
til endurbóta á ýmsum greinum
stjórnarskrárinnar, og vilja manna
um þær umbætur. Þá var það
ljóst orðið, af svörum Dana, að
samninga-umleitanirnar við þá voru
strandaðar, og þá var næsta nauð-
synin að kotna fram þeim stjórnar-
skrárbreytingum, sem ekki mátti án
vera, og gjöra mátti ráð fyrir, að
ekki yrðu deiluatriði við Dani. Um
þetta kom báðum þingflokkum þá
saman, enda varð það að ráði.
Og hin aðalástæða mín var sú,
að þessi nauðsyn er enn aigerlega
óbreytt. Konungkjör þingmanna
er jafnóeðlilegt nú sem þá, kosn-
ingarrjettur til alþingis er bundinn
jafnóeðlilegum böndum nú sem þá,
og ríkisráðsákvæðið er jafnfjarstætt
öllum sanni nú sem þá.
Jeg vil biðja háðvirta þingmenn
að taka eftir því, að jeg ber engan
veginn þetta frv. upp til málamynda,
heldur hefi jeg þegar gjört mjer
ákveðna hugmynd um það, hvernig
þingið eigi með það að fara, og
jeg skal geta þess nú þegar,að jeg
er enn á sömu skoðun, sem jeg og
allir aðrir höfðu á síðasta þingi,
sem sje þeirri, að þetta mál eigi að
ganga fram sem alla fyrst. En þá
er að athuga það, hvort betra sje
að samþykkja það óbreytt, eða gjöra
á því einstöku breytingar og leiða
það syo til lykta á næsta reglulega
þingi.
Jeg skal nú geta þess, að frá mínu
sjónarmiði eru talsverðir gallar á frv.,
eins og það er, og kunnugt er það
háttvirtum þingmönnum, að jeg
barðist móti ýmsum greinum þess
á síðasta þingi, en var með öðrum
« >» ■ 3
bO
öl K
V* O cP P L. S- (A E E 3 TS c « bfl
• '5 3 «
X bð ©
oO k « 4) 4» a> 4-
c E —
L 3 _3 5
. *■* Of a. :0 (A
V_ £L 4- c >.
ts L. « ’St >1 <y « JíC
> tO p Jg « X vO I- « « E
$£ d ■+* >5
0> fl>
d
d
v»
o
cP
£S
&
>-*
tO
5»
#S
cn
y
O
oP
SS
.«-»
o
<5
es
*%
"eS
cs
tfl
v
o
<5
oð
6»
p
iO
S>
«s
p
O
0)
Ö
I
ra
ö
'KS
3
C
u
■O
‘53
o
?_
J3
»o
L.
■o
e.
flS
10 O
CM O
w ra
CXt o vo
o
m
«
o
10
N
I
10
ra
u
JsS
l©
“O
2
cs
X
M
O
M
0)
«
O
o
<0
I
o
o
ö
©
rt
c
M
**- c
É 2
o O
«
4*
«
IL
3
bO
0)
c
«
e
4-
«
•«t
©
>
vO
3
TJ
C
6)
X
c
«*-
«
c
3
«
.t 3
3
«
■4*
«
vO
&
O
10
ö
1—
56
N
o
ö
3
bO
a)
'vt
«
w>
i.
«
c
Im
3
c
C
■o
X
u
3
Já
vO v3
I ffl
y.
3
Já
3
u
JÉ
i.
'5
u
«
C
C
'ú
3
©
«
C
42 «
o
a
(0
>.
0)
u
•4»
bfl
«
Q
18 9 5
50 ára afmæli Alþingis
Verslunin Edinborg stofnuð.
tillögum ásamt öðrum háttvirtum
þingmanni. seiu nú á ekki sæti hjer.
T. d. viidi jeg helst hafa óskift þing
og sluttan kjörtíma, og þar næst
skifti á alþjóðarkjöri og konung-
kjöri, og að kjördæfna skipun hjeld-
ist annars óbreytt, svo að c kki yrði
óþarfa rask, þar eð þetta átti ein-
göngu aö vera bráðabyrgðabreyting.
