Vísir - 28.10.1918, Síða 2

VÍSIR
Etfýhomid
Barnahðfuðfðt, Hattar og Húfur, Barnatreyjur, Borðdúkar, Servfettur,
Krystalstúttur, Flauelisbönd á upphlnti, Silki í svuntur og slifsi, Silki
í kjóla, Silkibönd, Silki i upphluti, Siikitvinui fjöldi lita, Hanskar úr uU
Hanskar úr skinni, Saumnálar, Smellur, Hnappar.
Verslunin Gullfoss Hafnarstræti 15.
Ilmvötn og* Sápur frá öolgfate, Hárgreidur, Hárnet, Hárnálar,
Höfudkambar, Handklædi, Handklæðadregfili, Handtöskur, Fen-
ingfabuddur, Bróderadar blnndur, Tyllblnndur, Iiífstykki, Dömu
nndirföt, Heg'nkápur, Dömnkragar, öardinntan, Húmteppi, Moll
Iiérept einbreid og tvibreid, Kreptau, Flonel hvít og* mislit
og* m. 11.
Einlyndi og margiyndi.
Hannesar Árnasonar fyrirlestrar.
Reykjavík, 1918—’i9.
I.
Hannes Arnason batt styrkinn aE
sjóSi sínum „til eflingar heim-
spekilegum vísindum á íslandi“ því
skilyrði me'Sal annara, aS styrkþegi
skyldi aS lokinni utanför sinni
dvelja vetrarlangt í Reykjavík og
halda þar opinbera fyrirlestra.
Þessa fyrirlestra ætla jeg nú a8
byrja mánudaginn 28. okt., kl. 9
síödegis í Bárubúö, og halda þeim
síöan áfram vikulega á sama
staö og tíma, og er þaö ein-
lægur vilji minn, aö þeir mættu
veröa sem samboönastir tilgangi
Hannesar Árnasonar og Reykvík-
ingum til sem mestrar andlegrar
hressingar og þrifa. Til þess hefur
líka sjóöurinn aflað sjer stærsta
húsnæöis bæjarins, aö menn þurfi
ekki frá að hverfa fyrir rúmleysi.
Og þar sem fyrirlestrarnir eru ó-
keypis fyrir hvern mann, er þess
vænst, aö því fólki, sem vill leita
sjer mentunar og þroska, muni
ekki þykja tíma sínum illa varið
til þess aö hlýöa á þá. Væntan-
legum áheyrendum til hægöarauka
hef jeg líka gert yfirlit þaö, sem
hjer fer á eftir. Jeg get ekki nóg-
samlega brýnt fyrir mönnum, aö
þessir fyrirlestrar eru h e i 1 d, þar
sem hver býr í hendur öörum, all-
ir stefna aö einu marki, og álykt-
anir veröa dregnar af öllu, sem
sagt hefur veriö í síöustu fyrir-
lestrunum, svo aö menn geta að
eins vænst að hafa þeirra full not,
ef þeir sækja þá alla. Yfirlitið
ætti: 1) aö geta sýnt mönnum
fyrirfram, hvort þeir eiga þangaö
nokkurt erindi, svo aö þeir komi
ckki á fyrstu fyrirlestrana út í blá-
inn, og sjálfum sjer hvorki aö
gamni nje gagni, en taki þar rúm
þeirra, sem betur eiga þar heima.
— 2) aö hjálpa þeirn, sem fyrir-
lestrana sækja, að skilja þá sem
heild og skipa hverjum hlut í rjett
samhengi, þó aö þaö gefi aö skilja,
hve erfitt er aö semja yfirlit ytir
20 fyrirlestra í svo stuttu máli. —
3) aö hjálpa þeim að rifja efnið
upp fyrir sjer, sem það vilja, því
vafasamt er, að mjer endist nokk-
urn tíma tóm til þess aö gera bók
úr fyrirlestrunum, og þess verður
a. m. k. langt að bíöa.
II.
