Alþýðublaðið - 01.06.1928, Blaðsíða 3

ALÞÝÐUBLAÐÍÐ
S
Heilan maís,
Blandað hænsnafóður,
Haframjöl „Björninnu.
Stér-danska maísalan i
Austnrstræti.
. Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að dönsk kaupmannastétt
hefir fyr og siðar viljað hefta
allar sjálfstæðishreýfingar Islend-
inga og láta þá vera þý Stór-
Dana. Hafa þeir og danskaaftur-
haldið, í hjvaða stétt sern er, jafn-
an þózt eiga að ráða öllu um
búskap vorn, úti og inni — og
ekki var það með vilja danskra
kaupmangara, að losað var svo á
böndunum 1918, milli „hjálend-
unnar“ og „heimalandsinis", sðm
gert var — en „hjálendu" (Bi-
land) kalla slíkir menn ísland,
en Danmörk er „heimalandið".
En vonir danska afturhaldsins
hafa ávalt nærst á matargræðgi
og mútufýsn íslenzks íhalds. Og
þá er vandræðaárin 1920—1923
runnu yfir þessa þjóð, þóttust
kaupmangararnir dönsku sjá sér
leik á borði. Vildu þeir nú sjá
Islendingum fyrir andlegri fæðu,
og þar með koma í veg fyrix
öll sjálfistæðis- og mannréttinda-
timbrot í þeim. Keyptu þeir nú í
félagi við þeim samhuga islend-
ing rúmmesta matsölustaðinn,
sem um var að ræða í höfuðstað
Islands og réðu til sín ráðskonu.
En ráðskonan var þeim erfið',
hafði það til að bera á borð ís-
lenzkan mat, en enn þávantaðiað
skipuleggja í landinu flokk 6tór-
danskra hagsmuna. Stór-Danirnir
tóku nú það ráð, að þeir keyptu
allmikið af þeim hlutum í mat-
söluhúsinu, er voru eign Islend-
inga. Gerðust þeir síðan ósvífn-
ari en áður, spígsporuðu um eld-
húsið og flæktust fyrir fótum
ráðskonunnar, lyktuðu upp úr
pottunum og notuðu sleikifingur-
inn óspart. En ráðskonan var
skapmikil og kunni þessu illa.
Henti hún blautri tusku í andlit
Fengers hins danska, er þá hafði
yfirumsjón með matsölunni, og
svo strunzaði hún sina leið. Sagði
hún síðan Ijótar sögur af frekju
Dananna og fruntaskap.
í þann mund, er ráðskonan
hjóp úr vistinni, létu danskir
burgeisar stofna hér flokk, sem
halda skyldi í alt, er hentaði
dönsku auðvaldi og afturhaldi.
Skyldi flokkur þessi fá alla sína
næringu í eldhúsi matsölustaðar-
ins danska í Austurstræti — og
um sarna Jeyti var stofnuð bænda-
stofa, er skyldi sjá bændum fyrir
beina. Þótt íslenzkir bændur
hefðu verið kaghýddir um alda-
raðir fyrir tilstilLi danskra kaup-
I mangara, og íslenzk alþýða ffá
þeim fengið maðkað mjöl og ann-
að þvílíkt góðgæti, þá skyldi nú
telja íslenzkum búandlýð trú um,
að Stór-Danir bæru fyriir þeim
mesta umhyggju og veittu þeim
hollasta næringu. En ekki þótti
ráðlegt að hafa danska ráðskonu
og danskar vinnukonur. Trygg-
ast var að starfsfólkið væri ís-
lenzkt, til þess að koma í veg
fyrir,' ef unt væri, hina alkumnu
íslenzku tortryggni. Varð það að
ráði, að hafa ráðskonurnar á
stærsta matsölustaðnum tvær og
láta þær hafa sér til aðstoðar
eina vinnukonu. Tókst að fá til
ráðskonustarfanna stúlkur tvær af
góðu íslenzku fólki, Jón og Val-
tý. Vinnukonan var húsvöm og
þótti frekar þæg og alls ekki sVo
klaufsk, þegar vel lá á henni. En
það kom brátt í Ijós, að íslenzk
alþýða vildi ekki gera sér áð
góðu það, sem var á boðstólum
í matsöluhúsinu í Austurstræti.
