Vísir - 14.10.1918, Blaðsíða 2

Kötlug osið.
Síðnstu fregnir
af gosinn.
í morgun átti Yísir aftur tal
;við símastöðina í Vík í Mýrdal
til að fé fregnir af gosinu, og
hefir það ná verið athugað eítir
því sem föng eru á
Jökulhlaupið hefir ekki gengið
lengra vestur en í Múlakvísl,
8em rennur austan við Höfða-
brekku. Hefir verið gengið þang-
að úr Vík og var vatnið fjarað
út en jakahrönnin um allan sand-
inn. Virðist aðalhlaupið hafa
fallið um Hjörleifshöfða og ekki
sást að það hefði gengið iengra
austur á sandinn en að Hafurs-
ey, en vissa er þó engin fyrir
því, því að skygni var ekki gott.
Gtosinu er ekki lokið enn, og
sáust miklar eldingar í nótt þar
eystra og mökkur í lofti og
byijaði aska að falla í Mýrdaln-
nm í morgun. Vindstaðan þann-
ig áöur, að engin aska féli þar,
en dreifðist meira vestur á bóg-
inn. í Eangárvallasýslu var t. d_
svo mikið öskufall í gær, að þar
varð að láta loga ljós allan dag-
inn, Aska féll einnig nokkurhér
í bænum í gær, og sést vel á
götumun, en þó meiri hér suður
um. í Hafnarfirði var talsvert
öskufall í gær og urðu menn
kolbrúnir af ösku, sem fóru milii
bæjanna.
Þó að jökulhlaupið sé nú stöðv-
að í bráð eystra, þá má búast.
við þvi að það hefjist á ný. En
líkur eru til, að það valdi ekki
miklu tjóni, eftir því sem ráðið
verðurjaf fyrri hlaupum, að öðru
leyti en því, að öskufallið getur
gert skemdir á jörðum, ef það
er mikið.
Manntjón vona menn að ekki
hafi orðið af klaupinu og vita
Víkurbúar ekki til þess að menn
hafi verið á sandinum. En til-
viljun var það, þvi að um þetta
leyti eru fjárrekstrar venjulega
reknir austan yfir til Víkur. En
þar var nú tunnulaust orðið og
höfðu rekstrar því verið stöðv-
aðir eystra og ósennilegt að menn
hafi verið á ferð.
Vart varð við gosið víða um
land af eldingunum. Hafa fregn-
ir komið af því, að þær hafi sést
frá Hólmavík og fyrir Vestfjörð-
um. í Vestmannaeyjum sáust
eldingarnar mjög vel og drun-
urnar heyrðust. Þar varð lika
ókyrð nokkur á höfninni af flóð-
öldu.
Eldri afrek Kötlu.
Katla er gjá noröaustan í Mýr-
dalsjökli og dregur nafn sitt, aö
þvi er þjóösagan segir, af ker-
Jingu, er Katla hét. Katla þessi var
bústýra hjá ábóta einum i Þykkva-
bæjarklaustri; hún var fom í skapi
og ill vitSureignar. Hún átti Lrók
eina, sem haföi þá náttúru, aö sá
þreyttist aldrei á hlaupum, sem í
henni var. Eitt sinn, er Katla vai
í kirkjuferö, tók sauöamaðurinn á
staðnum brókina traustataki og
notaði hana i fjárleit. Uann fann
alt féö, en Katla komst aö því, aö
hann hafði stoliö brókinni, og
reiddist svo, aö hún drekti sauða-
manninum í sýrukeri. En er sýran
þvarr í kerinu og Katla sá a'ð
upp mundi komast, hljóp hún á
jökulinn og steypti sér í gjána,
sem síöan heitir Kötlugjá. Litlu
síöar kom vatnsflóö úr jöklinum,
sem stefndi á Álftaveriö, og var
þaö trú manna síöan, aö hlaupin
væru áö kenna fjölkyngi Kö'
Framundan Mýrdalsjökli aus;
anveröum liggur Mýrdalssandur.
Hann er 5 mílur á lengd og 4J4
á breidd. Hann var áöur allur engi
og skógi vaxinn og allmikil bygð
á lionum, en Katla hefir eytt því
öllu. Auk þess hefir hún eytt hygö-
arlagi því, er Tólfahringur nefnd-
ist, en þaö voru 12 hæir fyrir
noröan Skaftártungu, og skemt
margar jaröir svo, aö þær hafa
lagst í eyöi um lengri eöa skemri
tima. En einnig hefir hún aukiö
sandinn talsvert í sjó fram, t. d.
er þar nú fjörusandur, sem skip
lágu áður á 20 faðma dýpi. Á land-
námstiö var fjöröUr inn meö Hjör-
leifshöfða að vestan og sjórinn
uppi undir honum aö framan, en
nú er sandnr til beggja hliöa og
400 faðma framundan.