Illþolandi þótti mjer og fyrirkomu-
lag efri deildar, t. d. 10 ára tíminn,
og þaðan af verra, að þingrof nái
ekki til þessara tímenninga. Enn
fremur, að kosningarrjetturinn skuli
vera bundinn við 25 ára aldur í
stað lögaldurs, sem 'ætti að vera
trygging fyrir nægum þroska kjós-
andans. En verra er þó að hafa
tvennan kosningarrjett, annan til efri.
en hinn til neðri deildar. Þessir
gallar þykja rnjer á vera, og fleiri,
sem jeg hirði eigi að telja, en þrátt

%
, ^ágóði ,íljót
V"
1912
^ þvi iag ^
i

3
V)
«
«
c
«
o
3
X
0.
■
■o
3
bjj
«
C
c
©
>
E
m
tss?
tvKgg
m
fyrir það eru og margir kostir á
því, sem eru svo mikils virði, að
mjer væri nauðugt að sjá það, ef
frv. næði eigi fram að ganga, svo
að þær rjettarbætur kæmust eigi á.
Fjölgun ráðherra er t. d. mikil
rjettarbót. þó því að eins, að ráð-
herraeftirlaun sjeu afnumin, því að
annars mágjaldþol landsmanna ekki
við þeirri breytingu, og mundu
menn þá jafnvel skirrast við að
skifta uin stjórn, þótt nauðsynlegt
væri. En ef þetta frv. yrði sam-
þykt, þá yrði stjórnarskráin ekki
lengur þröskuldur í vegi fyrir því,
aö taka mætti eftirlaun af þeim og
öðrum með einföldum lögum.
Annar kostur er sá, að landsvist
er gjörð að skilyrði fyrir kjörgengi,
svo sem sjálfsagt er. Það er ekki
rjett, sem sagt hefur verið, að þetta
ákvæði sje sprottið af andróðri gegn
mw
einstökum manni, háttv. þingm.
Seyðfirðinga, sem nú er, heldur af
hínu, að embættismaður annars ríkis
á ekki að geta setið á þingi voru,
hversu góður þingmaður sem hann
er, og hversu vandfylt sem sæti
hans kann að vera. Því að þjóð-
ernið eitt ætti ekki að gefa dönsk-
um embættismanni eða þegni frek-
ari rjett til slíks, en t. d. löndum
vorum í Vesturheimi, og er þeim
þó að lögum meinuð þingseta hjer.
En standi við það, sem nú eru lög
urn þetta, þá gæti hver embættis-
maður í Danmörku, sem kann að
tala og rita íslensku, orðið þing-
maður hjer. T. d. gætum vjer þá
ekki eingöngu átt von á því, eftir
næstu kosningar, að háttv. þingm.
Seyðfirðinga yrði endurkosinn,heldur
og að við hlið hans gæti setið
Knútur Berlín, sem fulltrúi Suður-
múlasýslu (Guðl. Guðmundsson:
Það væri ekkert á móti því!) Það
getur verið, að háttv. þm. Akureyr.
hefði ekkert á móti því, en jeg fer
nú með mína eigin skraddaraþanka
um málið, og get ekki hugsað fyrir
allra sann.
Þá er rýmkun kosningarrjettarins
svo mikil rjettarbót, að hún ein
mundi nægja til þess, að menn
rendu niður mörgum af göllum
frumvarpsins með henni.
Jeg skil ekki, hvernig rjettlætis-
kend manna þolir það, að sá rjett-
ur sje bundinn við krónu eöa kyn,
því að þeir, sem krónuna eiga, eru
ekki færari tii þess að kjósa en
hinir, upp og niður. Og um kyn-
ferðið er það að segja, að það er
nú öllum ljóst, að hjer er um gaml-
ar ófrelsisleifar að ræða, og tel jeg
það ósæmilegt svo mentuðum mönn-
um, sem íslendingar eru, að sýna
þann hroka, að álíta sig sjálfkjörna
til þessa rjettar, en vilja gera mæð-
ur sínar að hornkerlingum. —
Önnur mikilsverð rýmkun á
kosningarrjettinum er afnám kon-
ungkjörs, sem reyndar er ekki ann-
að en ráðherrakjör. Það þykir ekki
gott, að menn sjeu tvöfaldir, en
verra er þó að þeir sjeu sjöfaldir,
en það er ráðherrann eftir núgild-
andi stj. skrá. Og hann er það
ekki einungis meðan hann situr í
ráðh. sessi, heldur getur hann hald-
Innkaupin í Edinborg
anka gleðí minka sorg.