Einlyndi og marglyndi eru fyrst
og fremst tvær andstæðar stefnur
í sálarlífi hvers manns, þar sem
öllum er eölilegt á víxl aö stefna
að því aö viða nýju efni x sálar-
lífiö og koma á það kerfun og
skipulagi, að vera á víxl opnir viö
nxargs konar áhrifum og beina at-
hygli og orku aö einu marki, aö
vera á vixl eins og hljóöfæri í
hendi lífsins eöa ráöa sjálfir leikn-
um. Sumir menn hallast þó fyrir
eölisfar eöa uppeldi svo greinilega
á aöra hvora sveifina, að oröin
„einlyndur" og „mai-glyndur“ má
nota sem skapgerðaidýsingar. En
mörgum verður öröugt aö kjósa
unx auð og samræmi, fjölbreytni
og orku, breidd og dýpt, viö-
kvæmni og framkvæmni. Þá verða
einlyndi og marglyndi tvær sjálf-
ráöar lífsstefnur, sem gei'ast mönn-
um íhugunarefni og skapa vega-
mót í lífp þeirrá og þroska. Eftir
aö jeg hef gefiö fyrstu skýringu
efnisins, sný jeg mjer aö þessum
sjálfráöu lífsstefnum, 0g reyni aö
ræða þær í einu frá sjónarmiöi al-
mennrar sálarfræði og svo, aö
varpaö sje ljósi á sum einkenni-
legustu fyrirbrigöin í sálarlífi og
menningu nútímans. Má búast við,
aö það geti haft meira hagnýtt
gildi að benda á ýmis þroskamörk
og þroskaleiöir, er velja megi um,
en þó aö beinar lífsreglur væi 1
lagðar. Þannig gef jeg yfirlit yfir
þann auð kosta og leiða, sem blas-
ir viö sálinni, og aö hve miklu
leyti hún getur fært sjer hann i
nyt (3. fyrirl.). Þvi fjölbreytnin
á viö margar hömlur aö etja, og
til þeirra allra svara vissar teg-
undir einlyndis. Þar er fyrst aö
gæta sjei'hæfingar og sanxhæfing-
ar Jxjóöfjelagsins (verkaskifting,
siöferöi, siðvenjur o. s. frv.), sem
leggja svo mörg bönd á frumeðli
manna, en um leið gera lífiö vanda-
minna, og geta því orðið kostir
kjörnir af frjálsum vilja (4. lyr-
irl.). Endurtekningin getur af sjer
vanann, sem er dæmdur mjög mis-
jafnt frá einlyndu og mai'glyndu
sjóúarmiði, en veröur þó alt af
einn merkasti þátturinn í heil-
brigöri lífernislist (5. fyrirl.). Þá
stefnir sjálfs eöli sálarinnar aö
kerfun og samhengi, samræmi og
íramkvænidum. I því sambandi
veröur gerö grein fyrir byggingu
skapgeröarinnar, afstööu ýmissa
gæfuleiöa (nautn.gleöi, hamingja),
viljaþreki og sjálfsvaldi o. s. frv.
(6.—7. fyrirl.). Loks er orka sálar
og líkama svo takmörkuö, aö þaö
eitt setur fjölbreytninni þröngvar
skefjar. Og sú takmörkun í'æöur
því, live langt vei'öur komist í
marglyndi 0g í hvaöa myndumöfg-
ar þess koma fram (8. fyrirl.).
Eins og framkvæmnin er megin-
rót einlyndisins, má rekja flest i
marglyndinu til viökvæmninnar,
því hæfileikinn að verða fyrir á-
lirifum og þörfin á því vex'öa ekki
að skilin. Viökvæmnin er bæði
sjálfráö og ósjálfráö, fjölhæf og
einhæf, frjó og ófrjó. Hún á sjer
dulargervi sín og bregst í mörg
líki (9.—xo. fyrirl.). Þannig getur
hún koiuiö fram sem tilfinninga-
þörf eöa jafnvel tilfinningasýki
(11. fýrirl.), sem íhugunarþörf eöa
íhygli, en hún getur aftur af sjer
vafahyggjuna (12.—I3.fyrirl.). Úr
öllu þessu er svo leikhyggjan ofin,
þar sem maðurinn situr sem á-
horfandi sjálfs sín og annara viö
straum lífsins, án þess að láta hann
ná tökum á sjer. En leikhyggjan
(14.—15. fyrirl.) og draumalífið, lif
í listum og ímynduöum heimum
(16. fyrirl.), eru lífernislist marg-
lyndisins á hæsta stigi.
Bæöi einlyndi og marglyndi geta
þurkaö upp lindir sálarinnar og
endað i dáleysi, sem líka getur
lagst á æskumenn, svo auöur lífs-
ins opnist aldrei fyfir þeim. Um
dáleysið og ráðin við því (kjör-
sýni, smbr. víxlyrkjuna) fjallar
17. fyrirl. Þá verður reynt aö dæma
milli listrænnar og siörænnar lífs-
skoöunar og sýna tilverui'jettvand-
ræöamannanna og hversu þeir eru