Sagði hún, að grauiturinn væri
sangur, svmafeitisbragð að öllu
kjötmeti og kaffið versta eitur-
bras. Fór Fenger þegar til ráðs-
kvennanma og krafðist reikm.ings-
skapar. En þær sögðu, að stór-
danskt bragð væri að matnum,
svo að ekki þyrfti að efa, að hann
væri hollur. Fenger stakk sleiki-
fingrinum ofan i pottana og
Sleikti af. Jú, þetta var víst full-
góður matur. Bragðið var egta.
Og svo fór hann sína leið.
En ver gekk fyrir ráðskonunum,
þá er þær skyldu verja gerðir
sínar gegn íslenzkri alþýðu. Tóku
þær þá það ráð, að skella
skömminni á vinnukomuna. En
hún hrást reið við, því að hún
réði engu um stórdanska bragð-
ið af matnum og kunni sæmilega
að elda íslenzkan mat Reiddust
þá ráðskonurnar og sögðust
skyldu muna vinnukonumni ó-
svífni hennar og fruntaskap, þótt
síðar yrði.
En eins og áður hefir verið
sagt, gazt íslenzkri alþýðu illa
að matnum, og þyntist óðurn
flokkur þeirra manna, er vorii
tíðir gestir í stórdanska eldhús-
inu. Þótti dönsku kaupmöngur-
unum stefna óvænlega ■— og
kendu þeir því um, að Islendingar
réðu enn of miklu um matimm.
Létu þeir nú Valtý ráðskonu
kaupa enn þá meira af hlutum
íslendinga í matsöluhúsinu og
skipuðu síðan ráðskonunum báð-
um að vanda sig sem bezt um
matargerðina, svo að Islendimgar,
sem væru alkunmir mathákar,
girntust fæðuna stórdönsku. Hétu
ráðskonurnar góðu urn, en settu
þann kost, að vinnukonan yrði
rekin úr vistinni. Húm væri þeim
ti! stö’kustu bölvunar og spilti hin-
um sanna stór-danska keim fæð-
unnar. Kváðu Stór-Danirmir það
velkomið að sparka vinnukonunmi,
og var henni sagt að hirða pjönk-
ur sinar og hypja sig í snatri.
Manneskja er nefnd Magmús í
vindinum. Hún stjómaði um hríð
bændastofu Stór-Dana, en þótti
svarkur mikill — og Islendingum
þótti heldur subbulegur allur
hennar matarti:lbúningur. Létu
Danir hana því fara úr vistinni
—• og tók hún þá að selja mat
upp á eindæmi sitt, með tilstill.i
og hjálp íslenzkra stórsala. Blés
hún mjög og geisaði, og þótti
vindur sá, er af henni stóð, fæla
mjög gesti frá matborði hennar.
Nú gaspraði þessi kvinna mjög
um það, hve iilla færi.úr hendi
matreiðslan í eldhúsi Stór-Dan-
anna í Austurstræti. Sagði hún,
að svo væri mörgmn frúm > far-
ið, að þær þyrðu ekki að hafa
sæmilega ásjálegar eða verkhæfar
vinnukonur, þar eð frúrnar ótt-
uðust, að menn þeirra myndu
taka vinnukonumar fram yfir
þær sjálfar. Svo væri farið stór-
danska ílokknum á landi hér.
Hann þyrði eigi að hafa aðrai
vlnnukonur en þær, sem tdjast
mætti í lökustu röð. Það væri
nú b d. ■ Jón. I sjálfu þjóðar-
eldhúsinu íslenzka hefðí það ver-
ið fullreynt, að Jón varpaði ekki
minsta skugga á Hakon, og þætti
þar með að fullu sannað mein-‘
'leysi manneskjunnar.