Þetta verk hefir Katla unnið í
12 gosum, mcð jökulhlaupi, sand-
og jakaburöi og öskufalli. Fyrsta
gosið var árið 894. Þá eyddi hlaup-
iö öllu graslendi milli Eyjarár og
Hólmsár, og tók hæina Dynskóga,
Mranastaöi, Keldur, LoÖinsvík-
ur, Lattfskála og Atlaley. Annaö
hlaup varð unt Mýrdalssand árið
1000 og þaö þriöja árið 1311, kall-
aö Sturluhlaup og kent við Sturlu
Arngrímsson hónda í Láguey, sent
hjargaöist úr hlaupinu á jaka með
ungbarn í fanginu, rak á bonum
út á sjó og á Meðallandsfjörur eft-
ir nokkra daga. Hlaup þétta tók
marga bæi og fórust allir Sem i
þeim voru. Það hófst sunnudaginn
næstan eftir jól, en var aö renna
frani að Kyndilmessu, þó hlé yrði
á milli dag og dag.. Sagt er, að
um vorið hafi stúlka ein veriö
grafin upp úr sandinum, þar sem
hæirnir voru, hafi hún veriö þar
lifandi í fiskiklefa frá hænttm
Latnbey.
Fjóröa hlaupiö kont áriö 1416,
Þaö fimta 1580 og þaö sjötta 1612,
en af þeim hlauputn fara litlar
sögur.
Sjöunda hlaupiö varö árið 1625.
Þá var öskufall svo mikiö, „að þó
maöur bæri höndina upp aö andlit-
oinu, sá maöur liana alls ekki“,
segir Þorsteinn Magnússon þáver-
andi sýslumaður í Skaftafellssýslu.
sem bjó á Þykkvabæjarklaustri.
Gosið og öskufallið varaði í 12
Mest úrval af
Kegnkápnra
og
RegBJilífura
er hjá
;Egill Jacobseol
daga, með vatnsflói þrumum og
eidingum og harst askan um alt
land og alla leið til Noregs. 14
jaröir Þykkvahæjarklausturs fóru
í eyði af öskufallinu.
Attunda hlaupiö var áriö 1660
og hófst 3. nóv., en því var lokiö
þann 12. Þaö skentdi rnargar jarö-
ír,' og tók bæinn i Höfðabrekku.
Niunda hlaupiö var árið 1721 og
hófst 11 .maí „með stórkostlegri
jakaferð. Var jakaferðin svo mikil,
aö hvergi sást út yfir á sjónum;
sttmir jakamir stóöu botn á 20
faöma dýpi. Hraðinn var svo mik-
ill á hlaupinu, er þaö kont í sjó-
inn, að bárumar gengu yfir allar
fjörur t Mýrdal, þar sem Vtk í
Mýrdal er nú. Sjór gekk líka á
land t Vestmannaeyjum og olli þar
skemdum. í þessu hlaupi tók af
bæinn á Hjörleifshöfða og fjós
með 10 nautgripum. Það var á
sunnudegi og bóndi við kirkju.
Konan var að lesa lesturinn, þegar
hlauptð flóði fram af sandinum.
vSattðamaður sá það og sagði frá,
en konan las sent áður. Fór smala-
maðtir þá út og sá að hlattpið var
rétt komið að bænum. snaraðist
hann inn aftur og greip barns-
vöggu, sem stóð við hné konunnar
og hljóp út með hana; þá hætti
kerltng loks að lesa, en ekki fékk
hún bjargað öðru en einum smjör-
öskjum og etnum fiski út um búr-
gluggann. Komust þau svo undan
hlaupinu upp í helli einn ofar i
höfðanum. Tún og engjar allar á
Hjörleifshöfðít eyðilögðust í
hlau])inu og var hann óbygður 1
30 ár á eftir.
Tíunda hlaupið var árið 1755.
Um það var þetta ort:
Undur yfir dundu
upp úr Kötlugjá,
ttm himin og gvænar grundir,
grátlegt var að sjá,
T 755-
Voöa með um vilcur þrjár
varaði plágan grimtn.
Öskttfall og sandur kom yfir
Álftaver, Meöalland, Landhrot,
Fljótshverfi, Síðu, Tungtt og Mýr-
dal. Sumstaöar var sandttrinn \x/>
alttar djúpr. Þruntur og eldingar
voru þá tnestar í Skaftártungum
og'uröu tveim mönnttm aö bana.
Þrír tnenn vorti á ferð á Mýrdals-
sandi með trjáflutning; þegar þeir
sátt til hlattpsins, skártt þeir á sil-
ana og riðu alt hvað af tók og
komust á sandhól einn, en vatns-
flóðið steyptist alf í kringum hól-
inn. Geröi stöan tnyrkur af ösku-