Þetta voru rök, sem skiJdust
í stórdönsku herbúðunum. Þeir
eru sem sé flestir kvæntir, for-
ráðamennirnir þar. Þótti nú ó-
vænlega horfa, einkum þar eð
það fréttist, að Magnús í vindin-
um og hin brottrekna vinnukona
matsölustaðarins í Austurstræti
hefðu safnað allmiklu fé tál nýs
matsöluhúss. Sáu Stór-Danir, að
réttast myndi að ráða nýja mann-
eskju í eldhúsið. En hverja skyldi
fá? Hvernig myndi vera að ráðá
Magnús í vindinum? Myndi það
ekki draga af allan grun og Ioka
um leið munni Magnúsar, svo að
þaðan heyrðust ekki framar brigsl
um vinnukonuótta og aðra stlíka
smásálarsjúkdóma? Gott nafn?-
Það voru ekki góð nöfn, sem
sózt var eftir! O, langt í frá.
Það var bara um að ræða að
stoppa munnholuna á Magnúsi og
iláta líta svo út, að ekki væri
vinnukonuhræðsla hjá þeim hús-
bændum, sem tækju frekustu og
stórorðustu vinnukonuna á . sitt
eigið heimili.
Varð nú að ráði að taka Magn-
ús, en Magnús var baldin og
snúin, eins og tungulangar
vinnukonur oftast eru, og sagðist
vilja hafa öll ráðin í eldhúsinu.
Fenger klóraði sér á bak við
eyrað og fór til Valtýs.
Valtýr brást reið við:
— Jeg vil for Fanden være
Mand i mit Hus! sagði hún og
greip til dönskunnar, svo sem
sjálfsagt var.
Þá reiddist Fenger. Hann tútn-
aði og mundaða stafinn.
— Du er jagu ikke nogen
Mand, Stefansson. Du er sgu en
ganske simpel Kökkentös i def
Stordanskeste Hus her pá Island,
Þá þagnaði Valtýr — og Magn-
ús var sett inst í búr í matsöl-
unni í Austurstræti. En hús-
hændurnir vissu, að vinnukonur,
sem þrengja sér inn á heimili,
geta verið til alls visar. Þess
vegna þötti þeim vissara að setja
Magnús undir yfireftirlit mesta
þægðarblóðsins - og margprófaða
trygðatröllsins í stórdanska þjón-
ustuliðiinu á Islandi. Það þægð-
arblóð og trygðatröll er Árni frá
Múla.
Nú sitja þær hnípnar við hlóð-
irnar, Va]týr og Jön, en Magn-
ús spígsporar út og inn, reigir
sig, slettir svuntunni og skekur
pilsið. Og við og við lítur Árni
irtn.
— Goddag, Magnus.
— Goddag, Gesandt, segir
Magnús og sparkar eins og óvarf
í Vailtý,
— How are you, segir Árni,
sem kann enskuna, því að einu
sinni var þetta sómahjú sent með
ullarreifi, sem átti að fara til!
Amerlku.
— Udmærket! segir Magnús.,
sem heldur sér við mál húshænd-
anna.
r— Gaar det godt? segir ÁrnL
— Ja, det gaar skam godt. Det
gaar som det skulle være smurt
med det aller stordanskeste
Svinefedt.
Árni Kjallfjksson.
H. F. „Kvö[diílfnr“
hefir fiutt út s. 1. ár 21 458 smÓ-
lestir af saltfiski, eða 1800 smá-
íestir til jafnaðar á mánuði. Fisk-
urinn er sendur til þessara staða:
íialía 7217 smáL
Bilbao 7108 —
Barcelona 4002 —
Brazilía og fleiri staðir vestan
hafs 1571 smálj
Valencia 625 —
Portúgai 601 —
Sevilla 334 —
Engin furða, þótt forráðamenu
fyrirtækisins berjist á móti rík-
iseinkasölu.
Sjóður til auglýsinga og út-
breiðslu á norskum saltfiski.
Verzlunarmannafélögin í Ála-
sundi og Kristjánssundi í Noregi
héldu sameiginlegan fund 20. apr.
s. 1., þar sem meðal annars var
rætt um saltfisksöluna.